Η Κοκκινοσκουφίτσα και ο κακός λύκος (Fairytale gone bad)

Εν αρχή είναι ο λόγος. Ποιος λόγος όμως; Η ιστορία της ανθρωπότητας, ειδικά όσον αφορά (αν και όχι αποκλειστικά) τα πρώτα χρόνια είναι καταγεγραμμένη μέσα σε μύθους, παραμύθια και ιστορίες. Δεν είναι όλα αυτά τα ίδια; Οι ιστορίες αφορούν γεγονότα που έχουν συμβεί, έστω και αν προστίθεται αργότερα λίγο αλατοπίπερο για να γίνουν πιο εύγευστες. Οι μύθοι είναι συνήθως αναφορές σε μη υπαρκτά πρόσωπα που δημιουργούν μια παράλληλη πραγματικότητα, συνήθως για να αποδόσουν κάποιο αλληγορικό νόημα. Τα παραμύθια είναι κάπου στο ενδιάμεσο, δεν είναι ούτε πραγματικές ιστορίες ούτε αναφέρονται σε παράλληλα φανταστικά σύνολα. 

Υποτίθεται πως η ανθρωπότητα μετά την εικοστό αιώνα έκανε μια αλλαγή πλεύσης στον ορθολογισμό, την επιστήμη, τη θετική σκέψη και την πρόοδο. Κάπου στις αρχές του ενενήντα μάλιστα η πλειοψηφία των δυτικών κρατών πίστεψε ότι το κατάφερε, ότι είχε εδραιώσει τον θαυμαστό νέο κόσμο της pax capitalista. Ίσως αυτό είναι και το μεγαλύτερο παραμύθι που έχει ειπωθεί ποτέ. Συνήθως βλέπετε τα παραμύθια είναι αφηγήματα μικρά που παρουσιάζονται ως αληθινές ιστορίες στο (όχι πάντα) νεαρό κοινό. Την ώρα λοιπόν που ο δυτικός θετικισμός γελούσε με το παραμύθι που πίστεψαν εκατομμύρια άνθρωποι (αυτό θεωρούνταν σε αυτούς τους κύκλους η Βίβλος), έφτιαχνε ο ίδιος ένα παραμύθι που πίστευε ότι η ελεύθερη αγορά, η ανάπτυξη των αριθμών, η δικομματική αλλαγή, η αστική δημοκρατία έσωσαν τον κόσμο από το σκοτάδι.

Με αρχή το 2000 και κομβικό σημείο την οικονομική κρίση του 2010 και την πανδημία του sars cov 2 μια δεκαετία μετά, φάνηκε πως η αφήγηση του τέλους των ιδεολογιών είναι περισσότερο παραμύθι και από τους μύθους του Αισώπου. Ο ανταγωνισμός αύξησε τελικά τις τιμές των προϊόντων και η ελεύθερη αγορά ευνόησε μόνο τις επιχειρήσεις, τις μεγάλες επιχειρήσεις γιατί οι μικρές εξαφανίστηκαν σιγά σιγά. Η δικομματική εναλλαγή και η αστική δημοκρατία πρόσφερε μόνο μια τύποις διαδοχή, στην οποία οι βασικές επιλογές δεν αμφισβητούνται και οι όποιες ευθύνες πάντα συγκαλύπτονται. Και οι αριθμοί και ρυθμοί ανάπτυξης δεν κατάφεραν να καταστήσουν προσβάσιμα τα αγαθά, ούτε καν τα βασικά όπως η υγεία και η παιδεία, ή το νερό και η θέρμανση. 

Παρ’ όλ’ αυτά όμως η πλειοψηφία του κόσμου δε φαίνεται διατεθειμένη αυτή τη στιγμή να αμφισβητήσει την πραγματικότητα. Μπορεί να υπάρχουν κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες και καταλήψεις παγκοσμίως αλλά δε φαίνονται να καθίστανται ηγεμονικό ρεύμα, ενώ παράλληλα σε αρκετές χώρες υπάρχει ανοδικό ρεύμα σε πιο αντιδραστικά παραμύθια που αφηγούνται οι ακροδεξιοί. Γιατί λοιπόν τα παραμύθια, ακόμα και όταν φαίνονται μη αληθοφανή, συνεχίζουν να είναι η πρώτη επιλογή της κοινωνίας; 

Το βασικό είναι ότι τα παραμύθια προσφέρουν ασφάλεια. Έχετε δει σε κανένα παραμύθι να γίνεται καμία μεγάλη επανάσταση; Οι ήρωες σώζονται ως δια μαγείας από κάποιο τυχερό ευνοϊκό γεγονός, από έναν καλό και όμορφο πρίγκιπα, από κάποιον εξωτερικό παρατηρητή και σχεδόν ποτέ από τον πρωταγωνιστή. Ο πρωταγωνιστής δε χρειάζεται να ανησυχεί, δε χρειάζεται να κάνει κάτι, χρειάζεται μόνο να περιμένει. Ένα πολύ γνωστό παραμύθι είναι αυτό της Κοκκινοσκουφίτσας. Η Κοκκινοσκουφίτσα δεν κάνει τίποτα, παρ’ όλο που έχει καταλάβει πως η γιαγιά της δεν είναι η γιαγιά της. Περιμένει τον λύκο να την φάει και τον κυνηγό να έρθει να την σώσει. Το δεύτερο είναι ότι το παραμύθι το έχει συνηθίσει ο καθένας, είναι πολύ πιο οικείο, και υπό αυτή την άποψη δε χρειάζεται κάποιο ρίσκο που ενέχουν οι αλλαγές. Και πάλι χρειάζεται μόνο να περιμένεις. Η Κοκκινοσκουφίτσα ρωτά, κερδίζει χρόνο αλλά δεν προσπαθεί η ίδια να σώσει τη γιαγιά της και τον εαυτό της. 

Η σημερινή εποχή είναι ίσως η εποχή του παραμυθιού και των ψευδαισθήσεων, χωρίς μάλιστα να το καταλαβαίνει κάποιος. Πίσω από τα νούμερα και τις στατιστικές αναλύσεις κρύβονται οι μεγαλύτερες αυταπάτες. Η πλειοψηφία των ανθρώπων, προτιμά ένα όμορφο παραμύθι από μια δυσάρεστη πραγματικότητα. Προτιμά να κοιτά τις τιμές στα ράφια, τα έρημα χωριά, τα ξεραμένα χωράφια  και να φαντάζεται ανάπτυξη, να βλέπεις τα άδεια από γιατρούς νοσοκομεία και να ονειρεύεσαι υψηλή ποιότητα υγείας. Να βλέπεις τους διαλυμένους δρόμους, τα χώματα και τους μεγάλους περιπάτους και να φαντάζεσαι τουρισμό. Και να περιμένεις. Να περιμένεις να βγει ο δικός σου ανθρώπους για να σε βολέψει, για να σου φτιάξει το πεζοδρόμιο, να σου διορίσει το παιδί, να σου βρει ασθενοφόρο, να σε φροντίσει. Και όλα αυτά γιατί κατά βάση θεωρείς ανίκανο τον εαυτό σου να σε φροντίσει. Και αφού δεν μπορείς να φροντίσεις τον εαυτό σου πώς θα αλλάξεις και την πόλη, το χωριό, το σωματείο, τη χώρα; 

Η αλήθεια είναι πως όντως χωρίς σεβασμό, φροντίδα και αγάπη για τον εαυτό μας είναι αδύνατο να νιώσουμε έτσι και για τους άλλους. Και μια πρώτη πράξη σεβασμού είναι η αποδοχή πως δε χρειάζεται κανένας ημέτερος για να τον σώσει. Γιατί αν ο ημέτερος το μόνο που έχει μάθει να κάνει είναι να χρησιμοποιεί το σύστημα για να βολεύει κόσμο, που του είναι υποχρεωμένος μετά, πώς θα βγει άραγε κάτι καλύτερο, κάτι διαφορετικό από αυτό που ζούμε; Όταν στις δημοτικές εκλογές και στις βουλευτικές εναλλάσσονται παρατάξεις και κόμματα που είτε ανήκαν στον ίδιο σχηματισμό είτε ψήφιζαν τα ίδια νομοσχέδια, πώς ακριβώς θα αλλάξει κάτι; Δεν θα αλλάξει. Οι πόλεις θα συνεχίσουν να ερημώνουν, οι δρόμοι να είναι άσχημοι, τα κτήματα άδεια, τα νοσοκομεία έρημα και οι τιμές στα ράφια απλησίαστες. Όχι όμως γιατί δεν ήρθε ο σωστός σωτήρας, ο καλός πρίγκιπας ή ο δυναμικός κυνηγός, αλλά γιατί η Κοκκινοσκουφίτσα δεν σκέφτηκε πως θα μπορούσε και μόνη της να σκοτώσει τον κακό λύκο. 

 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης