Η πανδημία του ατομισμού και της κατανάλωσης: τι (δεν) απέμεινε από το κράτος πρόνοιας

«Ένας παλιόγερος μου ‘πε να μην φοβάμαι, Αν χρειαστει, ο ουρανός θα βρέξει ψάρια για να φαμε, Και το παλεύω για να βγάλω τον χειμώνα, Μένω λίγο παραπάνω απ’ την σπηλιά του Ποσειδώνα, Τα γράφω να τα βρούνε τον επόμενο αιώνα»

Το τελευταίο διάστημα αποδείχτηκε με τον πιο επώδυνο τρόπο ότι ο θάνατος του κράτους πρόνοιας, που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, δεν έγινε προς το συμφέρον των πολλών. Οι προσλήψεις χιλιάδων αστυνομικών που έγιναν μέσα στη χρονιά, δεν μπορούν να προστατεύουν τους πολίτες, αλλά μόνο την κυβέρνηση όταν νιώθει ότι απειλείται από αυτούς. Το πρόβλημα λοιπόν με τις προσλήψεις που δεν έγιναν σε διάφορες δημόσιες δομές και υπηρεσίες, όπως στην πυροσβεστική και στα νοσοκομεία, είναι ότι φαίνονται περιττές μέχρι να υπάρξει πρόβλημα, γεγονός που καταδεικνύει ότι η εμμονή στο αφήγημα της ιδιωτικοποίησης δεn μπορεί να αποτελέσει λύση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης. Το δεύτερο πρόβλημα, το οποίο είναι  κοινό στην προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, είναι ότι τόσο τα δάση, όσο και τα δημόσια νοσοκομεία, χρειάζεται να καταστραφούν για να δημιουργηθεί έδαφος για τον ιδιωτικό τομέα. Όλως περιέργως τα ΜΜΕ και η εν γένει επικοινωνιακή πολιτική επικεντρώνονται στην ιδιοκτησία και όχι στις τραγικές συνέπειες της οικολογικής καταστροφής, γεγονός που καταδεικνύεται και από την εργαλειοποίηση της κλιματικής αλλαγής, μέσω της μετάβασης στην ανέλεγκτη ιδιωτικοποίηση της ενέργειας και τη μετατροπή της σε ένα εμπορεύσιμο αγαθό που προάγει το κέρδος.

Γεννιούνται έτσι ερωτήματα τόσο στα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί όσο και στις ενδεχόμενες λύσεις που μπορούν να υπάρξουν. Επί χρόνια οι νεοφιλελεύθεροι διατυμπάνιζαν το πόσο καταπιεσμένα ήταν τα ατομικά δικαιώματα στις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Βέβαια ποτέ δε γινόταν αναφορά στα συλλογικά δικαιώματα. Και ένα πρόσφατο ταξίδι μου στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας ήταν διαφωτιστικό στο τι υπάρχει πλέον: φαρμακεία τα οποία επί της ουσίας είναι σούπερ μάρκετ χωρίς φάρμακα αλλά με καλλυντικά, μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες για την ελίτ, αντικατάσταση της τοπικής κουζίνας από φαστ φουντ. Η πλειοψηφία των εστιατορίων ήταν ή πιτσαρίες ή παγωτατζίδικα. Ίχνος τοπικής κουζίνας. Το οποίο αντικατοπτρίζει και την εξέλιξη της παραγωγής, της διατροφής και της κατανάλωσης, όχι μόνο σε αυτές τις χώρες αλλά στο σύνολο του δυτικού κόσμου.

Τα νέα διατροφικά πρότυπα έφεραν και μια σειρά νέων προβλημάτων υγείας, με τον καρκίνο του παχέως εντέρου και του στομάχου να είναι από τις βασικές αιτίες θανάτου. Η διαταραχή της διατροφής  μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά παθολογικών καταστάσεων (σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, καρδιακά νοσήματα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, εγκεφαλικά επεισόδια, καρκίνο, ευερέθιστο έντερο). Στην κορυφή των προβλημάτων εμφανίζεται η υπερβολική κατανάλωση αλατιού, κακής ποιότητας λιπαρών και κακής ποιότητας κρέατος. Όμως κάτω από αυτά βρίσκεται μια συνολική διαδικασία παραγωγής η οποία εξαντλεί το περιβάλλον. Η εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας οδηγεί στην κατανάλωση σπόρων που θα μπορούσαν να ταΐζουν 10 δις ανθρώπους, εμπεριέχει την κατανάλωση αντιβιοτικών από τα εκτρεφόμενα ζώα με αποτέλεσμα να δημιουργείται το υπόστρωμα για πολυανθεκτικά στελέχη μικροοργανισμών στον άνθρωπο, με κίνδυνο την εμφάνιση νέων ασθενειών και πανδημιών, όπως στην περίπτωση του sars cov 2. Όλα αυτά δεν αποτελούν λοιπόν ούτε τιμωρία από τον Θεό ούτε συνωμοσία των illuminati, αλλά αποτέλεσμα της εξάντλησης του περιβάλλοντος εξαιτίας της αλλαγής του τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης.

Αντίθετα είναι η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων από τότε που μεγάλο μέρος του πληθυσμού εγκατέλειψε την ύπαιθρο και μετακινήθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα και αποσύρθηκε το ίδιο από την παραγωγή. Εδώ έρχεται το διαιτητικό μοντέλο που ταιριάζει καλύτερα στην σύγχρονη αγορά εργασίας (αλλά και στην κερδοφορία των πολυεθνικών αλυσίδων τροφίμων), ένα μοντέλο με χαμηλή ποιότητα και κόστος από τη μια πλευρά, και προσαρμοσμένο σε ατομικά γρήγορα γεύματα, τα οποία δε θα αποσπούν παραγωγικό χρόνο από τον εργαζόμενο και την εργαζόμενη. Παράλληλα διαλύεται (με μεγάλη συμβολή της ΕΕ που δημιούργησε τις επιδοτούμενες χαβούζες όπου πετούσαν εγχώρια αγροτικά προϊόντα) η αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή με αποτέλεσμα σε αντίστοιχες περιοχές να μην υπάρχει αυτάρκεια προϊόντων. Στον αντίποδα η μόνη λογική απάντηση θα ήταν η μετάβαση στην αποκέντρωση με την επαναθεμελίωση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, ώστε να προκύπτει αφενός διατροφική αυτάρκεια και να περιοριστούν οι εισαγωγές τροφίμων και αφετέρου να αναζωογωνηθεί η καθημερινή ζωή στην επαρχία. Αυτό χρειάζεται συνεταιρισμούς, συγκροτημένο εθνικό πλάνο παραγωγής, έρευνα στον τομέα της εναλλακτικής παραγωγής καινοτόμων και βιολογικών προϊόντων, αξιοποιώντας τις ιδιότητες του εδάφους αλλά και τις επιστημονικές εξελίξεις, όπως για παράδειγμα η αντικατάσταση των χημικών λιπασμάτων με λιπάσματα μικροβίων. Όλο αυτό θα μπορούσε να επαναφέρει τον ανθρωπισμό στην παραγωγή και αντί το κράτος να σπαταλά τρόφιμα σε χαβούζες, να τα διοχετεύει σε δήμους και κοινωνικά παντοπωλεία.

Όμως εδώ υπάρχει το δόγμα φωτιά και Burberry, καλύτερα να καταστραφούν τα προϊόντα πάρα να χάσουν την οικονομική-ανταλλακτική αξία τους. Μαζική παραγωγή / fast food ή θάνατος. Στην ίδια άκριτη και άκρατη κερδοσκοπική λογική, εδραιώνεται και η προαναφερόμενη  εργαλειοποίηση της κλιματικής αλλαγής, και η καταχρηστική επίκλησή της – νομιμοποίησή της στην κοινή γνώμη, με ποιηματάκια για δήθεν πράσινη ανάπτυξη και ανανεώσιμες πηγές ενέργειες, οι οποίες μόνο ανανεώσιμες δεν είναι, καθώς καταστρέφουν το υπέδαφος με «οικολογικό» τρόπο, ώστε ακόμη και στην ύστατη – οριακά μη αντιστρέψιμη- στιγμή της περιβαλλοντικής κρίσης που βιώνει ο πλανήτης μας (!!!), να ανοιχτεί, για ακόμη μια φορά, έδαφος για την ανεξέλεγκτη ιδιωτικοποίηση και το κέρδος. Όλα αυτά σε μια περιοχή, στην οποία οι σιδηρόδρομοι έχουν εξαφανιστεί αν και αποτελούν τα πλέον οικονομικά, γρήγορα και με λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον, μέσα μεταφοράς, στο βωμό της όσο πιο δυνατόν fast track μετακίνησης, ανεξαρτήτως των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλεί. Όλα πρέπει να γίνονται γρήγορα και αγχωτικά, ώστε να μη χαθεί η πολύτιμη παραγωγή υπεραξία από την εργασία. Success story. American dream το οποίο με επιτυχία εισάγαμε και στα Βαλκάνια. Δούλευε, φάε γρήγορα, μετακινήσου γρήγορα, μην απολαμβάνεις για να μη χάσεις ώρα από τη δουλειά σου, και τα αφεντικά από σένα.

Βέβαια σε θεωρητικό επίπεδο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει θέσει στόχους για μια πορεία προς την αειφόρα ανάπτυξη, το fair trade και την υιοθέτηση υγειών διατροφικών προτύπων, οι στόχοι αυτοί μετατίθενται συνεχώς ανά δεκαετία, από το 1970 έως το 2022. Που θα συνεχίσουν να μένουν στόχοι όσο δεν αλλάζει η μορφή του κράτους. Γιατί η κυρίαρχη αφήγηση που υπάρχει αυτή τη στιγμή θεωρεί την πολιτική δασμών, τους συνεταιρισμούς, τα πλάνα παραγωγής, τους σιδηροδρόμους, αναχρονιστικά βαρίδια. Η χυδαία – αναίσχυντη και άκρατη ιδιοκτησιακή αντίληψη, με την κυριαρχία των ατομικών ελευθεριών έναντι των συλλογικών και κατ’ επέκταση την ανεξέλεγκτη ιδιωτικοποίηση και παραγωγή κέρδους, φτάνει μέχρι και στην εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου σώματος, το οποίο αντιμετωπίζεται ως ιδιοκτησία-εμπόρευμα, όπως συμβαίνει και προελέχθη και με το περιβάλλον. Απόρροια της ως άνω αναίσχυντης ιδιοκτησιακής αντίληψης είναι η εξάπλωση και η κανονικοποίηση εγκληματικών συμπεριφορών κατά της ανθρώπινης ζωής -ελευθερίας – αξιοπρέπειας (ακόμη δε και της ανηλικότητας!!!), όπως οι γυναικοκτονίες, το  trafficking κ.α.

Στο προαναφερθέν ταξίδι στις δαλματικές ακτές, εκτός από την εμφανή επέλαση του δυτικού οικονομικού και πολιτιστικού επεκτατισμού, υπήρχαν ακόμα τα σημάδια της άλλης εποχής, από ένα αστέρι σε ένα αντιφασιστικό μνημείο έως ένα γκράφιτι του Φιντέλ. Είναι μια υπενθύμιση ότι ακόμα και στις πιο πιεστικές καταστάσεις υπάρχει πάντα η ελπίδα και το όνειρο για μια άλλη κοινωνία. Για μια κοινωνία όπου το δυτικό δόγμα των MacDonalds (size matters) θα αντικατασταθεί από την επαναφορά της ανατολικής παράδοσης, όπου η ποιότητα προηγείται της ποσότητας.

Όλα αυτά όμως λένε βλάπτουν τα ατομικά δικαιώματα. Και εν μέρει είναι αλήθεια. Βλάπτουν τα ατομικά δικαιώματα των ολιγαρχών. Και αυτό είναι δίκαιο, με βάση την πολυσυζητημένη αρχή της αναλογικότητας, διότι μιας και επανέρχεται η συζήτηση περί ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, τίθεται το εξής (ρητορικό) ερώτημα: τι είναι τα συλλογικά δικαιώματα αν όχι το άθροισμα των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των περισσότερων;

«Σιγά μην είναι εδώ τα καταφύγια του ανθρώπου, Είδα τα κρυμμένα μυστικά αυτού του τόπου, Και είμαι ανεπιθύμητος, το ‘δα το πρόσωπό του, θα είμαι εδώ για όποιον με ψάχνει, κρυμμένος κάτω από χιλιάδες τόνους αλισάχνη» (Αλισάχνη, Taburo Bota)