Ανάποδη κακή Πρωτοχρονιά: Κατασκευάζοντας τον Γκράμσι ως καρικατούρα
Αυτές τις μέρες πολλοί αναδημοσιεύουν ένα κείμενο του σπουδαίου επαναστάτη, όπου εκφράζει την έντονη αντίθεσή του στη γιορτή της Πρωτοχρονιάς. Οφείλουμε όμως να εντάσσουμε τις απόψεις κάθε στοχαστή στο πλαίσιο που διατυπώνονται, υπό το φως της συνολικής διανοητικής του εξέλιξης και των μεταβολών στη σκέψη του.
Βλέπω τις μέρες αυτές να αναδημοσιεύεται από κάποιους φίλους και γνωστούς ένα κείμενο του σπουδαίου μαρξιστή διανοητή και επαναστάτη Αντόνιο Γκράμσι, γραμμένο το 1916, όπου εκφράζει με ιδιαίτερη ένταση την αντίθεσή του στη γιορτή της πρωτοχρονιάς. Επειδή αρκετοί από αυτούς έχουν πολύχρονη και συστηματική ενασχόληση και εις βάθος γνώση του γκραμσιανού έργου, ομολογώ πως με ξενίζει η επιλογή του συγκεκριμένου άρθρου.
Όσοι ανήκουμε στη ριζοσπαστική και ιδιαίτερα στη μαρξιστική παράδοση, οφείλουμε να εντάσσουμε τις απόψεις κάθε στοχαστή στο εκάστοτε ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο διατυπώνονται, και να τις προσεγγίζουμε υπό το φως της συνολικής διανοητικής του εξέλιξης και των μεταβολών στη σκέψη του. Στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για ένα κείμενο της νεανικής περιόδου του Γκράμσι, που προηγείται της από μέρους του αφομοίωσης και επεξεργασίας της μαρξιστικής θεωρίας, με ορόσημο τη σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία και τη μη εξάπλωσή της στη δυτική Ευρώπη και ειδικά στην Ιταλία. Αποκορύφωμα αυτής της επεξεργασίας είναι η γκραμσιανή θεώρηση της ηγεμονίας ως εθνικής λαϊκής βούλησης, στα πλαίσια της οποίας οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα κάθε λαού, όπως είναι κατεξοχήν οι θρησκευτικές γιορτές, δεν εξοβελίζονται αλλά τους δίνεται άλλο νόημα και ρόλος, προκειμένου να καταστούν συμβατά με τους στόχους και το περιεχόμενο της νέας εργατικής-σοσιαλιστικής ηγεμονίας.
Εκτός από την ηγεμονία ως πυρήνα της γκραμσιανής σκέψης, όσοι εμμένουν σε μια ισοπεδωτική άρνηση κάθε στοιχείου που σχετίζεται με τη θρησκεία, αγνοούν, ηθελημένα ή μη, ότι στόχος όλων των διανοητών του μαρξισμού, από τους ίδιους τους Μαρξ-Ένγκελς μέχρι τον Λένιν και φυσικά τον Γκράμσι, είναι η καταπολέμηση των θρησκευτικών προλήψεων και της δεισιδαιμονίας που συνιστά απόρροια και στήριγμα της καπιταλιστικής αλλοτρίωσης και όχι η εξάλειψη της θρησκείας συνολικά, κάτι που είναι αδύνατο και άνευ νοήματος. Συνεπώς, το να προβάλλεται αυτή η τελευταία ως αιχμή του δόρατος μιας αντισυστημικής κριτικής δεν έχει καμία σχέση με το μαρξισμό και παραπέμπει σε ιδεαλιστικές αναγνώσεις του θρησκευτικού φαινομένου, που έλκουν την καταγωγή τους εν μέρει από τον προεπαναστατικό αστικό διαφωτισμό και εν μέρει από τον αναρχισμό. Στις σημερινές δε συνθήκες της πολύπλευρης δομικής κρίσης του καπιταλισμού μια τέτοια οπισθοδρόμηση, ιδιαίτερα όταν γίνεται με προοδευτικό μανδύα, είναι όχι μόνο αδιέξοδη αλλά και δυνητικά ολέθρια για τα συμφέροντα της κοινωνικής πλειοψηφίας.
