Χρειάζεται τελικά η επιστήμη της Κοινωνικής Ιατρικής και της Δημόσιας Υγείας;

Καταρχήν σε καταστάσεις κρίσης στον τομέα της Υγείας δε χρειάζεται πανικός. Ο πανικός ανήκει στην περίοδο της Μαύρης Πανώλης και το μεσαίωνα. Σε μια εποχή όπου τα επιστημονικά μέσα ήταν περιορισμένα και η λογική ήταν υποταγμένη στη δεισιδαιμονία και την προκατάληψη.

Δυστυχώς βέβαια υπάρχουν ακόμα άτομα τα οποία νοσταλγούν αυτές τις περιόδους. Υπάρχουν πολιτικοί, θρησκευτικοί ηγέτες και δημοσιογράφοι, οι οποίοι φροντίζουν να καλλιεργούν τα παραπάνω στοιχεία του Μεσαίωνα. Γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο νιώθουν χρήσιμοι, μόνο με αυτό τον τρόπο νιώθουν απαραίτητοι, με το να δημιουργούν φοβισμένους ανθρώπους τους οποίους θα είναι πιο εύκολο στη συνέχεια να ελέγχουν.

Το ίδιο αρκετές φορές γίνεται και στον χώρο των επιστημών υγείας. Το σύστημα εκπαίδευσης και η πολιτική ηγεσία διαπαιδαγωγούσαν τους φοιτητές ιατρικής με προσανατολισμό το κέρδος. Για να γίνει αυτό διατηρήθηκε το πατερναλιστικό μοντέλο στη σχέση γιατρού ασθενή (αλλά και καθηγητή φοιτητή), το οποίο παρέχει μεγαλύτερη δυνατότητα ελέγχου και λιγότερες ερωτήσεις.

Flashback: Ιατρική Πάτρας 2006. Ένας βραχνός προφήτης σε μια από τις τεταμένες συνελεύσεις της περιόδου, χρησιμοποιεί ως επιχείρημα ότι η είσοδος των ιδιωτικών κολλεγίων και της κερδοφορίας στο χώρο της εκπαίδευσης θα οδηγήσει στον αφανισμό ειδικοτήτων στο βωμό του κέρδους. Ελλάδα 2020: ολόκληρες ειδικότητες έχουν εξαφανιστεί. Η προσκόλληση στην άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος σε μια περίοδο προ βιομηχανικής επανάστασης αναπαράγει το αντίστοιχο πρότυπο γιατρού («μάχιμου» όπως πολλές φορές τον αποκαλούν) ο οποίος ορμάει στο πεδίο της μάχης, χωρίς να σκέφτεται και χωρίς να αναλύει.

Στα χαρτιά υπάρχει λοιπόν η ειδικότητα της Κοινωνικής Ιατρικής και Δημόσιας Υγείας, η ειδικότητα της Ιατρικής εργασίας και η Κλινική Μικροβιολογία (ως υποειδίκευση της Ιατρικής Βιοπαθολογίας). Και οι τρεις αυτοί τομείς αφορούν την εκπόνηση σχεδίου για τη λειτουργία του συστήματος υγείας και την εφαρμογή του σχεδίου αυτού. Στην Ελλάδα τα άτομα τα οποία ασχολούνται με αυτούς τους τομείς είναι μετρημένα στα δάχτυλα των δύο χεριών.

Γιατί επικρατεί η αντίληψη ότι τα συστήματα, και άρα και το σύστημα υγείας, αυτορρυθμίζονται. Ότι θα δημιουργηθούν μόνες τους οι δομές, ο καταμερισμός εργασίας, τα μέτρα προστασίας, η καταγραφή και η ανάλυση των περιστατικών. Μια τελευταία πρωτοβουλία της προηγούμενης ηγεσίας του υπουργείου υγείας για τους κλάδους αυτούς (ΦΕΚ 25 Ιουνίου 2019) έμεινε για άγνωστους λόγους ημιτελής στην εφαρμογή του από την επόμενη ηγεσία.

Αντιπαραβολή: Την ίδια στιγμή στην Κίνα την τελευταία δεκαετία έχουν επενδύσει στην δημόσια υγεία και την πολιτική κρίσεων, ώστε να αντιμετωπίσουν τις συνεχιζόμενες φυσικές και μη καταστροφές. Αυτό περιλάμβανε και τη διενέργεια δωρεάν σεμιναρίων και μεταπτυχιακών προγραμμάτων πιστοποίησης σε συνεργασία με τον ΟΗΕ και Αγγλικά Πανεπιστήμια (άλλη μια χώρα με συγκροτημένο σύστημα δημόσιας υγείας). Και από ό,τι φαίνεται το σύστημα αυτό απέδωσε.

Αντιθέτως στην Ελλάδα παρατηρήθηκαν αρκετές αστοχίες και ελλείψεις / ασύντακτες ενέργειες το διάστημα αυτό:

• ⇒Ελλείψεις τόσο στο προσωπικό όσο και στον εξοπλισμό των δομών υγείας. Ειδικότερα στον τομέα του μοριακού ελέγχου τα κέντρα αναφοράς δημιουργούνται τώρα και τώρα εκπαιδεύονται οι εργαστηριακοί γιατροί

• ⇒Αδυναμία διαχωρισμού των ΤΕΠ και θωράκισής τους στον τρόπο της διαλογής και της απομόνωσης ύποπτων κρουσμάτων, πολλές φορές με την λειτουργία θυρωρείου ενώ υπάρχουν εγκαταστάσεις σε παρακείμενους χώρους

• ⇒Μη υποχρεωτική συμμετοχή του προσωπικού στην εκπαίδευση για τα μέτρα προστασίας

• ⇒Ορθή αναστολή των εκδηλώσεων του καρναβαλιού για αποφυγή επιδημιολογικής αύξησης ενδεχόμενης μετάδοσης, χωρίς ταυτόχρονη όμως αναστολή λειτουργίας των θρησκευτικών εκδηλώσεων

• ⇒Ορθή αναστολή της κανονικής άδειας των εργαζομένων σε δομές υγείας, ορθή παύση των τακτικών χειρουργείων, χωρίς όμως ταυτόχρονη αξιοποίηση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού σε χώρους αυξημένης έντασης όπως τα ΤΕΠ, οι παθολογικές κλινικές και τα υποστελεχωμένα κέντρα υγείας και νοσοκομεία

• ⇒Προκήρυξη θέσεων εργασίας για αριθμό γιατρών που δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα (τόσα χρόνια υποτίθεται περίσσευαν εξάλλου) και χωρίς αλλαγή των κινήτρων πρόσληψης

• ⇒Έλεγχος των χώρων εργασίας

Τα παραπάνω ελλείμματα είναι ελλείμματα στο πεδίο προ της υγειονομικής κρίσης, ελλείμματα στο πλαίσιο σχεδιασμού και εικονικής εφαρμογής. Και η έλλειψη συγκροτημένου σχεδιασμού οδηγεί σε ασύντακτη υλοποίηση με επακόλουθες αστοχίες.

Όλα αυτά δε λέγονται για να δημιουργία πανικού ή καλλιέργεια απαισιοδοξίας. Θα λυθούν γιατί υπάρχουν άνθρωποι που συνεχίζουν να αγωνίζονται όχι μόνο στο δρόμο ή στις προσευχές (και τα δύο πρέπει να ανασταλούν το επόμενο χρονικό διάστημα) αλλά και στο πεδίο του προγράμματος και των ιδεών. Όλα αυτά λέγονται για να υπερισχύσει η λογική, να εξορθολογιστούν οι ελλείψεις και τα μέτρα και το βασικότερο, να υπάρχει ετοιμότητα την επόμενη φορά. Γιατί οι κρίσεις δεν ειδοποιούν πριν έλθουν, και από ό,τι φάνηκε, ο ατομικός δρόμος και η αυτορρύθμιση δεν αρκούν. Χρειάζεται ένα σύγχρονο συγκροτημένο εθνικό σύστημα δημόσιας υγείας. Και οι άνθρωποι που θα μπορούν να το υπηρετήσουν.

Γιατί όπως έλεγε ο Μπρεχτ τρία πράγματα πρέπει να κάνει ένας γιατρός: να ρωτά, να ρωτά, να ρωτά για τις κοινωνικές συνθήκες.

Χριστοδούλου Πάνος, ειδικευόμενος Ιατρικής Βιοπαθολογίας/εργαστηριακής ιατρικής, Msc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PgCert Δημόσιας Υγείας σε περίοδο κρίσεων και ανθρωπιστικής απάντησης