Για τον επιθετικό ανορθολογισμό

Προσφάτως, η Κατιούσα, μέσα από την τρέχουσα σειρά άρθρων του Πόε αλλά και ενός σχολίου σχετικά με το Τίμιο Κάστανο, ανέδειξε το κρίσιμο ζήτημα της αναβίωσης και επέκτασης σκοταδιστικών αντιλήψεων και «μαγικών» πρακτικών στη σύγχρονη κοινωνία. Με αφορμή την ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση, θα ήθελα να σχολιάσω μια συγκεκριμένη πτυχή του φαινομένου της «επαναμάγευσης του κόσμου» που μέχρι στιγμής έχει θιχτεί μόνο εμμέσως, αλλά στο μέλλον θα λάβει μάλλον σημαντικές πολιτικές προεκτάσεις.

Αναφέρομαι στην τάση ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθμού ανθρώπων κυρίως μικροαστικής προέλευσης, όχι απλώς να υιοθετούν ανορθολογικές αντιλήψεις, αλλά και να τις προωθούν ενεργά, να τις περιφρουρούν με πυγμή απέναντι σε κάθε κριτική και σε τελική ανάλυση να τις μετασχηματίζουν σε κεντρικό κομμάτι της κοινωνικής τους συνείδησης. Παραδείγματα αυτής της τάσης είναι μεταξύ άλλων το κίνημα κατά του εμβολιασμού, η υπόθεση Σώρρα και η εκστρατεία κατά του διαχειριστή της τρολλοσελίδας «Άγιος Παστίτσιος». Αποκαλώ αυτό το φαινόμενο «επιθετικό ανορθολογισμό» για να το διαχωρίσω από την μέχρι πρότινος ακίνδυνη παρουσία παρεμφερών πεποιθήσεων στην ελληνική κοινωνία και τον δημόσιο λόγο.

Εξηγούμαι: Όσοι από μας είναι γύρω στα πρώτα -άντα και επομένως μεγάλωσαν στις χρυσές πασοκικές δεκαετίες του 80-90, την εποχή της άνθησης της μικροαστικής τάξης (και μερικής αστικοποίησης κάποιων τμημάτων της), σίγουρα θα θυμούνται ότι οι διάφορες μαγικές δοξασίες δεν ήταν ακριβώς ανύπαρκτες στο δημόσιο λόγο και στην κοινωνική συναναστροφή. Μιλάμε για την εποχή του περιοδικού Strange, των σατανιστών της Πεντέλης, της αστρολογίας κ.ο.κ. Ποιος σημερινός τριαντάρης δεν έχει βρεθεί στα σχολικά του χρόνια σε παρέα που έκανε συζητήσεις περί μαγείας και «ανεξήγητων» φαινομένων, ποιος δεν θυμάται καλοκαιρινό τραπέζι όπου κάποιος οικογενειακός φίλος θα ανέπτυσσε μεταξύ σοβαρού και αστείου (;) τη θεωρία του ότι οι Έλληνες είναι εξωγήινοι και γι’αυτό είναι καλύτεροι από τους χαζο-ξένους.

Τότε, αυτές οι αντιλήψεις βρίσκονταν σε ειρηνική συνύπαρξη με ένα γενικότερο σεβασμό προς την επιστήμη ως δραστηριότητα και τους επιστήμονες ως κοινωνικό στρώμα. Μπορεί ο κόσμος να πίστευε σε μαντζούνια και ξεματιάσματα, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση γονιός να αρνηθεί να εμβολιάσει το παιδί του. Μπορεί η εκκλησία να έχαιρε εκτίμησης, αλλά λίγοι ήταν αυτοί που θα προτιμούσαν το παιδί τους να πάει στην ιερατική αντί για τη ΣΕΜΦΕ.

Αυτή η αντίφαση στην κοινωνική συνείδηση ήταν σε μεγάλο βαθμό απόρροια της φύσης της ελληνικής κοινωνίας ως προσφάτως (μεταπολεμικά) και ταχέως (σε μια γενιά) αστικοποιημένης και εκσυγχρονισμένης. Ένας κόσμος που μέχρι χθες ζούσε στη μικρή κοινωνία του χωριού βρισκόταν ξαφνικά αντιμέτωπος με έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών χωρίς να έχει τα εργαλεία να τον διαχειριστεί, καθώς το σύστημα παιδείας από το δημοτικό ως το πανεπιστήμιο ήταν προσανατολισμένο στην παροχή έτοιμης ‘γνώσης’ με σκοπό την προετοιμασία επαρκώς ικανού εργατικού και επιστημονικού δυναμικού, χωρίς να ασχολείται ιδιαίτερα με την καλλιέργεια κριτικών ικανοτήτων για την αυτόνομη απόκτηση και αξιολόγηση της γνώσης.

Παρόλα αυτά, σε συνθήκες ανάπτυξης, η δυνατότητα που έδινε η επιστημονική εξειδίκευση για κοινωνική ανέλιξη, αλλά και η πραγματική βελτίωση που βίωνε ο κόσμος στην καθημερινότητά του λόγω της επέκτασης των υποδομών, του συστήματος υγείας κ.ο.κ, είχε ως αποτέλεσμα ο περισσότερος κόσμος να κρατάει τις διάφορες δοξασίες στο πίσω μέρος του μυαλού του, ή τέλος πάντων να τις αντιμετωπίζει κάπως σαν χόμπι ή χαβαλετζίδικο θέμα συζήτησης.

Σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης όμως – όταν η επιστημονική κατάρτιση δεν είναι πια τρόπος κοινωνικής ανέλιξης (ούτε καν διατήρησης της κοινωνικής θέσης κάποιου) και τα επιτεύγματα της επιστήμης δεν επιστρατεύονται για την κοινωνική ευημερία – τα καταστρεφόμενα μικροαστικά στρώματα, μην μπορώντας να αποδεχτούν τη σύνθλιψή τους ως νομοτέλεια του συστήματος, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να το ρίξουν στην τρέλα. Μιλάμε φυσικά για υποκείμενα που ποτέ δεν πήραν πραγματικά διαζύγιο από τον «μαγικό» τρόπο σκέψης και που στρέφονται στον άκρατο υποκειμενισμό που αυτός προσφέρει προκειμένου να εξηγήσουν την κατάστασή τους και να εξοπλιστούν ψυχολογικά για την αντιμετώπιση της.

Ο λόγος που μιλάω για «επιθετικό ανορθολογισμό» πιο πάνω είναι ότι αυτές οι δοξασίες, εκτός από την κινηματική τους διάσταση, τείνουν προς όλο και πιο εξωπραγματικές μορφές. Δεν μας έφτανε η εκκλησία και οι Γέροντες, έχουμε τώρα επίπεδη Γη και Ελοχίμ. Η πραγματικότητα μας τα χάλασε, οπότε της κάνουμε μούτρα.

Μπορεί αυτά να φαντάζουν αστεία, αλλά δυστυχώς δεν είναι και τόσο. Η γενίκευση του ανορθολογισμού είναι ο ιδεολογικός προθάλαμος για το πέρασμα των μικροαστικών στρωμάτων στο φασισμό. Αυτό επειδή σε αντίθεση με την αστική ιδεολογία γενικότερα, η φασιστική έχει σκοπό όχι να αδρανοποιήσει, αλλά να συσπειρώσει και να κινητοποιήσει λαϊκά στρώματα ενάντια στο ίδιο τους το συμφέρον (κοινώς ο λαός να βάλει τα χέρια του και να βγάλει τα μάτια του). Μπορεί ας πούμε το λούμπεν-τβ να σπάει πλάκα με τους δωδεκαθεϊστές αλλά το αστείο ξινίζει λίγο όταν θυμηθούμε ότι στη Ναζιστική Γερμανία αναπτύχθηκε η λατρεία του ήλιου και του θεού Βόταν (ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο έβγαλε το μάτι του). Ακόμα χειρότερα γίνονται τα πράγματα όταν αναλογιστούμε ότι μεγάλο κομμάτι των κατεστραμμένων μικροαστών αναγκαστικά θα προλεταριοποιηθεί, πράγμα που σημαίνει ότι σημαντικά κομμάτια της εργατικής τάξης στο μέλλον θα κουβαλάνε αυτόν ακριβώς τον επιθετικό ανορθολογισμό, με αποτέλεσμα να είναι… εμβολιασμένα ενάντια στον Μαρξισμό. Ταυτόχρονα, η γενίκευση του ανορθολογισμού στο αστικό ιδεολογικό πεδίο θα δημιουργήσει ευκαιρίες για πολιτικά ανοίγματα στο χώρο των επιστημόνων και των προοδευτικών διανοουμένων γενικότερα. Ο επιθετικός ανορθολογισμός είναι λοιπόν ένα σύνθετο ζήτημα που θα απασχολήσει στο μέλλον τόσο το ΚΚΕ ως πολιτική πρωτοπορία του λαϊκού κινήματος, όσο και τους φίλους και συμμάχους του.
——– Конец пересылаемого сообщения ——–

(Ιστρολλικός)