H εφαρμογή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού στην οργανωτική δομή και λειτουργία του ΚK Βιετνάμ (Α’ μέρος)

Το παρόν κείμενο αποτελεί άρθρο του Δρ. Βου Τρονγκ Λαμ, αρχισυντάκτη της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης (Communist Review), του θεωρητικού και πολιτικού οργάνου της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Βιετνάμ. Η βασική θεματική του άρθρου είναι η σύγχρονη εφαρμογή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού στο ΚΚ Βιετνάμ καθώς και οι θεωρητικές βάσεις του, σύμφωνα με τον Χο Τσι Μιν, ιδρυτή του Κόμματος και πρώτου προέδρου της Λαϊκής Δημοκρατίας του Βιετνάμ (Βόρειο Βιετνάμ). Παρόλο που το κείμενο πραγματεύεται ένα άκρως σημαντικό και θεμελιακό στοιχείο για κάθε λενινιστικό κόμμα νέου τύπου, τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, συνολικά αντικατοπτρίζει την ιδεολογική μεταστροφή του ΚΚ Βιετνάμ πάνω σε μια σειρά ζητημάτων αναφορικά με την προοπτική της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και τον ρόλο ενός ΚΚ που βρίσκεται σε θέση εξουσίας. Ταυτόχρονα, αποτελεί μία σύγχρονη επεξεργασία που απεικονίζει τη θεωρητική κληρονομιά ή καλύτερα την προσαρμογή του Μαρξισμού-Λενινισμού από τον Χο Τσι Μιν στα δεδομένα του Βιετνάμ, και πιο συγκεκριμένα την θεωρητική προσέγγιση, από τον μεγάλο ηγέτη του ΚΚ Βιετνάμ, σε μια σειρά θεματικών που αφορούν την σοσιαλιστική οικοδόμηση. Αντικειμενικά και με βάση την σημερινή ιδεολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται το ΚΚ Βιετνάμ εδώ και αρκετά χρόνια, με το ολοένα και πιο ταχύρρυθμο άνοιγμα στην ιδιωτική οικονομία και στην διαιώνιση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής σε μια σειρά από βασικούς κλάδους της οικονομίας, γίνεται κατανοητό από τον αναγνώστη ότι το άρθρο θα βρίσκεται σε πλήρη ιδεολογικοπολιτική συμφωνία με τις προγραμματικές και στρατηγικές θέσεις του Κόμματος. Παρόλο αυτά, μπορεί να δώσει μια καθαρή εικόνα σχετικά με τις θέσεις του βιετναμέζικου κομμουνιστικού κινήματος, το οποίο βρίσκεται σε θέση εξουσίας και ασκεί άμεση επιρροή μέσα στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Το άρθρο θα δημοσιευτεί μεταφρασμένο σε δύο μέρη.

Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός είναι η θεμελιώδης οργανωτική και λειτουργική αρχή του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός έχει ως στόχο να αυξήσει τον ενθουσιασμό και τις δημιουργικές ικανότητες μεταξύ των μελών του κόμματος, έτσι ώστε κάθε απόφαση να αποτελεί αποκρυστάλλωση της συλλογικής σοφίας, και η πλειοψηφία να δεσμεύει κάθε μέλος του κόμματος και κάθε οργάνωση με αυτοπειθαρχία. 

Βασιζόμενο στα θεωρητικά και πρακτικά του θεμέλια, το Κομμουνιστικό Κόμμα του Βιετνάμ (CPV) ήταν πάντα πεπεισμένο και σταθερό στην εφαρμογή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού

Από την ίδρυση του, το KK Βιετνάμ  με ιδρυτή τον Πρόεδρο Χο Τσι Μιν έχει υιοθετήσει τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό ως την κύρια οργανωτική αρχή που διέπει την συνολική οργανωτική και λειτουργική διαδικασία του Κόμματος. Αυτή η πρακτική όχι μόνο διασφαλίζει την ομοφωνία στη σκέψη και τη δράση, αλλά αξιοποιεί επίσης τη δημοκρατία, η οποία οδηγεί σωρευτικά στη μαζική εξουσία του Κόμματος. Όπως δήλωναν σταθερά ο Πρόεδρος Χο Τσι Μιν και το ΚΚ Βιετνάμ, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός παραμένει η βασική οργανωτική αρχή του Κόμματος, και η οποιαδήποτε άρνηση αυτής της αρχής σημαίνει άρνηση του χαρακτήρα του Κομμουνιστικού Κόμματος εκ των έσω.

Ο Καταστατικός Χάρτης του Κόμματος έχει ως εξής: «Το ΚΚ Βιετνάμ είναι μία κλειστή οργάνωση με βασικό χαρακτηριστικό την ενότητα σκέψης και δράσης. Θεωρεί τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό ως την πρωταρχική οργανωτική αρχή και υιοθετεί το μοντέλο της συλλογικής ηγεσίας – της ατομικής υπευθυνότητας με υψηλό αίσθημα συντροφικότητας και αυστηρής πειθαρχίας. Παράλληλα, η άσκηση κριτικής, αυτοκριτικής και αλληλεγγύης ασκείται σύμφωνα με τη Πολιτική Πλατφόρμα και τον Χάρτη του Κόμματος. Το Κόμμα μοιράζεται δεσμούς σάρκας και αίματος με τις μάζες και λειτουργεί σύμφωνα με το Σύνταγμα και τους νόμους του Βιετνάμ».

Το βασικό περιεχόμενο αυτής της αρχής καθορίζεται από το άρθρο 9 στο Καταστατικό Χάρτη του Κόμματος: «1. Τα κυβερνητικά όργανα του Κόμματος εκλέγονται και οργανώνονται με βάση το συνδυασμό της συλλογικής ηγεσίας και της ατομικής υπευθυνότητας. 2. Το ανώτατο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος είναι το Εθνικό Συνέδριο καθώς και η Κεντρική Επιτροπή που εκλέγεται από το Συνέδριο. Τα καθοδηγητικά όργανα του Κόμματος σε όλα τα επίπεδα στις περιοχές είναι τα συμβούλια του Κόμματος σε αυτά τα επίπεδα και οι επιτροπές που εκλέγουν. 3. Οι κομματικές επιτροπές σε όλα τα επίπεδα είναι υπόλογες και αναφέρονται στα αντίστοιχα συμβούλια στο ανώτερο επίπεδο και στο κατώτερο επίπεδο. 4. Οι κομματικές οργανώσεις και τα μέλη του Κόμματος πρέπει να συμμορφώνονται στις αποφάσεις του Κόμματος. Κάθε μέλος του Κόμματος υπάγεται σε μια κομματική οργάνωση. Η μειοψηφία υποτάσσεται στην πλειοψηφία. Κάθε οργάνωση και όλα τα μέλη του Κόμματος υπάγονται στο Εθνικό Συνέδριο του Κόμματος και στην Κεντρική Επιτροπή. 5. Οι αποφάσεις των κομματικών επιτροπών ισχύουν μόνο εφόσον εγκριθούν από περισσότερα από τα μισά μέλη τους. Τα κομματικά μέλη μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους πριν ψηφίσουν. Τα μέλη εκείνα  με μειοψηφικές γνώμες έχουν το δικαίωμα να υποβάλλουν εκθέσεις στις ανώτερες επιτροπές ή στο Εθνικό Κομματικό Συνέδριο. Ωστόσο, πρέπει να τηρούν αυστηρά τις αποφασίσεις και δεν πρέπει να διαδίδουν απόψεις που αντιβαίνουν τις αποφάσεις του Κόμματος. Οι εξουσιοδοτημένες επιτροπές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις απόψεις αυτές και δεν θα πρέπει να εισάγουν διακρίσεις εις βάρος όσων έχουν μειοψηφικές γνώμες. 6. Οι κομματικές οργανώσεις χειρίζονται, ανεξάρτητα και υπεύθυνα, θέματα που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία τους και τα οποία δεν αντιβαίνουν τις αρχές, τις κατευθυντήριες γραμμές, τις πολιτικές, τους νόμους του κράτους και τα αποφάσεις ανώτερου επιπέδου».

Το ΚΚ Βιετνάμ εμμένει πάντα στην εφαρμογή της αρχής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού λόγω, καταρχάς, της φύσης του Κόμματος και των ιστορικών απαιτήσεων και αποστολής του. Ο Μαρξισμός-Λενινισμός ορίζει το Κομμουνιστικό Κόμμα ως την εμπροσθοφυλακή της εργατικής τάξης, εμποτισμένο με τη φύση της εργατικής τάξης. Είναι το πιο οργανωμένο και φωτισμένο τμήμα της εργατικής τάξης. Το Κομμουνιστικό Κόμμα εγκρίνει μόνο την αποδοχή για ένταξη σε εκείνους που είναι οι πιο πρωτοπόροι, προνοητικοί και συνειδητοποιημένοι κομμουνιστές μεταξύ της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων μαζών.

Ο Πρόεδρος Χο Τσι Μιν κατέστησε σαφές ότι «η διοργάνωση μιας επανάστασης για την απελευθέρωση του εαυτού μας και τη μετατροπή της εκμεταλλευτικής κοινωνίας σε μια νέα καλύτερη είναι μια πολύ λαμπρή αλλά και ταυτόχρονα μια εξαιρετικά σκληρή αποστολή και ένας εξαιρετικά περίπλοκος, μακρύς, επίπονος αγώνας επίσης».1 Για να πετύχει η επανάσταση: «Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να υπάρχει ένα επαναστατικό κόμμα που στοχεύει στην κινητοποίηση και την οργάνωση του τοπικού λαού, καθώς και στην συνεργασία με το προλεταριάτο στις καταπιεσμένες χώρες. Ένα ισχυρό Κόμμα είναι η βασική προϋπόθεση για μια επιτυχημένη επανάσταση, όπως ένας επιδέξιος ναυτικός καθοδηγεί το σκάφος του”.2 Προκειμένου να χτιστεί ένα ισχυρό Κομμουνιστικό Κόμμα, το σημαντικότερο έργο είναι η οργανωτική του ισχυροποίηση. Δηλαδή, ο μηχανισμός του Κομμουνιστικού Κόμματος από το κεντρικό έως το τοπικό επίπεδο πρέπει να είναι σφιχτός, αναπόσπαστος με αυστηρή πειθαρχία. Η αλληλεγγύη αποτελεί τη δύναμή του, ενώ η πειθαρχία χρησιμεύει ως βασική προϋπόθεση και παράγοντας για τη διατήρηση της ενότητας της δράσης, της ηγεσίας και της μαχητικότητας του Κομμουνιστικού Κόμματος. Σύμφωνα με τον Πρόεδρο Χο Τσι Μιν, η αλληλεγγύη και η πειθαρχία είναι αδιαχώριστες εντός του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η ανίκητη δύναμη του Κόμματος έγκειται στο πνεύμα της αυτοπειθαρχίας και της υψηλής αίσθησης οργάνωσης μεταξύ των στελεχών και των μελών του κόμματος. Αναλαμβάνοντας μια τρομερή, περίπλοκη και παρατεταμένη ιστορική αποστολή, το Κομμουνιστικό Κόμμα πολεμάει ενάντια σε εχθρικές δυνάμεις που προσπαθούν να βλάψουν το ίδιο το Κόμμα και το σοσιαλισμό. Ως εκ τούτου, το Κομμουνιστικό Κόμμα πρέπει να οικοδομηθεί με συγκεντρωτικό τρόπο, με ενότητα στην οργάνωση και τη λειτουργία, ενώ πρέπει να διατηρηθεί η αυστηρή πειθαρχία σε περίπτωση ολοκλήρωσης της ένδοξης ιστορικής αποστολής του.

Η ιστορική εμπειρία του διεθνούς κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος και η  πρακτική εμπειρία του ΚΚ Βιετνάμ

Η μέχρι τώρα πορεία του διεθνούς κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος δείχνει ότι ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός στο Κομμουνιστικό Κόμμα είναι η πηγή της οργανωτικής του δύναμης και της βάσης για την ενότητα της βούλησης και της δράσης του. 

Σχετικά με το ρόλο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού στο Κομμουνιστικό Κόμμα, οι κλασικοί του μαρξισμού-λενινισμού θεώρησαν ότι αυτή η πρακτική ασκεί σημαντική επιρροή στην ενίσχυση του ενθουσιασμού και των δημιουργικών ικανοτήτων των μελών του κόμματος στον επαναστατικό αγώνα για τον σκοπό του Κομμουνιστικού Κόμματος, μέσω του οποίου όλες οι αποφάσεις μετατρέπονται σε συλλογικό «πνευματικό τέκνο» των μελών και των καθοδηγητικών οργάνων του,  αυξάνεται η πειθαρχία και η προλεταριακή συνείδηση μέσα στο Κόμμα. Η δημοκρατία στο Κομμουνιστικό Κόμμα είναι απολύτως αντίθετη με τη δημοκρατία που αντιλαμβάνεται ο οπορτουνισμός. Ενώ οι οπορτουνιστές υπό το λάβαρο της «δημοκρατίας» ενορχηστρώνουν επιθέσεις κατά του συγκεντρωτισμού και διαμαρτύρονται για φραξιονισμό εντός του Κομμουνιστικού Κόμματος, οι κομμουνιστές αντίθετα προσπαθούν να ασκήσουν σοσιαλιστική δημοκρατία προκειμένου να προωθήσουν τον ηγετικό ρόλο των μελών του κόμματος και να τους εκπαιδεύσουν να έχουν μια αίσθηση κυριαρχίας μέσα στο Κόμμα. Ο συγκεντρωτισμός στο Κομμουνιστικό Κόμμα είναι η έκφραση της συλλογικής ηγεσίας. Δηλαδή, οι πολιτικές του Κομμουνιστικού Κόμματος εδραιώνονται με τη άθροιση της εμπειρίας και των απόψεων όλων των μελών του κόμματος, όπου ο εμπειρικός και πατερναλιστικός τρόπος δουλειάς είναι περιορισμένος και η αυθαιρεσία και ο αυταρχισμός αποφεύγεται. Όπως έλεγε ο Β.Ι. Λένιν, «ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, από τη μία πλευρά, διαφέρει εντελώς από τον γραφειοκρατικό συγκεντρωτισμό, και από την άλλη διαφέρει από τον αναρχισμό»3 και «δεν υπάρχει τίποτα πιο λανθασμένο από τη σύγχυση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού με τη γραφειοκρατία και τα μηχανικά στερεότυπα».4 Κατέστησε σαφές ότι αυτή ήταν αποκλειστικά η σωστή αρχή του προλεταριακού κόμματος νέου τύπου, που διακρίνει το πραγματικό επαναστατικό πολιτικό κόμμα της εργατικής τάξης από τα άλλα κόμματα.

In his explanation of the nature of democratic centralism, President Ho Chi Minh wrote: “Ο λαός είναι ο κυρίαρχος επί της κυβέρνησης. Ο λαός εκλέγει τους αντιπροσώπους του. Αυτή είναι η δημοκρατία. Το κυβερνητικό σώμα διακρίνεται από την ενότητα και τον συγκεντρωτισμό. Σε όλα τα επίπεδα, από το κοινοτικό λαϊκό συμβούλιο και τη λαϊκή επιτροπή μέχρι την Εθνοσυνέλευση και την Κεντρική Κυβέρνηση, η μειονότητα υποτάσσεται στην πλειοψηφία.[…] Ως εκ τούτου, είναι τόσο δημοκρατία όσο και συγκεντρωτισμός».5 Ο συγκεντρωτισμός και η δημοκρατία είναι δύο αδιαχώριστες πτυχές της διαλεκτικής ενότητας. Ο συγκεντρωτισμός εξασφαλίζει την περιορισμένη άσκηση της δημοκρατίας, ενώ η δημοκρατία επιτρέπει την ευέλικτη εφαρμογή του συγκεντρωτισμού, χάρη στον οποίο επιτυγχάνεται η υψηλή αποτελεσματικότητα στο τομέα της καθοδήγησης και της διαχείρισης. Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο να ενσωματωθούν αυτοί οι δύο παράγοντες στην καθοδήγηση του Κόμματος με έναν συνεκτικό και αρμονικό τρόπο. «Η δημοκρατία πρέπει να διασφαλίζεται από τον συγκεντρωτισμό και ο συγκεντρωτισμός πρέπει να βασίζεται στη δημοκρατία». Η κεντρική ηγεσία χωρίς την ύπαρξη της δημοκρατίας θα υποπέσει σε κατάχρηση εξουσίας και διαφθορά. Αντίθετα, η απουσία συγκεντρωτικής και ενιαίας ηγεσίας είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε αυθαιρεσία, αναρχισμό και ατομικισμό.

Όσον αφορά το τομέα της καθοδήγησης και της διοίκησης, ο Πρόεδρος Χο Τσι Μιν απαίτησε την πρακτική του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού σε συνδυασμό με την εφαρμογή της συλλογικής ηγεσίας και της ατομικής ευθύνης. Όπως το έθεσε ο Πρόεδρος «Η συλλογική ηγεσία είναι δημοκρατία. Η ατομική λογοδοσία είναι συγκεντρωτισμός. Ο συνδυασμός συλλογικής ηγεσίας και ατομικής λογοδοσίας συνιστά τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Η μη συλλογική ηγεσία θα οδηγήσει ενδεχομένως στο εμπειρικό και πατερναλιστικό στυλ δουλειάς. Η μη ατομική λογοδοσία θα επιφέρει χάος, αποτυχία και αναρχία. Η συλλογική ηγεσία και η ατομική λογοδοσία θα πρέπει πάντα να συμβαδίζουν».6

To τέλος του σοσιαλιστικού μοντέλου στις χώρες της Σοβιετικής Ένωσης και της Ανατολικής Ευρώπης αποτελεί ένα οδυνηρό παράδειγμα για την ανεπαρκή προσοχή του Κομμουνιστικού Κόμματος, την απόκλιση και την ακατάλληλη εφαρμογή της αρχής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Ορισμένα κράτη έδωσαν προτεραιότητα στον γραφειοκρατικό συγκεντρωτισμό και την άκαμπτη ενότητα, οδηγώντας σε παραβιάσεις της δημοκρατίας στα Κομμουνιστικά Κόμματά, όπως η πατριαρχία, ο αυταρχισμός, η προσωπολατρία. Την ίδια στιγμή, άλλα Κόμματα παρέβλεψαν τον συγκεντρωτισμό και την ενότητα, με αποτέλεσμα το χάος και την αναρχία. Τα λάθη στην κατανόηση και την εφαρμογή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού υπονόμευσαν την ηγεσία των Κομμουνιστικών Κομμάτων και εμπόδισαν την ανάπτυξη αυτών των χωρών.

Το ΚΚ Βιετνάμ ανέκαθεν υπήρξε πιστό στην εφαρμογή της αρχής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, συγκεντρώνοντας με αυτό το τρόπο, ενώνοντας και φέρνοντας σε πλήρη λειτουργία την γενναιότητα, την σοφία, τον υποδειγματικό και πρωτοποριακό ρόλο των στελεχών και των μελών του κόμματος. Αυτά τα χαρακτηριστικά διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην επίκληση και την προώθηση της δύναμης του μεγάλου μπλοκ της εθνικής ενότητας. Ως εκ τούτου, η υγιής καθοδήγηση του ΚΚ Βιετνάμ αποτελεί τον αποφασιστικό παράγοντα για όλες τις νίκες της βιετναμέζικης επανάστασης, από την εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση έως την οικοδόμηση και υπεράσπιση της Σοσιαλιστικής Πατρίδας του Βιετνάμ.  

1.Χο Τσι Μιν, Άπαντα, τομ. 11, σελ. 601, Εθνικός Πολιτικός Εκδοτικός Οίκος, Ανόι, 2011 (αγγλική έκδοση)

2.Χο Τσι Μιν, Άπαντα, τομ. 2, σελ. 289, Εθνικός Πολιτικός Εκδοτικός Οίκος, Ανόι, 2011 (αγγλική έκδοση)

3.Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τομ. 36, σελ. 185, Εθνικός Πολιτικός Εκδοτικός Οίκος, Ανόι, 2006 (αγγλική έκδοση)

4.Ό.π., σελ. 186

5.Χο Τσι Μιν, Άπαντα, τομ. 8, σελ. 263-264, Εθνικός Πολιτικός Εκδοτικός Οίκος, Ανόι, 2011 (αγγλική έκδοση)

6.Χο Τσι Μιν, Άπαντα, τομ. 5, σελ. 620, Εθνικός Πολιτικός Εκδοτικός Οίκος, Ανόι, 2011 (αγγλική έκδοση)

Αναδημοσίευση από την Κομμουνιστική Επιθεώρηση (Communist Review), θεωρητικό και πολιτικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚ Βιετνάμ

Μετάφραση: Γιώργος Κατημερτζής