Ο καλλιτέχνης και το έργο του: το ένα και το αυτό;
Δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημασία και την ετυμολογία της λέξης ηθοποιός, δηλαδή αυτός που διαμορφώνει χαρακτήρες. Oι προσωπικές επιλογές και συμπεριφορές του κάθε καλλιτέχνη σημαδεύουν την πορεία του θετικά ή αρνητικά, αναλόγως με το ποιες αξίες προβάλλουν και εμπεδώνουν.
Με αφορμή τις καταγγελίες για προσβλητικές και κακοποιητικές συμπεριφορές ανθρώπων της τέχνης και του πολιτισμού, έχει ανακινηθεί ξανά η συζήτηση για το κατά πόσον αυτές οι προσωπικές επιλογές και συμπεριφορές αναιρούν ή όχι την επαγγελματική τους διαδρομή και την προσφορά τους. Επ’ αυτού, θέλω να μοιραστώ κάποιες σύντομες σκέψεις.
Αφενός, επειδή συμβολικά και ουσιαστικά το κύμα καταγγελιών αφορά στο χώρο το θεάτρου, δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημασία και την ετυμολογία της λέξης ηθοποιός, δηλαδή αυτός που διαμορφώνει χαρακτήρες. Η έκφραση και η διαμόρφωση χαρακτήρων, αξιών και προτύπων συμπεριφοράς είναι όμως η κύρια λειτουργία της τέχνης γενικότερα και όχι αποκλειστικά του θεάτρου, από το οποίο ξεκίνησε. Εξ ου και ο εκπολιτιστικός ρόλος της, γιατί μέσα από τη συστηματική προβολή τους, οι παλιές αξίες αμφισβητούνται και νέες αναδεικνύονται και εδραιώνονται στο ευρύ κοινό. Γι’ αυτό και οι προσωπικές επιλογές και συμπεριφορές του κάθε καλλιτέχνη σημαδεύουν την πορεία του θετικά ή αρνητικά, αναλόγως με το ποιες αξίες προβάλλουν και εμπεδώνουν.
Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Μπιθικώτση και της Μοσχολιού, η επιλογή των οποίων να τραγουδήσουν τον ύμνο της Χούντας αποτελεί μελανό και ανεξίτηλο στίγμα στην κατά τ’ άλλα σπουδαία προσφορά τους στο λαϊκό τραγούδι, δεδομένου μάλιστα ότι το είδος διώχθηκε και λογοκρίθηκε όσο κανένα άλλο από τα αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα του 20ού αιώνα. Πιο πρόσφατα, η συμμετοχή του Μίκη Θεοδωράκη στα εθνικιστικά συλλαλητήρια για το μακεδονικό, όπου συναγελαζόταν και ταυτιζόταν χωρίς προσχήματα ακόμη και με τη Χρυσή Αυγή, στιγμάτισε με παρόμοιο τρόπο την πορεία του ως κορυφαίας μορφής του δημοκρατικού και αντιδικτατορικού αγώνα.
Για να έρθουμε στο σήμερα, είναι αυτονόητο ότι όταν τα περιστατικά αφορούν βιασμούς, προσβολές και κακοποίηση από θέσεις εξουσίας, η απαξίωση και η περιθωριοποίηση του ενόχου οφείλει να είναι άμεση και απόλυτη, χωρίς ελαφρυντικά και σχετικοποιήσεις.
Αφετέρου, ειδοποιός διαφορά του καλλιτεχνικού και πολιτιστικού έργου είναι ότι διαθέτει μια διαχρονικότητα και μια συμβολική υπεραξία η οποία αυτονομείται και υπερβαίνει τις ιδιαίτερες συνθήκες τις δημιουργίας του και τις αντιφάσεις και τα λάθη του δημιουργού του, όσο ολέθρια και καταδικαστέα και αν είναι. Ως εκ τούτου, η καταδίκη και η απαξίωση συγκεκριμένων προσώπων δεν μπορεί και δεν πρέπει ποτέ να αφορά το σύνολο του έργου τους, το οποίο από τη στιγμή που παράγεται συνιστά κτήμα της κοινωνίας και αναπόσπαστο τμήμα του πολιτισμού της και ως τέτοιο πρέπει να διαφυλαχθεί, ακριβώς επειδή είναι πυξίδα και οδηγός αξιολόγησης στάσεων και συμπεριφορών.
