Ταξιδεύοντας στα εδάφη των Ζαπατίστας

Λάβαμε στο mail της Κατιούσα και δημοσιεύουμε σήμερα μια ωραία ανταπόκριση του Γιώργου Κατσαγάνη, που ταξίδεψε στην περιοχή των Ζαπατίστας και μεταφέρει όσα είδε, μέσα από τη δική του οπτική γωνία και τις δικές του προσλαμβάνουσες. Θεωρούμε ότι έχει ενδιαφέρον ως μαρτυρία, χωρίς απαραίτητα να υιοθετούμε όλες τις κρίσεις και τα συμπεράσματα.

Θα προσπαθήσω συνοπτικά να σας μεταφέρω όσα είδα, έμαθα, διάβασα, άκουσα και έζησα για το κίνημα των Ζαπατίστας, αυτόνομο κομμάτι της γης των ιθαγενών που βασίζεται στην ίδια παράδοση των ινδιάνων.. και αγωνίζεται ακόμη και σήμερα για μια κοινωνία ελευθερίας, ισότητας, αλληλεγγύης, συμβολίζοντας πως ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός έχοντας χτίσει δικές τους αυτόνομες και αυτοδιοικούμενες κοινότητες με ένα τρόπο που οι ίδιοι έχουν φανταστεί χωρίς πολλούς πόρους, εκλεγμένους πολιτικούς, προφήτες και πολυθρόνες…

Οβεντίκ, στον πυρήνα των Ζαπατίστας

Από μικρός είχα την επιθυμία να ταξιδέψω στην πολιτεία των Τσιάπας στο Μεξικό να δω και να μάθω για το κίνημα των Ζαπατίστα από κοντά. Πάνω από το κρεβάτι μου μια αφίσα τους μου το υπενθύμιζε απο παιδική ηλικία. Έτσι κατάφερα τη χρονιά αυτή να πραγματοποιήσω την επιθυμία μου και να ταξιδέψω ως εκεί. Με εσωτερική πτήση από το Κανκούν έφτασα στο αεροδρόμιο Τσιάπας και απο εκεί με μικρό βαν που είναι και το τοπικό λεοφωρείο, έπειτα από 2 ώρες, βρέθηκα στην πόλη Σαν Κριστομπάλ. Μετά από την εξέγερση του 1994 το Σαν Κριστομπάλ είναι φημισμένο σε όλο τον κόσμο.. Μια ζωντανή όμορφη και καθαρή πόλη χτισμένη στο βουνό με χαμηλά σπίτια γραφικά δρομάκια και χρώματα παντού με επαναστατική μουσική, πορτρέτα των ζαπατίστας, σημαίες από το αντάρτικο της Κούβας, μπλουζάκια, εικόνες Τσε Γκεβάρα αναμιγνύονται με αυτές του Subcomandate Marco, Tzotzil, Tzltal, Tojolabal. Τα ονόματα και ταμπέλες των μαγαζιών επίσης είχαν επαναστατικά ονόματα. Παζάρι με ντόπιες γυναίκες και γιαγιάδες της φυλής των μάγιας πουλάνε χρωματιστά κεντήματα, χειροτεχνήματα, τσάντες, ρούχα, βραχιόλια, κούκλες που φτιάχνουν μόνες τους.

San Cristobal de la casas

Την πρωτοχρονιά του 1994 ο κόσμος εξεπλάγη. Μια φωνή αντίστασης και αγώνα από τα βουνά του Νοτιοανατολικού Μεξικού φτάνει στα αυτιά μας. Μια ομάδα εξέφρασε μια ένοπλη εξέγερση ενάντια στο Μεξικάνικο κράτος και κατέλαβε την κωμόπολη Σαν Κριστομπάλ της επαρχίας Τσιάπας. Τα αιτήματά τους για γη, εργασία, τροφή, υγεία, εκπαίδευση και αξιοπρεπή κατοικία που απέρρεαν από την αιωνίως δυσμενή θέση στην οποία βρέθηκαν οι ιθαγενείς από την εποχή της αποικιοκρατίας, συναντούσαν παγκόσμια προτάγματα για δικαιοσύνη και ελευθερία, στο πλαίσιο των κινημάτων κατά της παγκοσμιοποίησης και της επέλασης του νεοφιλελευθερισμού. Η εξέγερση επεκτάθηκε σταδιακά και σε άλλες μεξικάνικες επαρχίες πετυχαίνοντας πολλές αλλαγές ως προς την αντιμετώπιση των φτωχών, τις συνθήκες διαβίωσης τους και μεταμόρφωση στην κοινωνία. Ο συλλογικός αγώνας και συνείδηση δημιούργησε ένα οργανωμένο κίνημα. Οι αντάρτες του κινήματος διεκδικούσαν για τους φτωχούς ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες αλλά και αναδιανομή της γης.

Οι Ζαπατίστας είναι ο λαός ενωμένος στον αγώνα για τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του αυτόχθονου λαού του Μεξικού. Έχουν πάρει το όνομά τους από το μεξικάνο επαναστάτη Εμιλιάνο Ζαπάτα. Το κίνημα διαμορφώνει έναν κόσμο ολόκληρο από πρακτικές, νοήματα και στάσεις ζωής. Είναι μια ομάδα που αποτελείται απο ντόπιους στη γη των Τσιάπας, του νοτιότερου φτωχού κράτους στο Μεξικό, που αποτελείται κυρίως από τις φυλλές των λαών των Μάγια και απογόνους ινδιάνων. Στα μάτια τους βλέπεις ταξική συνείδηση και υπερηφάνεια. Ειναι ευγενικοί.. έχουμε ταυτότητα, σου λένε, γίναμε γνωστοί, είμαστε αυτοδύναμοι, δεν είχαμε νοσοκομεία και σχολεία, τώρα έχουμε, η δουλειά επίσης έγινε καλύτερη.. Eίναι ανυποχώρητοι και ευτυχισμένοι παρά τη συνεχή εχθρότητα της κυβέρνησης του Μεξικού. Τα πράγματα άλλαξαν γιατί οργανώσαμε τον εαυτό μας, λένε. Επίσης οι γυναίκες διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στην εξέγερση και τώρα είναι ηγέτες και ίσες. Ήταν ένας δυνατός κρίκος στον εθνικό απελευθερωτικό στρατό των Ζαπατίστας (ΕΖLN).

Το περήφανο κίνημα γυναικών Ζαπατίστας

Είναι αυτόνομοι.. Τα περισσότερα χωριά βρίσκονται στα βουνά και δάση. Τα φαράγγια των βουνών, λίμνες που μοιάζουν με πολύτιμους λίθους, οι κοινότητες των Μάγια-chamula-zinacantan με τα πολύχρωμα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Έπειτα από την εξέγερση του 1994, ένα επίτευγμά τους ήταν ο επαναστατικός τουρισμός, μια ροή διεθνών εθελοντών και εναλλακτικών τύπων στην πολιτεία Τσιάπας, για να μάθουν για την εξέγερση του 1994 αλλά και τι συμβαίνει τώρα. Μια επιτροπή επεξήγησης έχει δημιουργηθεί για να παρουσιάσει την υπόθεση του κινήματος στις ομάδες αυτές. Η περιοχή San Andres ήταν ο τόπος υπογραφής συμφωνίας μεταξύ των Ζαπατίστας και της κυβέρνησης του Μεξικού το 1996 που φαινόνταν να εγγυώνται στο κίνημα το δικαίωμα να δημιουργήσει αυτοδιοικούμενες κοινότητες.

Πολλές πινακίδες αναγγέλουν ότι βρίσκεστε στην περιοχή των Ζαπατίστας. Η πινακίδα γράφει είστε στην επικράτεια των Ζαπατίστας. Εδώ οι άνθρωποι ηγούνται και η καλή κυβέρνηση υπακούει. Η κεντρική καρδιά των Ζαπατίστας στη ζώνη του βουνού.

Το Οβεντίκ είναι το πιο χαρακτηριστικό καρακόλ, και μάλιστα έχει ένα σημάδι το οποίο δηλώνει ότι είναι η κεντρική καρδιά των ζαπατίστας πριν από τον κόσμο.Έφτασα εκεί με τοπικό λεοφωρείο από το Σαν Κριστομπάλ περνώντας από πανύψηλα βουνά έπειτα από δυόμισι ώρες. Η περιοχή Οβεντίκ είναι ενας πυρήνας με ξύλινες και σιδερένιες καλύβες γύρω από μερικά πιο συμπαγή κτίρια και εμφατικές τοιχογραφίες με μοτίβα μάγια, χίπις, επαναστατική τέχνη και επαναστατικούς ήρωες όπως ο Ζαπάτα, με κεντρικό πυρήνα δακτυλιωμένο από φράχτη. Τα χωριά τα ονόμασαν καρακόλ, δηλαδή σαλιγκάρι, που είναι και το σήμα των Ζαπατίστα, με την έννοια ότι οι επαφές και οι ιδέες θα μπορούσαν να είναι σπειροειδείς όπως το κέλυφος σαλιγκαριών. Κάθε καρακόλ είναι μια επιτροπή ορθής διακυβέρνησης. Η είσοδος γίνεται από την πύλη. Τα πρόσωπά τους είναι πάντα καλυμμένα.

H κεντρική πύλη στο Οβεντίκ

Φοράνε μάσκες γιατί είναι περιθωριοποιημένοι και κυνηγημένοι από την κυβέρνηση του Μεξικού και υπάρχει φόβος. Υπάρχουν αυθαίρετες συλλήψεις και όλοι αυτοαποκαλούνται ως Μάρκος για να μη βρούν τον υποδιοικητή και ηγέτη των ανταρτών Μάρκο, εκπρόσωπο και ηγετικό στέλεχος του στρατού των Ζαπατίστας για την εθνική απελευθέρωση-EZLN, αλλά και παγκόσμιο σύμβολο. Ήταν υποδιοικητής γιατί, όπως έλεγε, διοικητής ήταν μόνο ο Τσε Γκεβάρα και έπειτα ο λαός.

Ο Υποδιοικητής Μάρκος δήλωνε: Φοράμε μάσκες ώστε να γίνουμε ορατοί. Κανένας δεν μας έβλεπε όσο ήμασταν ακάλυπτοι, τώρα ολοι ασχολούνται.

Για αιώνες οι ιθαγενείς ήταν αυτοί με τα δίχως πρόσωπα και τις δίχως φωνές, αλλά εκείνη την ημέρα από το μπαλκόνι του Δημοτικού Μεγάρου στη Σαν Κριστομπάλ, ο υποδιοικητής Μάρκος διάβασε μια δήλωση που ξεκινούσε ως εξής..

Είμαστε τα αποτελέσματα ενός αγώνα πεντακοσίων χρόνων… Και σήμερα λέμε Ya Basta! Φτάνει πια! Συγγνώμη για την ταλαιπωρία αλλά αυτή είναι μια επανάσταση.

Ο Υποδιοικητής Μάρκος

Μια αξιοσημείωτη απάντηση του ήταν.:

“Ο Μάρκος είναι γκέι στο Σαν Φρανσίσκο, μαύρος στη Νότια Αμερική, ασιάτης στην Ευρώπη, μεξικανός των ΗΠΑ στο Σαν Ισίδρο, αναρχικός στην Ισπανία, Παλαιστίνιος στο Ισραήλ, ιθαγενής στους δρόμους του Σαν Κριστομπάλ, αλητοπαρέα στη Νέζα, ροκάς στην πανεπιστημιούπολη, εβραίος στη Γερμανία, συνήγορος του πολίτη στο Υπουργείο Άμυνας, φεμινιστής σε πολιτικά κόμματα, κομμουνιστής στη μεταψυχροπολεμική εποχή, κρατούμενος στη Σινταλάπα, ειρηνιστής στη Βοσνία, ιθαγενής Μαπούτσε στις Άνδεις, δάσκαλος του συνδικάτου CNTE, καλλιτέχνης χωρίς γκαλερί ούτε πορτοφόλι, νοικοκυρά ένα Σάββατο βράδυ σε οποιαδήποτε γειτονιά οποιασδήποτε πόλης οποιουδήποτε Μεξικού, αντάρτης στο Μεξικό του τέλους του 20ου αιώνα, απεργός στη Συνομοσπονδία Εργατών Μεξικού, ρεπόρτερ που κλείνει ‘τρύπες’ στις μεσαίες σελίδες, φαλλοκράτης στο φεμινιστικό κίνημα, γυναίκα μόνη στο μετρό μετά τις 10 το βράδυ, συνταξιούχος που διαμαρτύρεται στην κεντρική πλατεία, αγρότης χωρίς γη, περιθωριακός εκδότης, φοιτητής, διαφωνών με το νεοφιλελευθερισμό, συγγραφέας χωρίς βιβλία ούτε αναγνώστες, και βέβαια Ζαπατίστα του Νοτιοανατολικού Μεξικού.

Πίσω από τις μαύρες κουκούλες ή τα κόκκινα μαντήλια, υπήρχαν πρόσωπα με χαρακτηριστικά των Μάγιας, των ανθρώπων που κατάγονται από αυτά τα εδάφη και που έχουν αντισταθεί στην καταπίεση, την εκμετάλλευση,το ρατσισμό και τη γενοκτονία για αιώνες.

Κίνημα των Ζαπατίστας

Στην πύλη με ρώτησε όνομα επάγγελμα και εθνικότητα. Έπειτα διαβιβάζει τις πληροφορίες σε μια αόρατη επιτροπή υποδοχής η οποία αποφασίζει εάν θα επιτρέψει την είσοδο. Μετά από αναμονή, ένας δεύτερος ήρθε να με παραλάβει. Φωτογραφίες επιτρέπονται μόνο σε κτίρια.

Το Σάββατο 25 του Μάη 2014, ο Υποδιοικητής Μάρκος απευθύνει προς τους Ζαπατίστας το τελευταίο διάγγελμα ως Υποδιοικητής, λέγοντας μεταξύ άλλων:

«Η αδικία έχει τόσα πολλά ονόματα και προκαλεί τόσες πολλές κραυγές. Και μην ξεχνάμε ότι, ενώ ένα άτομο ψιθυρίζει, κάποιο άλλο κραυγάζει. Ακούγοντάς τους θα πρέπει να ενεργοποιηθούμε, ώστε να βρούμε μια διαδρομή που μετατρέπει την αδικία σε κάτι γόνιμο. Το μόνο που χρειάζεται είναι να χαμηλώσετε το κεφάλι σας και να ανυψώσετε την καρδιά σας. (…)Στις 2:08 π.μ., δηλώνω ότι ο Εξεγερμένος Μάρκος – ο αυτοαποκαλούμενος υποδιοικητής από ανοξείδωτο χάλυβα – παύει να υφίσταται».Όπλα δεν υπήρχαν.Πλέον έβαλαν τα όπλα στην άκρη και παλεύουν για συμμετοχική δημοκρατία,ισότητα συνεχίζοντας τον αγώνα τους χωρίς όπλα γιατι όπως λένε το Μεξικό έχει τόση βία που δεν μπορεί να αντέξει άλλη«Βεβαιώνουμε πως στόχος μας δεν είναι η εξουσία. Δεν αναζητούμε αυτό. Αυτό που επιδιώκουμε είναι η συμπόρευση όλων των αυτοχθόνων πληθυσμών και της κοινωνίας των πολιτών, ώστε να οργανωθούμε και να αποτρέψουμε αυτή την καταστροφή. Να ενισχύσουμε την αντίσταση και την εξέγερσή μας για την υπεράσπιση της ζωής του κάθε ατόμου, της οικογένειας, της συλλογικότητας, της κοινότητας, της γειτονιάς», ανέφεραν σε ανακοίνωση τους.. «Επιλέγουμε τη ζωή, όχι τον θάνατο. Αντί να κατασκευάζουμε στρατώνες και να βελτιώνουμε το οπλοστάσιό μας, κατασκευάσαμε σχολεία, νοσοκομεία και βελτιώσαμε τις συνθήκες διαβίωσης μας»

Οβεντίκ

Είναι ένα αντιεξουσιαστικό κίνημα που δεν έχει αρχηγό και ιεραρχία και διοικείται από τους ίδιους, δηλαδή τη Γενική Συνέλευση, όπου μετέχουν ισότιμα γυναίκες, άνδρες, ακόμα και παιδιά. Σε αυτό βοήθησε και η παράδοση των Μάγιας, καθώς  οι ιθαγενείς λειτουργούσαν από πάντα σε κοινότητες, που δεν τις έμαθαν από κάποια επαναστατική θεωρία. Οι επτά αρχές που καθορίζουν την αυτοδιοίκηση των Ζαπατίστα είναι οι ακόλουθες.. Να υπακούς και οχι να διατάζεις. Να εκπροσωπείς και όχι να αντικαθιστάς. Να μετακινείσαι προς τα κάτω και όχι προς τα πάνω (με την έννοια της άρνησης της εξουσίας). Να υπηρετείς και να μην υπηρετείσαι. Να κατασκευάζεις και όχι να καταστρέφεις. Να προτείνεις και να μην επιβάλλεις. Να πείθεις και όχι να κατακτάς.

Εργάζονται ως εκπαιδευτικοί, αγρότες, επικοινωνιακοί.. Συνεργάζονται με άλλες ομάδες, η βάση τους είναι οι άνθρωποι και όχι το καπιταλιστικό σύστημα. Έχουν δικό τους σύστημα εκπαίδευσης, υγείας, δικαιοσύνης, κυβέρνησης και ασφάλειας. Κλινικές υγείας, πάνω απο 60 σχολεία με σπουδαστές να διδάσκουν εκεί ξανά και άλλους, συναιτερισμούς καφέ και καλλιέργεια φρούτων κάνοντας μεταφορά και διανομή χωρίς μεσολαβητές. Στο τέλος υπήρχαν καταστήματα αναμνηστικών με διακριτικά των ζαπατίστας, δική τους μουσική και κεντήματα που είναι πηγή εσόδων του κοινωνικού κινήματος. Τα πειράματα και οι προσπάθειες τους στοχεύουν στην οικοδόμηση μιας συλλογικής δύναμης (τόσο στην Τσιάπας, στο Μεξικό όσο και στο εξωτερικό), που καλεί όλους να στηριχτούν στην δική τους δύναμη και να εργαστούν για το καλό της κοινότητας, χτίζοντας παράλληλα τοπική αυτονομία, βασιζόμενη στις δικές τους γεωκεντρικές παραδόσεις και μια ηγεσία που να βασίζεται στην obedeciendo Mandar (σε αυτήν που ηγείται δηλαδη υπακούοντας τη βούληση της κοινότητας).

Οβεντίκ

«Αντί να υφαίνουν την ιστορία τους με εκτελέσεις, θάνατο και καταστροφή, επιμένουν να ζουν. Και οι πρωτοπορίες του κόσμου τραβάνε τα μαλλιά τους, γιατί μπροστά στο δίλημμα ή θα νικήσουμε ή θα πεθάνουμε, αυτοί οι Ζαπατίστας ούτε νικούν μα ούτε και πεθαίνουν, ούτε όμως παραδίνονται. Και απεχθάνονται τα μαρτύρια τόσο όσο και τη λιποψυχία».

Οι Ζαπατίστας λένε ρωτώντας βαδίζουμε… Το συλλογικό παράδειγμα λοιπόν αυτών των περιθωριοποιημένων, εκμεταλλεύσιμων, των φτωχότερων των φτωχών αλλα παράλληλα αξιοπρεπών και περήφανων ανθρώπων, μας διδάσκει ένα σημαντικό μάθημα για ένα μοντέλο ζωής με ισότητα, αλληλεγγύη, ανθρωπιά… που οφείλουμε να φανταζόμαστε και να εμπνευστούμε απο αυτό βρίσκοντας το δικό μας μοντέλο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κοινωνιών που ζούμε και όχι στις ανάγκες της όποιας εξουσίας, μικρής η μεγάλης αλλαγής. Να γίνουμε ο καθένας από εμάς η αλλαγή που θέλουμε να δούμε χωρίς απαραίτητα να αντιγράψουμε το περήφανο κίνημα των Ζαπατίστας. Σήμερα περισσότερο από ποτέ σε μια Ελλάδα που άλλες φορές δεν εχει μνήμη και άλλες φορές δεν ξεχνάει…

VENCEREMOS…

Τσιάπας Μάρτιος 2019

Κατσαγάνης Γεώργιος.