Η συκοφαντία

Μια  μνημειώδης ανακτορική αίθουσα, κλασικής αρχιτεκτονικής με αψίδες, περίτεχνα διακοσμημένη με γλυπτές παραστάσεις, που την περιτρέχουν αγάλματα ιστορικών προσώπων  στημένα στις κόγχες του οικοδομήματος. Πάνω σε υπερυψωμένο  θρόνο βρίσκεται καθιστός ο ηγεμόνας, σε ρόλο αδέκαστου δικαστή. Περιστοιχίζεται από δύο ωραίες  γυναίκες  την  Ανοησία  και  την  Δυσπιστία, που του ψιθυρίζουν φήμες στα γαϊδουρινά αυτιά του (σημάδι της ανοησίας του), κάτι που μας παραπέμπει στον μυθικό βασιλιά της Φρυγίας Μίδα.

Μια πανέμορφη γυναίκα, η Συκοφαντία, πλησιάζει τον άδικο και ανάλγητο δικαστή κρατώντας στο  αριστερό της χέρι μια αναμμένη δάδα που «φωτίζει» την αλήθεια, ενώ με το άλλο της χέρι  σέρνει ένα δυστυχισμένο νεαρό άνδρα από τα μαλλιά σχεδόν γυμνό. Αυτός έχει σηκώσει τα χέρια του επικαλούμενος βοήθεια από ανώτερες δυνάμεις, να  υπερασπιστούν την αθωότητά του.

Μπροστά βρίσκεται ένας γενειοφόρος ισχνός άνδρας με την κακία ζωγραφισμένη στο πρόσωπο του. Είναι ο Φθόνος που καθοδηγεί την Συκοφαντία, ενδεδυμένος με ένα σκουρόχρωμο μακρύ ρούχο που σκεπάζει την κεφαλή του και κατηγορεί τον κακότυχο νέο στον ανάλγητο δικαστή.

Ταυτόχρονα στον  πίνακα  δύο άλλες γυναικείες μορφές  με κόκκινους χιτώνες, η Απάτη και η Δολοπλοκία, περιποιούνται  και φτιασιδώνουν με χάρη την Συκοφαντία, η μια την στολίζει και η άλλη την χτενίζει.

Λίγο πίσω αριστερά άλλες δύο τελευταίες γυναίκες που κλείνουν την παράσταση, η πρώτη είναι μάλλον μια γριά η Μετάνοια, φορά  ένα μαύρο πέπλο, δείχνει δακρυσμένη και έχει από ντροπή καλυμμένο το κεφάλι της, που είναι στραμμένο προς μια πολύ όμορφη νεαρή γυναίκα  με μακριά ξανθά μαλλιά την Αλήθεια! Είναι ολόγυμνη, όπως  είναι και η αλήθεια γυμνή, που δεν έχει τίποτα να κρύψει,  το βλέμμα της ατενίζει τον ουρανό και δείχνει με το δάχτυλο προσδοκώντας Θεία Δικαιοσύνη.

Πρόκειται για μια ζωγραφική σύνθεση με τον τίτλο η Συκοφαντία του Απελλή, La calunnia di Appelle, όπως είναι γνωστό στην ιταλική γλώσσα, ένα  από  πιο σημαντικά έργα ενός από τους σπουδαιότερους Αναγεννησιακούς ζωγράφους, του Φλωρεντίνου  Sandro Bottitselli που την  φιλοτέχνησε το 1495. Σήμερα βρίσκεται στην συλλογή του μουσείου Uffizi στην πόλη της Φλωρεντίας.

Πηγή εικόνας: Βικιπαίδεια

Το θέμα του πίνακα,  η  Αλληγορία της Συκοφαντίας, όπως είναι επίσης ονομαστό, είναι βασισμένο στις περιγραφές του Λουκιανού, ενός από τους επιφανέστερους διανοουμένους συγγραφείς του 2^ου αι.μ.χ από τα Σαμόσατα της  Συρίας.  Σε ένα από τα φιλολογικά και φιλοσοφικά έργα του  «Περί  του μη ραδίως  πιστεύειν διαβολή», αναφέρεται σε ένα χαμένο πίνακα ζωγραφικής του μεγάλου Έλληνα καλλιτέχνη της πρώιμης Ελληνιστικής  περιόδου, Απελλή, με καταγωγή πιθανότατα την Κω ή την Έφεσο.

Ο Απελλής υπήρξε  ο  επίσημος προσωπογράφος του βασιλιά Αλεξάνδρου Γ’, του γνωστού ως Μέγα, ήταν ο αυλικός  ζωγράφος και υπεύθυνος  για  την διαμόρφωση της βασιλικής εικόνας. Τα Ελληνιστικά χρόνια η τέχνη γίνεται μέσο και πολιτικό εργαλείο προβολής του Μονάρχη, μέσω της οποίας διαμορφώνεται και επιβάλλεται μια εικόνα του ηγεμόνα, αρεστή στους υπηκόους, μια εικονογραφία βασιλική με έκδηλο προπαγανδιστικό χαρακτήρα.

Κατηγορήθηκε  λοιπόν  και συκοφαντήθηκε ο Απελλής  από τον  επίσης Έλληνα  ομότεχνο  του  Αντίφιλο τον Αιγύπτιο από την Ναυκράτιδα, για συμμετοχή σε συνομωσία με στόχο την ανατροπή  από την εξουσία του Πτολεμαίου του Α’ του Λάγου, ενός από τους διαδόχους του Αλεξάνδρου  και μονάρχη της Αιγύπτου. Αυτό το συμβάν αποτέλεσε και αφορμή της δημιουργίας αυτού του έργου, το οποίο έχει τα χαρακτηριστικά μιας ηθικής αλληγορίας και απεικόνισης  συγκεκριμένης στιγμής της ζωής του, όπως την βίωσε μετά από αυτή την ολέθρια διαβολή και ψευδή κατηγορία. Περιγράφει  λοιπόν ο Απελλής με το έργο του την οργή και την θλίψη του για το άδικο, την  χαλκευμένη κατηγορία και σκευωρία.

Το φημισμένο  εκείνο έργο του Σάντρο Μποτιτσέλι, έρχεται σε μια σκοτεινή στιγμή για την ιστορία της Αναγέννησης. Είναι μια περίοδος τρομοκρατίας και σκοταδισμού όπου επικρατεί ο θεοκρατικός φανατισμός  μιας αμφιλεγόμενης προσωπικότητας, του Δομινικανού μοναχού και πολιτικού και θρησκευτικού ηγέτη της Φλωρεντίας  Girolamo Savonarola. Έχει προηγηθεί η κατάληψη της πόλης από τους Γάλλους του Καρόλου Η’. Το Θεοκρατικό καθεστώς του Καλόγερου πολεμά άγρια την διεφθαρμένη Εκκλησία, το Παπικό κράτος και απελαύνει την οικογένεια των Μεδίκων η οποία ελέγχει   οικονομικά, πολιτικά  και πολιτισμικά την πόλη.

Με την διακυβέρνηση  του τρομακτικού  αυτού ανθρώπου παράλληλα  διώκονται με εμπάθεια και μίσος, οι ανθρωπιστικές σπουδές, τα γράμματα και οι τέχνες της Αναγέννησης. Βιβλία, έργα τέχνης, μουσικά όργανα, γλυπτά και άλλα αντικείμενα που θεωρούνταν ότι στηρίζουν την ανθρώπινη ματαιοδοξία, ρίπτονται από  τους εξαγριωμένους αμαθείς οπαδούς του  στην καλούμενη «Πυρά της Ματαιοδοξίας», εκείνο τον Φλεβάρη του 1497.  Στους δρόμους κακοποιούνται οι πόρνες  όπως και άτομα που ήσαν πολυτελώς  ή θεωρούνταν απρεπώς ενδεδυμένα και δεν εναρμονίζονταν με τις θεοκρατικές αντιλήψεις οι κοσμικές συμπεριφορές τους.

Αυτός  ο μοναχός  με την φοβερή επιρροή στα πλήθη, σύγχρονος του πολιτικού διπλωμάτη και συγγραφέα Niccolo Machiaveli , υπήρξε δικτάτορας της πόλης από το 1494 μέχρι το 1498 που ανατράπηκε και  κάηκε  ζωντανός ως αιρετικός και σχισματικός από το ίδιο το έξαλλο πλήθος που το καθοδηγούσε πλέον το Παπικό καθεστώς.

Σημείωση

Η χαρακτηριστική αυτή τέμπερα σε ξύλο εντυπωσιάζει με την σκηνική πολυπλοκότητα, τα χρώματα, την συλλογή των στοιχείων και τεχνικών.  Θεμελιωμένη  πάνω στην αρχαία παράδοση, είναι και το τελευταίο δημιούργημα με μυθολογικό περιεχόμενο. Τα επόμενα  έργα  του Φλωρεντίνου καλλιτέχνη βρίσκονται κάτω από την επίδραση της θεοκρατικής άσκησης της εξουσίας και είναι κυρίως θρησκευτικής θεματολογίας και χριστιανικών προτύπων .

Το γυμνό  κορμί της Αλήθειας  θυμίζει την Γέννηση της Αφροδίτης, που αναπαριστάται σε ένα προγενέστερο  πίνακα του μεγάλου Ιταλού δημιουργού.

Απόστολος Δ. Καραμπάς

Πηγές

Ιστορία των Ελλήνων, Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου, Εκδ. Δομή

Λουκιανός, Άπαντα, Τ. 2ος,Εκδ.Κάκτος,Αθήνα 1994

Μουσεία του Κόσμου, Ουφίτσι-Φλωρεντία, Εκδ.Φυτράκη, Αθήναι 1969

Χρύσανθος. Χ., Ιταλική Ζωγραφική τουXIV και XV αιώνα, Αθήναι,1996

Jenkins.S., Μία ιστορία της Ευρώπης, Εκδ.Ψυχογιός, Αθήνα, 2019