Ισλαμ και Ισλαμισμός

Μετά τα νέα τρομοκρατικά χτυπήματα σε Γαλλία και Αυστρία ξεκίνησε ένας δεύτερος κύκλος συζητήσεων στην Ευρώπη σχετικά με το Ισλάμ, τους Ισλαμιστές και την Ισλαμοφοβία των Δυτικών. Πόσο τελικά απειλούμαστε από το Ισλάμ και πόσο από τον Ισλαμισμό; Αυτές οι έννοιες είναι ταυτόσημες; Απειλείται πραγματικά ο δυτικός μας πολιτισμός σε σημείο να αιτιολογείται οποιοσδήποτε φόβος μας;

Τα τρομοκρατικά χτυπήματα σε Γαλλία και Αυστρία θα έπαιζαν ως πρώτες ειδήσεις στα δελτία των ειδήσεων, αν η πανδημία δεν είχε σαρώσει τις ζωές μας. Οι συζητήσεις άναψαν μέσα στις χώρες- στόχους, αλλά η παγκόσμια υγειονομική κρίση, οι αμερικανικές εκλογές και η επερχόμενη οικονομική πανωλεθρία κατάφεραν να ρίξουν τους τόνους της δημόσιας συζήτησης γύρω από το θέμα της τζιχαντζιστικής τρομοκρατίας στην Ευρώπη, τουλάχιστον μέχρι την εμφάνιση του ”Ιερού Δισκοπότηρου” – εμβολίου κατά του ιού.

Στις 16/10/2020, ο Γάλλος καθηγητής Σαμουέλ Πατί αποκεφαλίζεται από τον 18χρονο Τσετσένο Αμπντουλάχ Ανζόροφ. Ο πρώτος σε μάθημά του έδειξε σατιρικά σκίτσα του Μωάμεθ από την εφημερίδα Charlie Hebdo. Σκίτσα που είχαν προκαλέσει την σφοδρή δολοφονική τρομοκρατική επίθεση στις αρχές Ιανουαρίου του 2015  από αδέρφια Τζιχαντζιστες στα γραφεία της εφημερίδας. Προηγουμένως είχε δηλώσει μέσα στην τάξη πως όποιος νιώθει πως προσβάλλεται απο αυτό το μάθημα να αποχωρήσει. Κατά την γνώμη μου αυτό ήταν λάθος του και θα το εξηγήσω σε επόμενο κείμενο το γιατί. Μουσουλμάνοι γονείς, όταν πληροφορήθηκαν το περιεχόμενο του μαθήματος, αντέδρασαν έντονα μέσω των κοινωνικών δικτύων ενώ απευθύνθηκαν και στις αρμόδιες εκπαιδευτικές αρχές. Απο ό,τι φαίνεται κάποιος γονιός άνηκε στους κόλπους Ισλαμιστών και το θέμα δεν άργησε να διαρρεύσει και σε κύκλο τζιχαντζιστών όπου ανήκε ο νεαρός Τσετσένος.

Αμέσως μετά το πρώτο περιστατικό, ο Πρόεδρος Μακρόν αντέδρασε φωτίζοντας τα δημόσια κτίρια με τα σκίτσα της εφημερίδας, θέλοντας να δηλώσει, με αυτό τον απαράδεκτο κατ΄εμέ τρόπο, πως η Γαλλία είναι μια  λαϊκή δημοκρατική χώρα που σέβεται την ελευθερία του λόγου. Αυτή η απόφαση ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στο μουσουλμανικό κόσμο και αρκετοί ηγέτες μουσουλμανικών κρατών έκαναν δηλώσεις εναντίον του Προέδρου Μακρόν αλλά και της Γαλλίας. Τα γαλλικά προϊόντα υπέστησαν μποϋκοτάζ  σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής. Στις 29/10/2020, λίγες μέρες αργότερα, υπήρξε μπαράζ επιθέσεων απο  εξτρεμιστές Ισλαμιστές σε Νίκαια και στην γαλλική πρεσβεία στην Σαουδική Αραβία. Παράλληλα, αναφέρθηκαν πολλά περιστατικά βίας και διακρίσεων σε μουσουλμάνους σε διάφορες χώρες με αφορμή τα νέα τρομοκρατικά χτυπήματα αναθερμαίνοντας τις συζητήσεις περί ισλαμοφοβίας στον Δυτικό κόσμο.

Σαν κερασάκι στην τούρτα, πριν 5 μέρες, η Αυστρία δέχτηκε τρομοκρατική επίθεση σε έξι διαφορετικά σημεία της πόλης, με εικόνες όπως η χαριστική βολή σε πεζό απο τζιχαντζιστή να κάνουν το γύρο του κόσμου και με την Αυστρία να απαντά κλείνοντας 2 τεμένη.

Ενώ όλα τα τρομοκρατικά χτυπήματα προκλήθηκαν απο ακραίους ισλαμιστές, στο στόχαστρο μπήκε για ακόμα μια φορά όλος ο μουσουλμανικός κόσμος. Αυτό συμβαίνει γιατί οι όροι Ισλάμ και Ισλαμισμός συχνά μπερδεύονται απο τα ΜΜΕ θεμιτά ή αθέμιτα αλλά κυρίως γιατί ο κόσμος δεν γνωρίζει συχνά τους παραπάνω όρους.

Σε αυτό το κείμενο θα μιλήσω για τους δυο όρους και θα προχωρήσω σε μια ιστορική αναδρομή των σχέσεων του μουσουλμανικού κόσμου και του Δυτικού -Χριστιανικού κόσμου. Σε έτερο κείμενο, θα αναφερθώ στην έννοια του Παναραβισμού και στην Αραβική Άνοιξη καθώς και στα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Γαλλία προσπαθώντας να εξηγήσω το γιατί συμβαίνουν αυτά εκεί και αν κρύβουν ή όχι κάποιον ιδιαίτερο συμβολισμό. Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη απο τους αναγνώστες μου για τυχόν παραλείψεις. Τα 2 άρθρα σκοπό έχουν να εξηγήσουν τους όρους και να φωτίσουν τις αιτίες της σημερινής κατάστασης με συνοπτικό τρόπο. Οι ”νόμοι” του ηλεκτρονικού τύπου επιβάλλουν περιορισμούς στην έκταση και στην ανάλυση. Ελπίζω στην κατανόησή σας.

Το Ισλάμ αναφέρεται στην θρησκεία των μουσουλμάνων ενώ ο όρος Ισλαμισμός αναφέρεται σε ένα θρησκευτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, πολιτικό ρεύμα/κίνημα εντός της μουσουλμανικής θρησκείας. Κάθε μουσουλμάνος δεν είναι Ισλαμιστής. Κάθε Ισλαμιστής δεν είναι τζιχαντζιστής. Το μπέρδεμα των εννοιών αυτών ξεκινά απο την ίδια την μουσουλμανική θρησκεία, απο την στιγμή που ο Προφήτης Μωάμεθ αναλήφθηκε στους ουρανούς και άφησε στην θέση του έναν χαλίφη ο οποίος συγκέντρωνε στα χέρια του την θρησκευτική και κοσμική εξουσία. Μέσα στους αιώνες με την εμφάνιση διάφορων ερμηνειών του Κορανίου και σχολών ερμηνείας του, η κοσμική εξουσία  διαχωρίστηκε από την θρησκευτική.

Πολλοί Ισλαμιστές ισχυρίζονται πως αυτός ο διαχωρισμός έχει φέρει την παρακμή στα μουσουλμανικά κράτη. Για εκείνους ο διαχωρισμός κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας  απομάκρυνε τους μουσουλμάνους από την πίστη τους στον Θεό και οδήγησε στην υποταγή τους στην Δύση. Η δημοκρατία θεωρείται δυτικού τύπου πολίτευμα το οποίο δεν συνάδει με τις διδαχές του Κορανίου και ο σκοπός των Ισλαμιστών είναι να ξαναφέρουν τους νόμους του Κορανίου σαν νόμους του κράτους κηρύττοντας το λόγο του Θεού στους ”άπιστους” Δυτικούς. Εντός του Ισλαμιστικού κινήματος υπάρχει ο Τζιχαντζισμός, ο Ιερός Πόλεμος που οφείλουν οι μουσουλμάνοι να κηρύξουν ενάντια στους άπιστους με κάθε μέσο, ακόμα και με την βία.

Απο την άλλη μεριά, οι Ευρωπαίοι έχουν ανοιχτούς λογαριασμούς τόσο με το Ισλάμ όσο αργότερα και με τον Ισλαμισμό, αν και με τον τελευταίο φλέρταραν έντονα από την δεκαετία του ’60 και μετά, και συνεχίζουν, με σκοπό να ανακόψουν την άνοδο τόσων δημοκρατικών κομμάτων αλλά και κομμουνιστικών κομμάτων στις μουσουλμανικές χώρες.

Στον πρώιμο Μεσαίωνα, δεν υπήρχαν εθνικές ταυτότητες. Τα σύνορα μεταξύ των χωρών δεν ήταν οριοθετημένα και οι πόλεμοι μεταξύ των βασιλιάδων ή των τοπικών αρχόντων ήταν συχνοί. Όταν δεν υπήρχε πόλεμος, υπήρχε κάποια συμμαχία μέσω γάμων τέκνων, αρχόντων ή βασιλιάδων, τα οποία λάμβαναν σαν προίκα ολόκληρες εκτάσεις, στις οποίες μπορούσαν να κατοικούν διαφορετικές εθνότητες με άλλα ήθη και έθιμα. Αυτό που ένωνε τις περισσότερες φορές αυτό το μωσαϊκό λαών ήταν η κοινή θρησκεία. Η Χριστιανική θρησκεία ήταν ο συνεκτικός κρίκος ανάμεσα στους λαούς διαφόρων βασιλείων, οι οποίοι μια χαρά αλληλοσπαράζονταν μεταξύ τους. Όταν χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τον αραβικό επεκτατισμό, μπήκαν κάτω απο το λάβαρο της χριστιανοσύνης (όχι όλοι, μια χαρά γεωπολιτικά παιχνίδια έπαιξαν οι καθολικοί έναντι των ορθοδόξων αλλά ας μην πάμε μακριά την βαλίτσα).

Ομοίως το Ισλάμ, σαν θρησκεία κατάφερε να ενώσει τις πολλές νομαδικές φυλές των Αράβων και να δημιουργήσει ένα τεράστιο κράτος το οποίο επεκτεινόταν απο την Κασπία Θάλασσα έως και την Ιβηρική Χερσόνησο. Αυτή είναι η λεγόμενη χρυσή εποχή των Αράβων και οι περισσότεροι Ισλαμιστές πιστεύουν πως συνέβη επειδή η κοσμική και θρησκευτική εξουσία ήταν στα χέρια εμπνευσμένων και πιστών χαλίφηδων. Κατά την αραβική εξάπλωση είχαμε πολλές καταστροφές σε αρχεία και οικοδομήματα της Ελληνικής και Ελληνορωμαϊκής περιόδου, κυρίως στα πρώτα χρόνια της αραβικής εξάπλωσης, χάρη όμως σε αυτήν και στους μορφωμένους Άραβες, έχουν διασωθεί πολλά σημαντικά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας τα οποία μεταφράστηκαν στα αραβικά και αργότερα στα ισπανικά και πέρασαν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι επιστήμες και οι Τέχνες άνθισαν και κάθε άλλο πάρα πνευματική υστέρηση υπήρξε μεταξύ Δυτικού και Αραβικού κόσμου.

Οι θρησκευτικοί νόμοι επιθυμούσαν την εξάπλωση της μουσουλμανικής θρησκείας στους απίστους, αλλά ο μοναδικός τρόπος δεν ήταν η βία. Αντίθετα επιθυμούσαν να προσηλυτίσουν κόσμο σε αυτή δίνοντας προνόμια ή χρήματα. Οι μουσουλμάνοι παρά τον ανταγωνισμό απέναντι στις άλλες μονοθεϊστικες θρησκείες, τον Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό, συχνά άφηναν στους πληθυσμούς τους ανενόχλητους, αρκεί να πλήρωναν φόρους και να μην εξεγείρονταν. Επί της ουσίας, η μια θρησκεία ήταν συνέχεια της άλλης με κάποιο τρόπο. Η μουσουλμανική θρησκεία, σαν η τελευταία που αναπτύχθηκε μετά τις δυο προηγούμενες, θεωρούσε πως κατέχει την πραγματική αλήθεια και πως ο Θεός, ο Αλλάχ, την εμπιστεύτηκε στον τελευταίο πραγματικό Προφήτη, τον Μωάμεθ. Ο Χριστός για τους μουσουλμάνους δεν είναι ο υιός του Θεού, αλλά ένας Προφήτης του. Τα εδάφια του Κορανίου παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τα κείμενα των άλλων δυο θρησκειών και επί της ουσίας, όλα όσα κατηγορούμε σήμερα τους μουσουλμάνους πως κάνουν στην κοινωνική τους ζωή, υπάρχουν ή υπονοούνται τόσα στα ιερά βιβλία των Εβραίων όσο και των Χριστιανών.

Η ζωή των γυναικών, η σεξουαλικότητα, η ομοφυλοφιλία, η γενική καθημερινότητα, η τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων παρουσιάζεται με λεπτομέρειες μέσα στο Κοράνι, αν και πολλά εδάφια παρουσιάζουν πολλές αντιφάσεις. Το ίδιο, συμβαίνει με πολλά ιερά κείμενα των χριστιανών ή των Ιουδαϊστών και η εμμονή μας να κατηγορούμε την μουσουλμανική θρησκεία ως ανελεύθερη, εχθρική ή σκληρή εδράζεται περισσότερο στην άγνοιά μας για το πόσο ανελεύθερα, αντιδημοκρατικά και παράλογα υπήρξαν τα θρησκευτικά κείμενα των άλλων. Οι εποχές ήταν διαφορετικές και οι κοινωνίες ήταν εξαιρετικά υποταγμένες στην θέση της κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας, οπότε τα κείμενα και οι ερμηνείες αυτών αντανακλούν αυτή την πραγματικότητα της εποχής.

Αυτό που ονομάζουμε σήμερα Δυτικός πολιτισμός, Δυτικού τύπου δημοκρατία, ελευθερία λόγου, μετρά μόνο ελάχιστες δεκαετίες ζωής στην πραγματικότητα και ναι μεν άρχισε να συμβαίνει και να οικοδομείται από την Γαλλική Επανάσταση και πέρα, αλλά ίσχυσε περισσότερο μετά τα μέσα του 20ου αιώνα. Τις περισσότερες φορές ακόμα κατ΄επίφαση.

Στην πραγματικότητα ο πόλεμος μεταξύ των μουσουλμάνων Αράβων και των Χριστιανών δεν υπήρξε πότε θρησκευτικός και Ιερός. Ήταν ένα προπέτασμα του αγώνα για εξουσία, δύναμη και πλούτο. Το μοναδικό ελατήριο που μπορούσε να παρακινήσει τον απλό λαό να ξεσηκωθεί εναντίον ενός εξίσου καταπιεσμένου και πάμφτωχου μουσουλμανικού λαού ήταν η θρησκεία του.

Με το πέρασμα των αιώνων, τόσο η αυτοκρατορία των Σελτζούκων όσο και η Οθωμανική Αυτοκρατορία πολέμησαν με  τις Δυτικές αυτοκρατορίες για την επικράτησή τους επί ευρωπαϊκού, αφρικανικού ή μεσοανατολικού εδάφους, δημιουργώντας μια ”προαιώνια έχθρα” ανάμεσα στις δυο θρησκείες.

Με την εμφάνιση του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος τον 15ο και 16ο αιώνα αρκετά κράτη όπως η Αγγλία, η Γαλλία, η Ολλανδία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Αυτοκρατορική Γερμανία, στράφηκαν προς το εμπόριο και την απόκτηση αποικιών. Την αρχή, έκαναν η Ισπανία και η Πορτογαλία αποκτώντας εδάφη στην Αμερικανική ήπειρο, στην Αφρική και στην Ασία. Ακολούθησαν με ιδιαίτερο ζήλο η Γαλλία  και η Αγγλία.

Όλες έχασαν σημαντικά εδάφη όταν έλαβε χώρα η Αμερικανική ανεξαρτησία, αλλά η Γαλλία κατάφερε τον 19ο αιώνα, με τους Ναπολεόντειους πολέμους, να βάλει πόδι στην Αλγερία και σε άλλες περιοχές της Βόρειας Αφρικής. Η Αγγλία αντίστοιχα δημιούργησε αποικίες σε πολλές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής. Με το ξεμαντάλωμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η πίτα των εδαφών της Αφρικής και της Ασίας μοιράζεται ανάμεσα στους νικητές, με τη μερίδα του λέοντος στην Αγγλία. Aπό το 1882 η Αίγυπτος είναι βρετανική αποικία και το Σουδάν από το 1898. Απο το 1904 έως το 1954, ήλεγχαν την Διώρυγα του Σουέζ, ουδέτερο έδαφος και σημαντικό πέρασμα από την Μεσόγειο στον Ινδικό Ωκεανό. Η στρατηγική θέση της Διώρυγας τούς καθιστούσε τοποτηρητές και των γύρω χωρών παίζοντας καθοριστικό ρόλο σε κράτη όπως ο Λίβανος, η Συρία, το Ιράν, το Ιράκ και η Κύπρος.

Οι μουσουλμάνοι που βρέθηκαν κάτω από την μπότα των αποικιοκρατών γεύτηκαν μια σκληρή πραγματικότητα. Απο κυρίαρχοι στα κράτη τους ή με προνόμια στις περιοχές που κατοικούσαν, βρέθηκαν πολίτες β’ και γ’ κατηγορίας. Οι άποικοι δεν έκοψαν μόνο τα σύνορα των περιοχών όπως τους βόλευε, δεν λεηλάτησαν μόνο τον πλούτο αυτών των περιοχών αλλά διαχώρισαν πολλές φορές τους ”κατακτημένους” λαούς με βάση το χρώμα του δέρματός τους, το πόσο έμοιαζαν με την ινδοευρωπαϊκή φυλή ή πόσο πειθήνιοι και πρόθυμοι είναι ώστε να ακολουθούν εντολές απο τους αποικιοκράτες. Με αυτό τον τρόπο δημιούργησαν νέες διαιρέσεις εντός των κρατών δημιουργώντας τεράστια κοινωνικό-οικονομικο-πολιτικά προβλήματα τα οποία εξακολουθούν μέχρι και σήμερα.

Η Γαλλία στην Αλγερία ευνόησε την Βερβερική φυλή των Καβύλων έναντι των Αλγερινών Αράβων. Αυτή η ευνοϊκή μεταχείριση μέχρι και σήμερα προκαλεί πρόβλημα τόσο στην Αλγερία, όσο και στους μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς, οι οποίοι ζουν εκτός Αλγερίας. Την ίδια τακτική ακολούθησε κάθε αποικιοκρατική δύναμη. Μετά την αποχώρησή τους, σχεδόν σε όλες τις χώρες, ξέσπασαν εμφύλιες διαμάχες  με ανυπολόγιστες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και υλικές ζημιές, παρασύροντας αυτές τις χώρες στην φτώχεια και στην εξαθλίωση. Οι ίδιες υποχρεώθηκαν να πληρώσουν στους πρώην αποικιοκράτες τους υπέρογκα ποσά για την αποκατάσταση των ζημιών, να δεχτούν την παρέμβασή τους στην πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας τους και να συνεχίζουν να πληρώνουν χαράτσι, εξαγοράζοντας την υποστήριξή τους. Σήμερα η Γαλλία ρυθμίζει την πολιτική και οικονομική ζωή των πρώην αποικιών της. Αφρικανικά κράτη χρησιμοποιούν το φράγκο CFA  το  οποίο δημιουργήθηκε το 1945 .

Οι χώρες αυτές, είναι υποχρεωμένες μέσω συνθηκών που έχουν υπογράψει, να διαφυλάσσουν το μισό αποθεματικό  τους στη Γαλλία , προκειμένου να εξασφαλίζεται η μετατρεψιμότητα του από το γαλλικό δημόσιο ταμείο. Πολλοί οικονομολόγοι και πολιτικοί ζητούν την επιστροφή τους και θεωρούν την δέσμευση των αποθεματικών τους ως οικονομική υποτέλεια και ”φόρο αποικίας” απέναντι στην Γαλλία παρότι η υπογεγραμμένη συνθήκη δείχνει πως τα κέρδη απο τους τόκους επιστρέφονται στις αφρικανικές χώρες.

Παρόλα αυτά τα κράτη που αποτελούν αυτή την νομισματική ένωση τίθεται με ερωτηματικό κατά πόσο ελεύθερα εισέρχονται και εξέρχονται αυτής.