Κεντρικός σχεδιασμός, Γκλουσκόφ και big data: διαβάζοντας το καινούριο βιβλίο του Παυλίδη

Τον Οχτώβρη που πέρασε, στην επέτειο του ενός αιώνα απ’ την οχτωβριανή επανάσταση βγήκε το βιβλίο του Περικλή Παυλίδη με τον τίτλο “Ιστορία και Κομμουνισμός” εκδόσεις ΚΨΜ.

Για να διαβάζετε τούτο το σάιτ, πολλοί από σας θα τον ξέρετε, όσοι δεν τον ξέρετε είναι επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας στο παιδαγωγικό του ΑΠΘ. Άσχετο, το παιδαγωγικό του ΑΠΘ είναι το ψιλο-φουτουριστικό κυλινδρικό κτίριο στα πανεπιστήμια της Σαλονίκης, το γραφείο του λέει είναι στον 7ο όροφο. Εξαιρετική θέα στο θερμαϊκό από κει, μπορείς να οραματιστείς με την ησυχία σου τον νέο σοσιαλισμό σε αυτή τη χώρα, κι όχι μόνο σ’αυτή αλλά και παγκόσμια, όπως μας διδάσκει εσχάτως και η νέα εκπρόσωπος του τροτσκισμού στην Ελλάδα Νατάσα Μποφίλιου.

Ο Παυλίδης είναι ένας εκ των εκπροσώπων στην Ελλάδα του θεωρητικού έργου του Βίκτορ Βαζιούλιν του οποίου υπήρξε μαθητής και είναι ένας εκ των ιδρυτών του “ομίλου μελέτης της επαναστατικής θεωρίας” ή απλά “ομίλου” όπως έγινε γνωστός στην πιάτσα1. Είχα παρακολουθήσει κάνα δυο μαζώξεις παλιά στη Σαλονίκη, ενδιαφέρουσα εμπειρία.

Έχει κάνει πολλές δημοσιεύσεις σε περιοδικά κλπ. πιο πολύ σχετικά με ζητήματα παιδείας, όμως το πιο ενδιαφέρον που έχει γράψει είναι το Φαινόμενο της Γραφειοκρατίας στην ΕΣΣΔ (εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα 2001) που εξετάζει και εν πολλοίς αποδεικνύει το αναπόφευκτο του φαινομένου στο σοσιαλισμό “που γνωρίσαμε”, τον “πρώιμο” κατα Βαζιούλιν σοσιαλισμό. Κατά την άποψή μου το πιο ενδιαφέρον, τίμιο βιβλίο σχετικά με την ιστορία και τις αντιφάσεις της ΕΣΣΔ. Το καινούριο είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο ενδιαφέρον.

Η φόρμα, το στιλ γραφής του Παυλίδη μπορεί να αναγνωριστεί από την ευρεία χρήση της φράσης “ειρήσθω εν παρόδω” και κυρίως από τη λέξη “σκοποκατεύθυνση” (και τα παράγωγα αυτής) που είναι μάλλον η μετάφραση του ρώσικου целенаправленность (πώς διαβάζεται τούτο δω μη με ρωτάτε), συνώνυμου με τη λέξη “στοχοπροσήλωση”, λέξη που θα βρείτε αποκλειστικά σε (σαββατο)κυριακάτικο ριζοσπάστη, σε κείμενα του κουκουέ και πουθενά αλλού.

Όσον αφορά το περιεχόμενο, παραδοσιακοί κουκουέδες, εξωκοινοβουλευτικοί κλπ. γενικά μπορεί να βρουν το βιβλίο προκλητικό ή αιρετικό. Μιλάει για κενά κι ελλείψεις στο έργο του Μαρξ, του Λένιν, επισημαίνει με μεγάλη σαφήνεια τα στραβά του “υπαρκτού”, ή για το θέσουμε πιο κομψά, τις αντιφάσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ.

Να σημειωθεί ότι ο Παυλίδης είναι απ’ τους πιο ένθερμους υπερασπιστές της Σοβιετικής Ένωσης και του σοσιαλιστικού εγχειρήματος.  Αν τον ακούσετε ποτέ να μιλάει, πάντα αναφέρει τις σχέσεις αλληλεγγύης και συντροφικότητας που βίωσε στην ΕΣΣΔ και μάλιστα στην όχι και καλύτερη δεκαετία της ιστορίας της, ενώ ποτέ δεν παραλείπει να υπογραμμίζει τις αναπόφευκτες αντιφάσεις της. Μολονότι αμείλικτος κριτής των αδυναμιών, είναι τίμιος υπερασπιστής της, απόλυτα πεισμένος για την αναγκαιότητα κι ανωτερότητα του σοσιαλισμού. Άλλοι μαρξιστές, μαρξίζοντες (ή απλώς ζωντόβολα)  διανοητές στην Ελλάδα μιλάν με ιδεολογικά φορτισμένους όρους (“ τα εγκλήματα του σταλινισμού”, “η αριστερή αντιπολίτευση”, “οι προδότες τροτσκιστές” κλπ), ο Παυλίδης πάντα έβλεπε την πορεία της ΕΣΣΔ ενιαία, σε πλήρη αντιστοιχία με την βαζιουλινική (ή μάλλον εγελιανή) αντίληψη περί “οργανικού όλου”.

Κι αυτό σημαίνει ότι ουδέποτε πέταξε στα σκουπίδια εξ αρχής τον Στάλιν, τον Τρότσκι, τον Μπουχάριν ούτε και στήνει άγαλμα εξ αρχής στους Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν. Τούτου λεχθέντος, ο Παυλίδης είναι αδέκαστος θεωρητικός του σοσιαλισμού, εξετάζει το επιστημονικό του αντικείμενο με την ίδια ψυχρότητα που ο βιολόγος κάνει πειράματα πάνω στα χάμστερ του. Όλοι φυσικά καταλαβαίνουμε ότι άλλο “αντικειμενικός” κι άλλο “ουδέτερος”. Ο Παυλίδης δεν είναι ουδέτερος, και το ότι δεν συνεργάστηκε επίσημα με οργάνωση ή κόμμα του κομμουνιστικού χώρου, τον καθιστά περισσότερο αντικειμενικό.

Βεβαίως και το κουκουέ έχει κάνει επίσημη αποτίμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ στο 18ο συνέδριό του. Ας λάβουμε υπόψιν την αξία ενός τέτοιου εγχειρήματος από ένα κομμουνιστικό κόμμα, μιας απόφασης που πέρασε και μια βόλτα απ’ τη βάση, διαβάστηκε απ’ τα μέλη πριν γίνει επίσημη θέση. Προτιμότερο αυτό παρά να έβγαζε ένα φιρμάνι χωρίς να ρωτήσει κανέναν στη βάση και να πει: ο σοσιαλισμός ήταν τούτο, εκείνο, ο τάδε ηγέτης ήταν καλός ο δείνα ήταν μαλάκας.

Όλο αυτό όμως έχει και προβλήματα. Πρώτον, η επιστημονική αποτίμηση μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου δεν μπορεί να είναι αντικείμενο δημοκρατικής διαδικασίας. Είναι σα να κάναμε δημοψήφισμα για τον πυρετό, τι είναι καλύτερο, ντεπόν η ξεμάτιασμα. Χοντροκομμένο παράδειγμα αλλά να’ στε σίγουροι ότι αν ποτέ γινόταν κάτι τέτοιο, εδώ στην Ελλάδα ότι οι ξεματιαστές θα παίρναν ένα 40% στάνταρ.  

Σκεφτείτε για πιο λεπτά ζητήματα όπως ιστορικά γεγονότα, να μπορεί ο καθένας να επηρεάζει σημαντικές αποφάσεις ευρισκόμενος υπό συναισθηματική ή οποιαδήποτε άλλη πλάνη.

Δεύτερον και με πρακτική σημασία, για να κρίνεις ένα ιστορικό ντοκουμέντο είναι δουλειά ιστορικού κι όχι του εργάτη. Αμφιβάλλω αν ένα κρίσιμο ποσοστό της βάσης έχει το χρόνο, τη διάθεση, τα προσόντα να κάνει κάτι τέτοιο, στο μόνο που που θα αρκεστεί είναι να το διαβάσει και να το εγκρίνει ή να το απορρίψει. Δεδομένου ότι η πλειοψηφία του κόμματος έχει εμπιστοσύνη στην κρίση του κόμματος απλά θα το υπερψηφίσει.

Η ιστορική αντικειμενικότητα είναι δύσκολο να τηρηθεί από ένα κόμμα που έχει βάση, οπαδούς με συναισθηματισμούς κλπ. Το κομμουνιστικό κόμμα πρέπει να κρατήσει μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην επιρροή του, να κρατάει κάποιες σταθερές για να αντέξει στον ιδεολογικό πόλεμο αλλά και ταυτόχρονα να υπηρετεί την επιστημονική ιστορική ακρίβεια που άλλωστε είναι και ο πυρήνας της κοσμοθεωρίας του.

Η ιστορική αλήθεια είναι πάντα εκεί έξω, όπως λέγαν και τα εξ-φάιλς. Η διαχείριση της αλήθειας είναι εντελώς διαφορετικό ζήτημα. Και δεν μιλάμε να κρύβεις αρνητικές πλευρές της οικοδόμησης, αυτές ήδη τις έχουν βγάλει φόρα παρτίδα οι ταξικοί αντίπαλοι, τις περισσότερες φορές με ιδεολογική προπαγανδιστική σάλτσα και παραφουσκωμένα.

Μιλάμε για αποφάσεις των σοβιετικών ηγετών, για εφαρμογή πολιτικών, για αστοχίες στην παραγωγή, στην ικανοποίηση λαϊκών αναγκών, για αδυναμία χρήσης της πληροφορικής και της σύγχρονης τεχνολογίας, για το αν αντιμετωπίστηκε ή ενισχύθηκε η γραφειοκρατία, για το αν είχε δίκιο ο Λένιν που εμπιστευόταν το προλεταριάτο ότι μπορεί να τραβηχτεί και να ασκήσει διοικητικό έργο, αν έπεφτε έξω ο Μαρξ που έλεγε ότι στο σοσιαλισμό θα καταργήσουμε τις εμπορευματικές-χρηματικές σχέσεις κι ο εργάτης θα πλερώνεται με “εντάλματα” που δεν θα είναι όμως χρήμα, για τέτοια πράματα μιλάμε.

Ο Παυλίδης εξετάζει την ιστορία της ΕΣΣΔ ακολουθώντας το pattern, το θεωρητικό υπόστρωμα της λογικής της ιστορίας που καθιέρωσε ο Βαζιούλιν που συστηματοποίησε τη μέθοδο αυτό μελετώντας της λογική του Κεφαλαίου του Μαρξ. Κάθε σύστημα, κάθε “οργανικό όλον” όπως λέμε έχει τέσσερα στάδια: α) τον  σχηματισμό των προϋποθέσεων για την εμφάνιση του συστήματος β) την εμφάνιση του συστήματος (του κοινωνικού συστήματος, του κεφαλαίου, του σοσιαλισμού, ότι θέλετε βάλτε) γ) την διαμόρφωση και δ) την ωρίμανσή του.

Ακολουθούν επιγραμματικά μερικά ζουμερά συμπεράσματα. Παρόλο που δεν μιλάμε για ταινία, βάζουμε κι εδώ σπόιλερ αλέρτ για όσους θέλουν να το διαβάσουν με καθαρό μυαλό.

• Στο σοσιαλισμό, δεν μπορείς να καταργήσεις εύκολα τις εμπορευματικές-χρηματικές σχέσεις βγάζοντας ένα νόμο, ένα διοικητικό μέτρο. Ούτε και μπορείς να τις καταργήσεις δημιουργώντας τεχνητά τις προϋποθέσεις, π.χ να πεις “κοινωνικοποιώ (κρατικοποιώ δηλαδή) τα εργοστάσια, τα χωράφια” κλπ. Αυτά δεν γίνονται με σοσιαλιστικά φιρμάνια της εργατικής εξουσίας. Γίνονται μόνο όταν ωριμάσει, μεγιστοποιηθεί ο κοινωνικός χαρακτήρας των επιμέρους κλάδων της οικονομίας.
• Όσο δεν εφαρμόζεται η αυτοματοποίηση στην παραγωγή θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν χειρωνακτικές, βαριές, μονότονες, κοπιαστικές κι ανθυγιεινές εργασίες κι επομένως και εσωτερικές αντιθέσεις στην εργασία. Οι διαφορές ανάμεσα σε χειρωνακτική και πνευματική, εξειδικευμένη κι ανειδίκευτη, διοικητική κι εκτελεστική εργασία αναπόφευκτα θα δημιουργούν ανταγωνισμούς, ανισότητες και γραφειοκρατία.
• Η ΕΣΣΔ νίκησε στο βήτα παγκόσμιο επειδή κυβερνήθηκε απολύτως συγκεντρωτικά κι αυταρχικά, ειδάλλως δεν είχε και πολλές πιθανότητες.
• Ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία τελικά, σ’αυτή την εξεταζόμενη ιστορική φάση τουλάχιστον ήταν πολύ σημαντικός και οι εξελίξεις έφεραν τη σφραγίδα ανθρώπων που επηρέαζαν τα πράματα. Η οχτωβριανή επανάσταση και οι επιλογές των μπολσεβίκων ήταν κατα βάση προϊόν της σκέψης και της επιρροής που είχε ο Λένιν2.
• Ο χρόνος εργασίας από μόνος του δεν μπορεί να είναι μέτρο υπολογισμού της εργατικής δαπάνης ούτως ώστε να υπολογιστεί δίκαια τι θα πάρει πίσω απ’ το κοινωνικό προϊόν ο εργάτης.  Πρέπει να συνυπολογιστούν ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, ένταση, ταχύτητα, βαθμός δυσκολίας. Δεν μπορείς να βασίζεσαι για πολύ καιρό στην ατομική διάθεση για προσφορά στο κοινωνικό προϊόν, θα υπάρχει κόσμος που θα πρέπει να εξαναγκαστεί να δουλεύει με αυτούς τους όρους. Αυτή η αντίφαση πάλι μπορεί να επιλυθεί με την ευρεία αυτοματοποίηση, οι τεχνολογίες σήμερα υπάρχουν υπό τον γενικό όρο Automation και περιλαμβάνουν τα Artificial Intelligence και Machine Learning.
• Δεν μπορείς να αυξάνεις επ’ άπειρον την βιομηχανική παραγωγή μόνο σε ποσότητα παραγόμενου προϊόντος ή σε όγκο εργατικής δύναμης, δηλαδή εκτατικά3.

Σχετικά με τα προβλήματα του κεντρικού σχεδιασμού ο Παυλίδης το βάζει σε μια διάσταση που κανείς μέχρι τώρα δεν σκέφτηκε. Οι περισσότεροι από μας ίσως να θεωρούν ότι ο κεντρικός σχεδιασμός στο σοσιαλισμό είναι λίγο πολύ ένα περίπλοκο λογιστικό και διοικητικό πρόβλημα και για να λυθεί θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ακριβώς έτσι: μ’ έναν σωστό υπολογισμό, τόσα βγάζουμε, τόσα πρέπει να βγάλουμε, τόσα πρέπει να μοιράσουμε στο λαό. Ακόμα κι όταν θεωρητικά λέμε ότι ο κεντρικός σχεδιασμός είναι μια σοσιαλιστική σχέση παραγωγής έχουμε μια εντελώς αφηρημένη εικόνα.

Για να καταρτιστεί ένα λεπτομερές κι ακριβές σχέδιο για τη διεύθυνση της οικονομίας πρέπει να ληφθούν εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες παράγοντες υπ’ όψιν, να συλλεχθούν ακριβείς πληροφορίες από αναρίθμητες πηγές, να γίνει βαθιά ανάλυση των δεδομένων και να ληφθούν κατάλληλες αποφάσεις.

Αυτό που περιγράφει ο Παυλίδης, είναι ακριβώς ο τομέας του Big Data στη σύγχρονη ψηφιακή βιομηχανία. Ο κλάδος αυτός προέκυψε αβίαστα απ’ την εξέλιξη της τεχνολογίας και ασχολείται με το τεράστιο πρόβλημα της συλλογής και επεξεργασίας του τεράστιου όγκου πληροφορίας που παράγεται στην εποχή του Ίντερνετ, της κινητής τηλεφωνίας, των φορητών συσκευών, των αισθητήρων, των συστημάτων ασφαλείας, συσκευών κάθε είδους που παράγουν ή/και επεξεργάζονται πληροφορίες (data). Απ’ το απλό μηχάνημα ακύρωσης εισιτηρίων ως τις κάμερες ασφαλείας, απ’ το κινητό σας μέχρι τους τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους. Υπάρχουν πια μέθοδοι, πλατφόρμες, αλγόριθμοι που μπορούν να διαχειριστούν τεράστιο όγκο δεδομένων. Οι εταιρείες ΙΤ θέλοντας να επιτύχουν τον βέλτιστο βαθμό εξοικονόμησης κι αξιοποίησης πόρων, χρησιμοποιούν data analytics, διάφορες πλατφόρμες ERP (Enterprise Resource Planning) και CRM (Customer Relationships Management, όπου “customer” μπορείτε να βάλετε “λαός”), κάνουν σα να λέμε ένα είδους σχεδιασμό της λειτουργίας τους βασιζόμενες σε δεδομένα, μετα-δεδομένα και συμπεράσματα που εξάγουν κατά την ανάλυση όλων αυτών. Φανταστείτε ότι η επεξεργασία πολλαπλάσιου όγκου δεδομένων, που να αφορούν μια ολόκληρη χώρα, θα χρειάζεται και τεράστια επεξεργαστική ισχύ και χώρο αποθήκευσης.

Είναι γνωστά πλέον τα τεράστια Data Centers που υπάρχουν στον κόσμο και ανήκουν σε cloud providers, πανίσχυρα μονοπώλια της Amazon, Microsoft, Google, Alibaba απ’ την Κίνα και που κατ’ ουσίαν συγκεντρώνουν και διαχειρίζονται απερίγραπτο όγκο πληροφοριών. Γνωστοί επίσης και οι υπερυπολογιστές ή αλλιώς mainframes των οποίων η επεξεργαστική ισχύς είναι μυθική.

Χέρι-χέρι με το Big Data και τα Data Analytics παν και οι τεχνολογίες Artificial Intelligence και Machine Learning. Αυτές οι τεχνολογίες με απλά λόγια, αυτό που καταφέρνουν μέσω της ανάλυσης τεράστιου όγκου δεδομένων είναι να βρίσκουν data patterns, που με τον κατάλληλο χειρισμό από τα υπολογιστικά συστήματα μπορούν να μεγιστοποιήσουν την αυτοματοποίηση, να κάνουν τις μηχανές να μαθαίνουν από μόνες τους, να διορθώνουν τα λάθη τους, να ανατροφοδοτούνται απ’ την ίδια τους λειτουργία.

Οι τεχνολογίες αυτές δεν υπήρχαν και δεν ήταν δυνατόν να υπάρξουν κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, επομένως αντικειμενικά προβλήματα σχετιζόμενα με την πολυπλοκότητα της πληροφορίας και των υπολογισμών που απαιτούνταν για να καταρτιστεί κεντρικό σχέδιο ήταν ανυπέρβλητα.

Από την άλλη, οι σημερινές καπιταλιστικές επιχειρήσεις έχουν αναγάγει σε επιστήμη τη μείωση του κόστους κι όχι μόνο του μισθολογικού και η επιβίωσή τους εξαρτάται απ’ το πόσο καλά πληροφορημένοι είναι για την αγορά, τον ανταγωνισμό και πως να κάνουν τη μέγιστη δυνατή ορθή χρήση των διαθέσιμων πόρων τους. Με δεδομένο το μέγεθος των μονοπωλίων και των τραστ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εφαρμόζουν ένα είδος “κεντρικού” σχεδιασμού από μόνες τους, με όπλα τους φυσικά όλα αυτά τα εργαλεία που είπαμε.

Ο Βίκτορ Γκλουσκόφ4, ο επιλεγόμενος πατέρας της σοβιετικής πληροφορικής, του οποίου οι μελέτες επηρέασαν μετέπειτα την εξέλιξη του προγραμματισμού και της Τεχνητής Νοημοσύνης, πήγε να δημιουργήσει ένα πανσοβιετικό δίκτυο επεξεργασίας αυτών των δεδομένων, το επονομαζόμενο ΟGAS, Ηλεκτρονικό Σύστημα Κεντρικού Σχεδιασμού. Το σχέδιό του ναι μεν εγκρίθηκε αρχικά απ’ το ΚΚΣΕ αλλά προσέκρουσε εν τέλει στην ισχυρότατη γραφειοκρατία και τους θεωρητικούς εκφραστές αυτής καθώς απειλούσε σοβαρά ένα τεράστιο κουβάρι από προσωπικά μικροσυμφέροντα, απειλούσε να μετασχηματίσει στην ουσία έναν ολόκληρο διοικητικό μηχανισμό που είχε αποχτήσει τεράστια ισχύ εκείνη την περίοδο.

Σήμερα λοιπόν που υπάρχει η τεχνολογία, μπορούν να ξεπεραστούν ορισμένες αντιφάσεις των πρώιμων σοσιαλισμών. Για τον μελλοντικό σοσιαλισμό λοιπόν, πέρα απ’ το δικαιολογημένο μαλλιοτράβηγμα περί στρατηγικής και τακτικής και το πώς θα καταληφθεί η εξουσία, πράματα που βεβαίως είναι πολύ σοβαρά, πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι θα προκύψουν αντιφάσεις, δυσκολίες που μπορεί να θέσουν τις αντιλήψεις μας εν αμφιβόλω. Ο νέος σοσιαλισμός λοιπόν δεν πρέπει να βασιστεί σε συνταγές που απέτυχαν, σε επανάληψη, copy-paste μεθόδων που εφαρμόστηκαν (κι ας είχαν κι επιτυχία στη δεδομένη συγκυρία),  πολύ περισσότερο να μείνει απλά στους πόθους για “κοινωνική δικαιοσύνη” , να βασιστεί στη λογική “στη βράση κολλάει το σίδερο”. Αυτά εμπνέουν τις μάζες υποτίθεται, αν και με την επέλαση του χιπστερικού κυνισμού κι αυτά πλέον αμφισβητούνται.

Ο Παυλίδης δίνει μια ειλικρινή εικόνα του σοσιαλισμού, χωρίς απαισιοδοξίες και φαταλισμούς, χωρίς αδριάντες και ωραιοποιήσεις. Διαβάστε προσεχτικά και ίσως αποχτήσετε μια πολύ καθαρή, γήινη και λυτρωτική εικόνα για το σοσιαλισμό του μέλλοντος.

1.Ο έτερος καππαδόκης του Ομίλου, είναι ο πολύς κύριος Δημήτρης Πατέλης, αναπληρωτής καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Κρήτης, γνωστός για αμφιλεγόμενες απόψεις που εξέφρασε για τη θεωρία του κοινωνικού φύλου, είχε φάει πολύ κράξιμο από ελτζιμπιντί κι αριστερό κόσμο.Η πορεία του μάλλον αμαυρώθηκε περισσότερο απ το σύντομο πέρασμά του απ’ το ΕΠΑΜ,  ψευτοσοσιαλπατριωτικό μόρφωμα του Καζάκη. Ο έρμος φαίνεται ήθελε να το μπολιάσει επαναστατικά άλλα έφαγε τα μούτρα του, είτε από απειρία, είτε από υπεραισιοδοξία. Σημαντική προσφορά του είναι ότι μετέφρασε (αλλά δεν εκλαΐκεψε) τη Λογική της Ιστορίας του Βαζιούλιν, βιβλίο αρκετά δυσνόητο που προσφέρεται για κάψιμο φλαντζών. Και φυσικά τα περίφημα 10 “απλά” (ο θεός να τα κάνει) μαθήματα μαρξισμού, σειρά βίντεο στο γιουτιούμπ. Οι συμπαθείς κύριοι του ομίλου πρέπει να δουλέψουν πολύ στην εκλαΐκεψη του έργου τους, ο Παυλίδης δηλαδή κάτι καταφέρνει. Περισσότερες πληροφορίες για τον μοσιού Πατέλη, μπορείτε να βρείτε στο πόνημα του Λαϊκού Στρώματος, “Αριστερισμός μέρος 3ο”.

2.Σ’ αυτό το σημείο ένιωσα ένα “τσίμπημα” καθώς “δικαιώνει” ιστορικά την βουλησιαρχία, ή έτσι τουλάχιστον κατάλαβα εγώ. Πάντα ζούσα με τη βεβαιότητα ότι, όσο μεγάλη και να ναι μια προσωπικότητα ιστορικά, οι πράξεις και οι επιλογές του προσώπου σε τελική ανάλυση υπαγορεύονται απ’ τα γεγονότα που δημιουργούνται απ’ την κινητήριο δύναμη των μαζών. Όσο κι αν φαίνεται ότι γενικά δίκιο έχει σ’αυτό, δεν πολυσυμφώνησα μ’ αυτή τη διαπίστωση.

3.Εκτατικά θα πει εκεί που έχεις εκατό άτομα να κουβαλάν κιβώτια, βάζεις διακόσα άτομα να κάνουν την ίδια δουλειά με τα ίδια μέσα. Αντί να παράγεις εκατό τόνους αλεύρι, παράγεις διακόσους τόνους βάζοντας διπλάσιο κόσμο να δουλεύει, χτίζοντας διπλάσια σιλό κλπ. Δεν βλέπεις δηλαδή πώς να αυξήσεις την παραγωγικότητα κατ’ άτομο χρησιμοποιώντας τεχνολογία, μηχανικά μέσα κλπ απλά βάζεις παραπάνω κόσμο να δουλέψει, χτίζεις περισσότερα κτίρια, φτιάχνεις περισσότερα ίδια μηχανήματα. Επίσης δεν μπορείς να παράγεις μόνο ποσότητες π.χ τροφίμων, πρέπει να βλέπεις και ποιοτικά στοιχεία, να μπορούν να τα προϊόντα σου ικανοποιητικά να καλύπτουν τις λαϊκές ανάγκες. Δεν μπορείς να τους ταΐζεις όλους μπομπότα και να τους ντύνεις με λινάτσα, όση αφθονία και να ‘χεις σε μπομπότα και λινάτσα.

4.Θα ‘χετε ακούσει ίσως τον ισχυρισμό ότι ο Γκλουσκόφ πρώτος εμπνεύστηκε το ίντερνετ. Δεν είναι ακριβώς έτσι, ο Γκλουσκόφ εμπνεύστηκε κάτι παρόμοιο με τον πρόδρομο του Internet, το arpanet, το εσωτερικό δίκτυο του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ.