Κοινωνικό κράτος: Από τον μαρασμό στην εσπευσμένη παλινόρθωση;

Πριν από δέκα χρόνια, τέτοια περίπου περίοδο, επικρατούσε μεγάλη αναστάτωση στη χώρα μας με αφορμή τα μέτρα που μας καλούσαν να θεσπίσουμε για να «ξεπεράσουμε» την οικονομική κρίση. Μειώσεις σε μισθούς και σε συντάξεις, αυξήσεις ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, απολύσεις, ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας και πολλά άλλα μέτρα λιτότητας που θα εξυγίαιναν τάχα την οικονομία μας, σύμφωνα με τους ενορχηστρωτές τους.

Παράλληλα, ήταν μια περίοδος που ξεκίνησαν συζητήσεις για τον αχαλίνωτο ρόλο των αγορών, για την ανεξέλεγκτη στροφή φιλελευθεροποίησης που είχαν πάρει οι δυτικές κοινωνίες και τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε όλο αυτό. Yπήρξαν φωνές – ακόμη και συντηρητικές – που μιλούσαν για το «έλλειμμα δημοκρατίας και αλληλεγγύης» που υπήρχε – και υπάρχει – στα Ευρωπαϊκά όργανα.

Δέκα χρόνια μετά, ύστερα από τεράστιες θυσίες του ελληνικού λαού, έπειτα από μία δεκαετία που λίγοι κατάφεραν να την ξεπεράσουν αλώβητοι, μοιάζουμε να βρισκόμαστε εκ νέου στο σημείο μηδέν, με αφορμή αυτή τη φορά μια πανδημία, που ενδεχομένως, όπως όλα μέχρι τώρα συνομολογούν, είναι ικανή να πυροδοτήσει μια καινούργια κρίση – πιθανότατα χειρότερη και από αυτή που βιώσαμε.

Την ίδια στιγμή, όλο και περισσότεροι είναι αυτοί που δυσφορούν με τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα, ο Πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, δήλωσε πως «δεν υπάρχει ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Αυτό ήταν ένα παραμύθι», ενώ στην Ιταλία ήδη δημιουργείται κλίμα υπέρ της αποχώρησης, με τον πρωθυπουγό της, Τζουζέπε Κόντε, να βρίσκει στην πρόσφατη τηλε-Σύνοδο Κορυφής «απαράδεκτες και απογοητευτικές» τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μία τόσο κρίσιμη κατάσταση.

Το ερώτημα που γεννιέται εύλογα, λοιπόν, είναι γιατί μέσα στην προηγούμενη δεκαετία, όπου απέτυχαν με πάταγο οι πολιτικές της λιτότητας και η στρατηγική αντιμετώπισης της κρίσης με ακόμη περισσότερο φιλελευθερισμό, δεν αλλάξαμε ρότα, δεν είπαμε «ως εδώ» και δεν κάναμε μεταβολή στον τρόπο δόμησης των σύγχρονων κοινωνιών και του κράτους, αλλά αφήσαμε την οικονομία της αγοράς να διεισδύσει ακόμα πιο βαθιά στην οργάνωση και τη λειτουργία των βασικών δραστηριοτήτων της καθημερινότητας.

Ίσως αισθανθήκαμε αδύναμοι να αντιδράσουμε, ανίκανοι να επιβάλλουμε τις δικές μας προτεραιότητες και ανάγκες ή να βρεθήκαμε μπερδεμένοι από όλα όσα σάρωναν ξαφνικά τις ζωές μας. Όπως και να έχει, το αποτέλεσμα σήμερα είναι το ίδιο: είμαστε ανοχύρωτοι απέναντι στη νέα κρίση που έρχεται.

«Σοφία, ανδρεία, φρονιμάδα και δικαιοσύνη» είναι οι τέσσερις αρετές, που σύμφωνα με τον Πλάτωνα («Πολιτεία», Μετάφραση Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Εκδόσεις Πόλις, 2002, σελ. 283) πρέπει να αποτελούν τον θεμέλιο λίθο πάνω στον οποίο οφείλει να οικοδομείται μια κοινωνία και ένα κράτος. Για να οικοδομηθούν, όμως, πρέπει πρώτα απ’ όλα να υπάρχουν.

Ελπίζουμε πως η δοκιμασία που περνάμε σήμερα θα μας οπλίσει με τα απαραίτητα εργαλεία για να μπορέσουμε αφενός να επανακαθορίσουμε τις σταθερές μας πάνω σε στέρεες βάσεις και αφετέρου να συλλογιστούμε για την οργάνωση της κοινωνίας που έχουμε ανάγκη.