Μεγάλες πολιτείες θα χτίσουμε Θάνο

Σε τούτη την πατρίδα τι γυρεύω
Με μισθοφόρους και πραιτωριανούς
Τη δόξα σου γονατιστός να ζητιανεύω
Και να χτυπώ την πόρτα σου στους ουρανούς

1. Υπάρχει μια αντίληψη για την Τέχνη στον σημερινό κόσμο που είναι τόσο βαθιά ριζωμένη, που είναι δύσκολο πλέον να την κατανοήσεις. Η Τέχνη είναι σε μια πορεία ευτελισμού, με βάση την εμπορευματοποίηση και μια αποϊδεολογικοποίηση και έναν πραγματισμό που αντανακλά την συνολικότερη κοινωνική κατάσταση. Ο Μικρούτσικος όμως, τέκνο μιας άλλης εποχής η οποία έχει παρέλθει πλέον και στην οποία υπήρχαν κοινωνικές καταστάσεις που γεννούσαν διάφορα θετικά φαινόμενα, την υπηρέτησε με την σοβαρότητα που της αξίζει. Η μουσική διαδρομή του ήταν ευρεία, περνώντας από διάφορα μουσικά ρεύματα, αντιλήψεις, προσεγγίσεις, πάντα με αξιώσεις. Από τα πιο avant garde ρεύματα, την μπρεχτική αποστασιοποίηση, την ατονικότητα, μέχρι δικές του φόρμες λαϊκού τραγουδιού και διάφορα άλλα στο ενδιάμεσο. Δύσκολα μπορεί κάποιος να σκεφτεί άλλον καλλιτέχνη να το έχει καταφέρει με τέτοια επιτυχία αυτό, κανέναν που να ασχολήθηκε με τα συγκεκριμένα αντικείμενα.

Ήταν όμως ένα μεγάλο μυαλό που μίλαγε όχι μόνο με νότες, αλλά και με λέξεις, και είχε την ίδια ικανότητα να επικοινωνεί και με την μουσική αλλά και με τις ιδέες του. Επίσης, υπήρξε και ένας άνθρωπος με τεράστια κατάρτιση πάνω στην θεωρία της Τέχνης. Αποτέλεσμα αυτού, ένα όχι μόνο πρακτικό αλλά και θεωρητικό έργο πάνω σε αυτήν. Δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα σε αυτό, η μπροσούρα που είχε βγάλει με τον Γιάννη Μηλιό, “Στην υπηρεσία του έθνους”¹, αλλά και η συνεισφορά του στο επιστημονικό συνέδριο του ΚΚΕ για τον Μπρεχτ² το 2013, αμφότερα επεξεργασίες που αξίζει να απασχολήσουν κάθε καλλιτέχνη που παλεύει για την επαναστατική αλλαγή του κόσμου.

2. Η σκέψη του σε όλα τα θέματα της πραγματικότητας ήταν κάτι που τον ξεχωρίζει από τη μαζική πλειοψηφία των καλλιτεχνών της εποχής μας, που ακόμα και αν έχουν να δώσουν κάτι σε καλλιτεχνικό επίπεδο, σπάνια έχουν κάτι ουσιαστικό και ενδιαφέρον να πουν για τον κόσμο. Για την ακρίβεια, η μαζική πλειοψηφία των καλλιτεχνών της χώρας, ακόμα και των πιο πολιτικοποιημένων (εντός ή εκτός εισαγωγικών), είναι βαπτισμένοι στην μικροαστική ρομαντική αφέλεια, η οποία στην καλύτερη των περιπτώσεων γεννά μια συναισθηματική και αποστασιοποιημένη αντίληψη περί πολιτικοποίησης σε καθαρά ηθικούς όρους. Μάλιστα, είναι τόσο βαθιά αυτή η κατάσταση, που είναι πολύ εύκολο να δει κάποιος ότι και η πλειοψηφία του κοινού, ειδικά στους αποπολιτικοποιημένους καιρούς μας, αυτό ακριβώς προσδοκά από τους καλλιτέχνες.
Ο Μικρούτσικος ήταν κάτι παραπάνω από αυτό. Η πολιτική του κατάρτιση ήταν σοβαρή και στιβαρή, κατανοούσε τον κόσμο και μπορούσε να επεξεργαστεί νοητικά τα ζητήματά του. Παρ’ όλες τις ταλαντεύσεις του μέσα στα χρόνια, δεν υπήρξε ποτέ παροπλισμένος, αλλά μάθαινε και δρούσε για τα πράγματα.

Ξεκίνησε από το ΚΚΕ και κατέληξε σε αυτό, κάνοντας μια επιλογή που δεν είχε να του προσφέρει τίποτα σε προσωπικό επίπεδο και ήταν αποτέλεσμα καθαρά επαναστατικής συνείδησης. Όντας πραγματικός και τίμιος επαναστάτης, και σε αντίθεση με την συνήθεια των αριστερών διανοούμενων που έχουν την ευκολία να πάνε από τη μια στην άλλη θέση χωρίς να μπουν σε μια διαδικασία αυτογνωσίας και παραδοχής των λαθών τους, είχε κάνει την αυτοκριτική του για την περίοδο που είχε φύγει από αυτό³. Και αυτό ήταν μιας μορφής στερνά που πραγματικά τίμησαν τα πρώτα.

Χ

Μέχρι το τέλος στρατευμένος, με φανερή αγάπη για την αλλαγή του κόσμου. Αν κάποιος ακούσει την ομιλία του στο φεστιβάλ τον Σεπτέμβριο, θα εντυπωσιαστεί όχι μόνο από την ευρυμάθεια και την αναλυτική ικανότητα, αλλά και από το εμφανές ενδιαφέρον για τα τρέχοντα και τα μελλούμενα, από έναν άνθρωπο που ήξερε ότι δεν θα είναι εκεί να τα ζήσει. Κάτι που προσωπικά μου θύμισε την γνωστή ατάκα του Μπελογιάννη στη δίκη του, πως οι κομμουνιστές κάνουν μια ανώτερη των πρωτοχριστιανών θυσία γιατί δίνουν τη ζωή τους χωρίς να επενδύουν στο ότι θα έχουν μια ζωή-μετά.
Έτσι λοιπόν, φρόντισε η κηδεία του να είναι “μια τελευταία κόκκινη πινελιά” στον κόσμο και η οποία ήταν γεμάτη με τόσα μηνύματα που είναι εντυπωσιακό:
Ήταν πολιτική και όχι θρησκευτική. Τα λεφτά αντί στεφάνων ζήτησε να κατατεθούν στην αλληλεγγύη στους μετανάστες στη Μόρια. Ζήτησε να τον κάψουν αντί να τον θάψουν. Ζήτησε να τον σκεπάσουν με μια κόκκινη σημαία. Ένας από τους πέντε ομιλητές σε αυτήν, ήταν ο γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ.
Για όλους αυτούς τους λόγους, για την ικανότητά του να σκέφτεται και την θέληση του να μάχεται, ήταν πραγματικά επικίνδυνος και όχι φελλός, αποφεύγοντας τον ξεπεσμό που περάσανε άλλοι, να τους παινεύει μετά θάνατον ο υποτιθέμενος εχθρός⁴. Για την ακρίβεια, ο εχθρός εδώ με το ζόρι κρατιέται να μην σκυλεύσει από τώρα τον νεκρό^{5, 6}. Αυτό στα μάτια του υποφαινόμενου είναι μετάλλιο και δείχνει πολλά από όσα χρειάζεται να ξέρει κανείς για την κοινωνία που ζούμε.

3. Η σχέση μου με το έργο και τη προσωπικότητά του ήταν αρκετά έντονη. Όπως έχω πει ήδη στη στήλη Dysfunctional Attitude⁷, προσωπικά τον θεωρώ τον καλύτερο μουσικό της χώρας. Και αυτό γιατί κατάφερε να καλύψει το τεράστιο αυτό εύρος που αναφέρθηκε, γιατί δούλεψε με τις πρωτοποριακές φόρμες που αναφέραμε, αλλά και γιατί η ποιότητα της δουλειάς του ήταν απερίγραπτη. Οι μελωδίες, οι ρυθμοί του, η διεύθυνση της παραγωγής, το μουσικό του όραμα, ακόμα και σε χρόνια που οι τεχνολογικοί περιορισμοί ήταν φοβεροί. Όλα στη δουλειά του ήταν δουλεμένα σε εντυπωσιακά ύψη. Κάτι που δεν μπορεί παρά να εμπνεύσει όποιον καταλαβαίνει το μεγαλείο αυτού που παρατηρεί εμπρός του.

Χ

Πολλές φορές με έκανε να βουρκώσω με το έργο του. Ξεχωρίζω τρεις: στη συναυλία του το 2018 στο Κλειστό Γυμναστήριο Γαλατσίου, όπου στα πλαίσια των εορτασμών των 100 χρόνων του ΚΚΕ, έπαιξε για δεύτερη και τελευταία φορά ένα από τα αγαπημένα μου έργα του, τη Καντάτα Για Τη Μακρόνησο⁸. Η δεύτερη, στη τελευταία συναυλία του, στο φεστιβάλ της ΚΝΕ το Σεπτέμβρη του 2019, στην οποία μπορούσε να με βρει κάποιος μπροστά μπροστά να κοιτάω σαν έφηβος προσπαθώντας να κρατήσω στη μνήμη κάθε στιγμή.
Η επόμενη φορά ήταν στην ανακοίνωση του θανάτου του.

Χ

Μια, ίσως η μόνη, χάρη που έχω ζητήσει από τη Katiousa ήταν να διαμεσολαβήσει για να κανονιστεί μια συνάντηση με σκοπό μια συζήτηση που θα γινόταν άρθρο πάνω στο έργο του τα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Κάτι το οποίο δεν έγινε εφικτό. Το να μπορέσω να του σφίξω το χέρι και να του πω πόσο σημαντικό τον θεωρώ και γιατί θα είναι κάτι που θα μου μείνει απωθημένο.

4. Η ειδησιογραφία της χώρας γέμισε με την είδηση του θανάτου του, και καλώς. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει μια αξία στην επιτελεστικότητα της αναφοράς σε έναν καλλιτέχνη όταν αυτός πεθαίνει. Με αυτόν τον τρόπο δηλώνουμε πάνω από όλα τη σημασία του για την δική μας ζωή, την δική μας κοινωνία. Ο Μικρούτσικος όμως δεν είναι τοτέμ, ένα μνημείο για να έχουμε να θυμόμαστε μια στο τόσο για να λέμε ότι κάτι κάναμε. Είναι εργαλείο, όπλο πολέμου για το σήμερα. Έχουμε, και οφείλουμε, να μάθουμε από αυτόν, ειδικά όσοι έχουμε μια στράτευση με το στρατόπεδο της επανάστασης. Ας τον μελετήσουμε και ας πιάσουμε το νήμα από εκεί που το άφησε.

Σημειώσεις