Μεγάλη Εβδομάδα και Τέχνη (Από τα πάθη στην αντίσταση)

Αν και ο ρόλος της θρησκείας, στον δυτικό κόσμο, τις επιστήμες την περίοδο του Μεσαίωνα τις πήγε αιώνες πίσω, το ίδιο δε μπορεί να ειπωθεί και για τις τέχνες. Από τον Ιερώνυμο Μπος έως τον Μιχαήλ Άγγελο η ανάπτυξη της τέχνης ήταν συνηθισμένη με την εκκλησία, λόγω κυρίως της οικονομικής της άνεσης. 

Ακόμα και σήμερα όμως πολλά καλλιτεχνικά έργα έχουν αναφορά στη θρησκεία, με ένα αγαπημένο θέμα να είναι η εβδομάδα των παθών και της ανάστασης. Αυτό πλέον δεν ερμηνεύεται μόνο λόγω της οικονομικής κατάστασης, αλλά λόγω των συναισθημάτων που ξυπνά η περίοδος αυτή. Εκτός από το αμιγώς θρησκευτικό κομμάτι, η περίοδος αυτή είναι γεμάτη συμβολισμούς.

Η πορεία του Χριστού, από τη σύγκρουση με το ιερατείο έως την προδοσία του Ιούδα και την Σταύρωση, είναι η μοίρα πολλών επαναστατών τα επόμενα χρόνια, και υπό αυτό το πρίσμα αναφέρεται και ο Καζαντζάκης στο έργο του ο Χριστός Ξανασταυρώνεται (το οποίο ουσιαστικά αποτέλεσε και την αφορμή για τον αφορισμό του, καθώς έπεσε βαριά η αναλογία Χριστού και κομμουνιστών). Το πόσο σημαντική είναι αυτή η πορεία δείχνει και ο ίδιος ο συγγραφέας στον Τελευταίο Πειρασμό, όπου γίνεται μια πνευματική αντιπαράθεση της ασυμβίβαστης ζωής με μια επιλογή συμβιβασμού, όπου ο  Σταυρός φαίνεται ως μονόδρομος. 

Πέρα από τον πιο ηρωικό και ρομαντικό χαρακτήρα των δύο αυτών έργων, η εβδομάδα των παθών γίνεται πολλές φορές αντιληπτή από τον λαό ως σύγκριση και παρηγοριά για τα δικά του πάθη όπως περιγράφεται στη Μεγάλη Εβδομάδα του Πρεζάκη του Καραγάτση (με μια πολύ ωραίο εικονογραφημένη διασκευή του Βαννέλη). Στο ίδιο μοτίβο της ρεαλιστικής απεικόνισης της μιζέριας της ζωής του απλού λαού, κινείται και η ταινία το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο του Παζολίνι τα Πάθη του Χριστού του Μελ Γκίμπσον.

Στο επίπεδο των ψαλμών, τα εγκώμια του Επιταφίου (η Ζωή εν τάφω, αι γενναίαι πάσαι, Ω Γλυκύ μου έαρ, Άξιον εστί) έχουν τραγουδηθεί και διασκευαστεί από καλλιτέχνες οι οποίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουν συνδεθεί με το κίνημα, όπως ο Γιώργος Νταλάρας και ο Νίκος Ξυλούρης, ενώ χαρακτηριστικό είναι και το ποίημα Οι πόνοι της Παναγιάς του Βάρναλη. 

Στον καμβά ο πόνος αυτός περιγράφεται πολύ ωραία στα δύο παρακάτω έργα του Μιχαήλ Άγγελου και του Τιτσιάνο.

Το μέγεθος του πόνου της καθημερινής ζωής και της εκμετάλλευσης  του λαού, οδηγεί μια σειρά καλλιτεχνών να βλέπουν την σταύρωση ως μια ματαίωση, όπως περιγράφεται στο μισό τραγούδι Judas των Helloween. Στο άλλο μισό παρουσιάζεται η αντίληψη πως η σταύρωση αποτελεί ταυτόχρονα και μια άρνηση στην εξουσία, γεγονός το οποίο θίγει το τραγούδι Καλώς ήρθες παράξενε στον τόπο σου. Ο τρόπος από την άλλη που αγκάλιασε την εξουσία η εκκλησία όταν έγινε καθεστώς έχει αποτελέσει και σημείο παρωδίας με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Life of Brian των Monty Pythons, ενώ σε κόμικ ενδιαφέρον παρουσιάζει το Η ζωή του Χριστού του Gerhard Harderer. 

Συνοψίζοντας, από την περίοδο των γιορτών του Πάσχα η τέχνη δείχνει να εστιάζει περισσότερο στη βδομάδα των παθών καθώς αυτή αντικατοπτρίζει τις αγωνίες και τις απογοητεύσεις του λαού, ενώ η Ανάσταση δεν έχει έρθει ακόμα και η φαντάζει ως μακρινό όραμα για τους από κάτω και αφορμή για εμπορευματοποίηση από τους πάνω, γεγονός το οποίο έχει δώσει και αφορμή για τη διακωμωδήσει αυτής της γιορτής. Το μετέωρο αυτό συναίσθημα αποτυπώνει όμορφα στους παρακάτω πίνακες ο Παρθένης και ο Ελ Γκρέκο.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να κρατήσουμε τον πόθο του λαού για δικαιοσύνη και εξέγερση, άσχετα αν αυτές τις μέρες το αναφέρουμε ως ανάσταση, αλλά και για αντίσταση στο συμβιβασμό, στα στερεότυπα και το φαρισαϊσμό, άσχετα αν αυτές τις μέρες το λέμε πειρασμό.

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης