Μια απάντηση για το βιβλίο του Σλαβόι Ζίζεκ (με αφορμή το άρθρο του Ρ. Μπελενιώτη)

Εισαγωγή

Το άρθρο που ακολουθεί αποτελεί απάντηση στη δημοσίευση του Ραφαήλ Μπελενιώτη με τίτλο «Σπάζοντας τα ταμπού της αριστεράς με το Σλαβόι Ζίζεκ». Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω διαβάσει το βιβλίο του Ζίζεκ στο οποίο αναφέρεται ο Ρ.Μ. και η όποια πολεμική μου βασίζεται στην βιβλιοπαρουσίαση του αρθρογράφου και όχι στο πρωτότυπο υλικό. Προσωπικά θεωρώ τις ιδέες του Ζίζεκ –όπως αυτές παρουσιάζονται στο άρθρο- παιδαριώδεις και επικίνδυνες για αυτό και αποφάσισα να κάνω κάποιον αντίλογο. Ο τρόπος με τον οποίο θα παραθέσω τα αντεπιχειρήματα μου είναι να προηγείται κάθε φορά η επίμαχη παράγραφος του άρθρου με πλάγια γράμματα και από κάτω το δικό μου σχόλιο.

Επιχειρηματολογία

Ξεκινάμε με παράθεση από το άρθρο του Μπελενιώτη:

Πρόσφατα το 2016 κυκλοφόρησε και στα Ελληνικά το βιβλίο του « Η Νέα πάλη των τάξεων-τα πραγματικά αίτια του προσφυγικού κύματος και μας τρομοκρατίας» από μας εκδόσεις Πατάκη. Εν ολίγοις ο Ζίζεκ στο βιβλίο του υποστηρίζει πως η Ισλαμική τρομοκρατία, το μεταναστευτικό κύμα είναι αποτελέσματα μας Μας Πάλης των Τάξεων. Το μεταναστευτικό δεν είναι μόνο αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων αλλά και σύμπτωμα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Γιατί σύμφωνα με τον Ζίζεκ η πάλη των τάξεων διέπει τα πάντα, οπότε δεν χρειάζεται να πέφτουμε από τα σύννεφα όταν τα κράτη μας υπονομεύουν κυβερνήσεις αδύναμων χωρών ή καταδικάζουν λαούς και αποκλείουν μας περιοχές μας από την συμμετοχή και την ευημερία και έπειτα τα καταπιεζόμενα αυτά κράτη και οι λαοί ακολουθούν θρησκευτικούς και ιδεολογικούς εξτρεμιστές χτυπώντας την πολιτισμένη Δύση μας. Πρόκειται για φυσικά επακόλουθα.

Από την παραπάνω παράγραφο εγώ καταλαβαίνω ότι ο Ζίζεκ θεωρεί τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς μέρος της πάλης των τάξεων. Μάλιστα, μαθαίνουμε και καινούρια πράγματα. Μπορούμε να το δούμε και αναδρομικά όλο αυτό και να υποθέσουμε ότι και ο Α’ και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν και εκείνοι αποτέλεσμα της πάλης των τάξεων και όχι της διαμάχης των μεγάλων δυνάμεων για επέκταση της επιρροής τους.

Ας σταματήσουμε να παριστάνουμε τις παραπλανημένες παρθένες. Έχουμε δικαίωμα βροντοφωνάζει ο Ζίζεκ να διατηρήσουμε τις «Ευρωπαϊκές μας αξίες» τον καθημερινό τρόπο ζωής μας σε όλα τα επίπεδα, θρησκευτικό, ψυχαγωγικό, πολιτισμικό, σεξουαλικό-ερωτικό κτλ. Αναρωτιέται όμως: “Πως μπορούμε να κρατήσουμε τις αξίες και τα αγαθά της Δύσης χωρίς να αποκλείσουμε ένα μεγάλο μέρος από αυτά;” Εξετάζει την αισχρή και σκοτεινή πλευρά των θρησκειών, τη «θεϊκή βία» όπως ονομάζει τη βία που σκορπίζει τον όλεθρο με τυφλή οργή, την πολιτική οικονομία των προσφύγων, τα όρια γειτονίας και την έννοια του «πλησίου» και τέλος αναρωτιέται «τι πρέπει να γίνει;» προτείνοντας να επαναφέρουμε στο προσκήνιο την πάλη των τάξεων και να δείξουμε παγκόσμια αλληλεγγύη στα θύματα της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης.

The European way of life fuck yeah

Καταρχήν ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε περιπτώσεις στην ιστορία που ο μειονοτικός πληθυσμός «αλλοίωσε» της αξίες του κυρίαρχου σε βαθμό που να τις εκφυλίσει. Η δική μου άποψη είναι πως οι περιπτώσεις αυτές δεν είναι καθόλου συχνές, είμαι πάντως ανοιχτός σε προτάσεις ως προς αυτό.

Και αφού ο Ζίζεκ έχει επιβεβαιώσει τους φόβους και του τελευταίου ακροδεξιού ξενοφοβικού ότι θα έρθουν οι μετανάστες να μας πάρουν τον (μ)πολιτισμό μας, μετά αναρωτιέται πως άραγε θα μπορούσαμε να τους βοηθήσουμε. Πρόταση προς Ζίζεκ: ίσως θα έπρεπε να περάσουν πρώτα μια κάποιου είδους κατήχηση σε ένα αντίστοιχο Έλις Άιλαντ στην Ευρώπη για να σπουδάσουν τον Δυτικό (μ)πολιτισμό μας, και ύστερα να τους δεχόμασταν. Ξέρω ‘γω να τους βάζαμε να δουν όλα τα επεισόδια από τα φιλαράκια και το Sex and the City ή έστω το νοικοκυρές σε απόγνωση και γερμανικές τσόντες σχετικά με το σεξουαλικό – ερωτικό.

Πριν προχωρήσω στο επόμενο κομμάτι, να δώσω και ένα παράθεμα προς σύγκριση με τα λεγόμενα του Ζίζεκ.

«Γέμισαν την ευρύτερη περιοχή λαθρομετανάστες που κάνουν ό,τι γουστάρουν. Είναι όλα αυτά αποτέλεσμα οργανωμένου σχεδίου απαξίωσης με συγκεκριμένη στόχευση. Η Ελλάδα είναι στο στόχαστρο. Θέλουν να αλλοιώσουν τη φυσιογνωμία του τόπου, τον πολιτισμό, την ταυτότητά μας, αλλά και τις γειτονιές μας»

Το παραπάνω παράθεμα προέρχεται από το επίσημο site της Χρυσής Αυγής, κι όμως, θα μπορούσες να το διαβάσεις και σε βιβλίο του Ζίζεκ.

Σίγουρα δεν πρόκειται για ένα νέο κομουνιστικό μανιφέστο, ούτε για τις πλάκες του Μωυσή-δεν δίνει καν εντολές. Ορθόδοξοι κομουνιστές αλλά και μεταμοντέρνοι αριστεροί όλο και σε κάποια σελίδα, σε κάποια παράγραφο θα ξίνιζαν. Κάποιος θα μπορούσε να το αντιμετωπίσει, ως ένα κομμάτι των γενικότερων συζητήσεων και τάσεων μέσα σε αυτές, γύρω από την αντιμετώπιση της μαζικής μετανάστευσης και της τρομοκρατίας.

Και θα μπορούσε όντως είναι. Αν δεν ξεκινούσε, από το δεύτερο κιόλας κεφαλαίο, από μια διαφορετική ως και «αιρετική» αφετηρία από όλες τις άλλες προτάσεις και απόψεις που βρίσκονται στο τραπέζι του παγκόσμιου «ανθρωπισμού» και της «αλληλεγγύης»: Σπάζοντας τα ταμπού της αριστεράς. – κομματάκι δύσκολο αν σκεφτείς πως η αριστερά , σαν άλλος πεισματάρης ασθενής στην δερμάτινη πολυθρόνα του ψυχιάτρου, αρνείται πως έχει «ταμπού»..

Καταρχήν ποια είναι η αριστερά; Να την ορίσουμε ρε παιδί μου. Το ΠΑΣΟΚ είναι αριστερά; Το SPD είναι αριστερά; Ο Σύριζα είναι αριστερά; Μάλλον ναι για τον Ζίζεκ αφού όπως έχει πει και ο ίδος:

Είναι «επιτακτική ανάγκη να κερδίσει ο Σύριζα για να επανέλθει η δημοκρατία στην Ευρώπη» […] «Την επόμενη Κυριακή, στις 25 Ιανουαρίου, δεν θα είναι αυτό το διακύβευμα -καθώς οι Ελληνες ψηφοφόροι βρίσκονται μπροστά σε μία πραγματική επιλογή: το κατεστημένο από τη μια πλευρά και τον ΣΥΡΙΖΑ, τον ριζοσπαστικό αριστερό συνασπισμό από την άλλη».

Αριστερά και Ναόμι Κάμπελ

Και παρακάτω:

«Για να πετύχει κανείς την εν λόγω ανάκτηση, θα πρέπει να εγκαταλείψει μια ολόκληρη σειρά από αριστερά ταμπού, αρχίζοντας από την εξής απόλυτη ανοησία που είναι μασκαρεμένη ως εμβριθής σοφία: “Εχθρός είναι κάποιος του οποίου την άποψη δεν έχεις ακούσει”. Η θέση αυτή εκφράζεται κατεξοχήν στο Φρανκενστάιν της Μέρυ Σέλλευ. Η Σέλλευ κάνει κάτι που δεν θα έκανε ποτέ κανένας συντηρητικός. Στο κεντρικό τμήμα του βιβλίου της επιτρέπει στο τέρας να μιλήσει το ίδιο για τον εαυτό του, να διηγηθεί την ιστορία από την δική του σκοπιά. Η επιλογή της εκφράζει με τον πλέον ριζοσπαστικό τρόπο τη φιλελεύθερη στάση υπέρ της ελευθερίας του λόγου: πρέπει να ακούγονται οι απόψεις όλων. Στο Φρανκενστάιν το τέρας δεν είναι Πράγμα, ένα φρικτό αντικείμενο που κανένας δεν τολμάει να αντιμετωπίσει, είναι πλήρως υποκειμενοποιημένο. (..) Έτσι λοιπόν ο απόλυτος εγκληματίας έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει τον εαυτό του ως το απόλυτο θύμα. Ο τερατώδης δολοφόνος εμφανίζεται, από τι δική του σκοπιά, ως ένα βαθιά πληγωμένο και απελπισμένο άτομο που λαχταρά τη συντροφιά και την αγάπη (..). Η εμπειρία που έχουμε για τη ζωή μας εκ των ένδον, η ιστορία που διηγούμαστε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας, προκειμένω να ερμηνεύσουμε τις πράξεις μας, αποτελεί βασικά ένα ψέμα-η αλήθεια βρίσκεται έξω στις πράξεις μας» .

Η γεωπολιτική δεν είναι βεβαίως μυθιστόρημα, αλλά ας μείνουμε στη συλλογιστική του συγγραφέα. Για να είμαστε λοιπόν δίκαιοι, αν παραδεχθούμε ότι οι τζιχαντιστές είναι Φρανκενστάιν, τότε πρέπει να πούμε ότι είναι ένας Φράνκενστάιν κατασκευασμένος στη Δύση, αφού αυτή τους εκπαίδευσε τους εξόπλισε και τους ξαμόλησε. Ασχέτως όμως με αυτό, οι πρόσφυγες δεν είναι τζιχαντιστές, είναι πρό-σφυ-γες, άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Εκτός αν μέσα στο γενικό του ξενοφοβικό παραλήρημα ο Σλαβόι, κάνει και τέτοιου είδους φασιστικές γενικεύσεις οπότε πάω πάσο.

Ένα τρανταχτό παράδειγμα του πνεύματος του βιβλίου, είναι αυτό της αντιμετώπισης του μεταναστευτικού ρεύματος.

Στην αρχή ακόμα του βιβλίου καταπιάνεται με ένα σημαντικό και συνάμα τραγικό ζήτημα: Δηλαδή, τι πρέπει να γίνει με τις εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, τους δεκάδες μικρούς Αιλάν που πνίγονται καθημερινά στις θάλασσες στην προσπάθεια τους να γλυτώσουν από την φωτιά του πολέμου και της καταστροφής που μαίνεται στις χώρες τους; Η Ευρώπη φαντάζει όαση μπροστά στα μάτια τους. Ο Ζιζέκ επιμένει πως η απάντηση δεν είναι ούτε απλή ούτε εύκολη. Εντοπίζει πως όσοι ψάχνουμε την απάντηση βρισκόμαστε μπροστά σε έναν ιδεολογικό εκβιασμό ανάμεσα σε δύο κύριες τάσεις. Η πρώτη τάση των «αριστερών φιλελεύθερων» εκφράζει την οργή της στο γεγονός πως η Ευρώπη επιτρέπει να πνίγονται χιλιάδες άνθρωποι, προτείνοντας να ανοίξει διάπλατα τα σύνορα της, για τους κολασμένους τούτης της Γης. Η δεύτερη τάση των «λαϊκιστών πολέμιων των μεταναστών» όπου λυσσάνε για την προστασία του τρόπου ζωής μας και να αφήσουμε τους ξένους λαούς να λύσουν μόνοι τους τα οικογενειακά τους. Παραφράζοντας το Στάλιν ο συγγραφέας αναρωτιέται «και οι δύο είναι κακές αλλά ποια είναι η χειρότερη;» .

Το να καταγγείλουμε, ας πούμε, τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις που δημιουργούν τις μεταναστευτικές ροές, δεν παίζει; Το να καταγγείλουμε την ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού; Επίσης καλό θα ήταν να μας ξεκαθάριζε ο Ζίζεκ σε ποιους απευθύνεται. Στους λαούς, στις κυβερνήσεις, στους ίδιους τους πρόσφυγες; Διότι εξ αντικειμένου, άλλα είναι τα ενδιαφέροντα των αστικών κυβερνήσεων και άλλα των λαών. Οι κυβερνήσεις δεν ενδιαφέρονται για το ανθρωπιστικό της υπόθεσης, αυτές κοιτούν να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερο κέρδος ή έστω όσο το δυνατόν λιγότερη χασούρα τα μονοπώλια. Ποιο είναι κατά τον Ζίζεκ το «υποκείμενο» που μπορεί να διαχειριστεί επιτυχώς το μεταναστευτικό; Προς ποιόν οι παραινέσεις και οι συμβουλές.

«Οι μεγαλύτεροι υποκριτές είναι αυτοί που υποστηρίζουν τα ανοιχτά σύνορα: ενδόμυχα γνωρίζουν πολύ καλά πως κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί ποτέ, αφού θα προξενούσε άμεσα λαϊκίστικο ξεσηκωμό στην Ευρώπη.

Δηλαδή τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Εγώ, ας πούμε, το ερμηνεύω ως εξής. Ότι ο Ζίζεκ μας προειδοποιεί πως αν φέρουμε στην Ευρώπη τους μετανάστες, τότε θα έχουμε άνοδο της ακροδεξιάς(αυτό καταλαβαίνω με τον «λαϊκιστικό ξεσηκωμό»). Για αυτό ακριβώς που κατηγορούσε και τη Μέρκελ η αντιπολίτευση, ότι ήταν αρκετά ήπια με τους μετανάστες και για αυτό ανέβηκαν οι ακροδεξιοί. Δηλαδή για να μην ανεβεί η ακροδεξιά πρέπει να δράσουν εξ αρχής οι αστικές κυβερνήσεις σαν να ήταν ακροδεξιές. Στην επιλογή να δεχθεί πρόσφυγες δεν έφτασε βέβαια από τη μαλακάδα της η κυβέρνηση της Μέρκελ, αλλά επειδή το γερμανικό κεφάλαιο φιλοδοξούσε να τους αξιοποιήσει ως εύπλαστο εργατικό δυναμικό.

Το παίζουν ωραίες ψυχές που αισθάνονται ανώτερες από τον διεφθαρμένο κόσμο, ενώ στα κρυφά συμμετέχουν σε αυτόν. Ο λόγος για τον οποίο δεν αρκεί η ευσπλαχνία απέναντι στους ταλαίπωρους πρόσφυγες που εισρέουν στην Ευρώπη διατυπώθηκε πριν από έναν αιώνα από τον Όσκαρ Ουάιλντ. Στις πρώτες γραμμές του Η Ψυχή του ανθρώπου στον σοσιαλισμό, όπου ο Ουάιλντ επισημαίνει ότι “είναι πολύ πιο εύκολο να δείχνεις συμπόνια υποφέροντας, παρά σκεπτόμενος”. (..) “ Προσπαθούν να λύσουν το πρόβλημα της ανέχειας για παράδειγμα διατηρώντας τους φτωχούς στην ζωή ή στην περίπτωση ενός πολύ προχωρημένου σχολείου διασκεδάζοντας τους φτωχούς. Αλλά αυτό δεν είναι λύση είναι επιδείνωση της δυσκολίας. Ο σωστός στόχος είναι η προσπάθεια ανάπλασης της κοινωνίας σε μια τέτοια βάση ώστε η φτώχεια να είναι αδύνατη..” -συνεχίζει ο Ουάιλντ

Όσον αφορά τους πρόσφυγες αυτό σημαίνει ότι η ορθή επιλογή είναι να μετασχηματίσουμε την κοινωνία, έτσι ώστε οι απελπισμένοι πρόσφυγες να μην αναγκάζονται να βολοδέρνουν, και ότι η επίδειξη αλτρουιστικών αρετών εν τέλει εμποδίζει την εκπλήρωση αυτού του στόχου».

Ωραία τα λογοτεχνικά παραθέματα, αλλά μέχρι να γίνει αυτό οι πρόσφυγες τι να κάνουν να περιμένουν στις βάρκες τους διαβάζοντας Μέρι Σέλλευ;

“Think Tank” ή πιο σωστά “think bowl”

Ένας άλλος πάλι άνθρωπος που τον απασχολούσε πολιτικά το ζήτημα των προσφύγων αλλά και η μέθοδος -αν μπορεί να ονομαστεί έτσι- των ανοιχτών συνόρων έγραφε κάποτε:

«Τι σημαίνει η μέθοδος της σοσιαλιστικής επανάστασης υπό το σύνθημα “Kάτω τα σύνορα”; Υποστηρίζουμε ότι το κράτος είναι απαραίτητο και ένα κράτος προϋποθέτει σύνορα. Το κράτος βέβαια μπορεί να έχει κυβέρνηση αστική, όμως εμείς έχουμε ανάγκη τα σοβιέτ. Ωστόσο ακόμη και με τα Σοβιέτ τίθεται το ζήτημα των ανοιχτών συνόρων. Τι σημαίνει κάτω τα σύνορα; Η μέθοδος της σοσιαλιστικής επανάστασης υπό το σύνθημα κάτω τα σύνορα είναι ένα μπέρδεμα. Μόνο όταν η σοσιαλιστική επανάσταση γίνει πραγματικότητα και πάψει να είναι μέθοδος, το σύνθημα “Κάτω τα σύνορα” θα είναι ορθό σύνθημα. Τότε θα πούμε: Σύντροφοι ελάτε σε εμάς..»

Αυτός ο άνθρωπος ήταν ο Λένιν, εμβληματική και ηγετική μορφή της Ρώσικης επανάστασης.

Σιγά μη δεν αναζητούσε νομοιμοποήση της αρλουμπολογίας του στο Λένιν ο Μποράτ¹. Ο Λένιν βέβαια, αναφέρονταν σε εντελώς διαφορετική περίπτωση, την πλήρη κατάργηση των συνόρων σε ένα εχθρικό προς την νεαρή τότε επανάσταση καπιταλιστικό στερέωμα. Σήμερα δεν μιλάμε για κάτι τέτοιο ούτε κανείς προτείνει πλήρη κατάργηση των συνόρων έτσι γενικά. Για φιλοξενία προσφύγων γίνεται λόγος, και μάλιστα προσφύγων που για το ξεσπίτωμα τους ευθύνονται καθαρά οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί στους οποίους πρωτοστατεί η ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Δεν είναι ότι έρχονται στην τύχη πρόσφυγες από μια αστρική πύλη από την άλλη άκρη του σύμπαντος και αμφισβητούν τα σύνορα μας, έρχονται πρόσφυγες εξαιτίας των ιμπεριαλιστικών συγκρούσεων και θέλουν να περάσουν από την άλλη πλευρά των συνόρων επειδή οι πόλεις τους έχουν ισοπεδωθεί.

Ο Ζίζεκ όμως δεν σταματάει εδώ. Συνεχίζει πεπεισμένος πως η αριστερά πρέπει να αποβάλει συγκεκριμένες αντιλήψεις που την οδηγούν σε παράλογες ανεφάρμοστες αναδιπλώσεις όπως η απαγόρευση οποιασδήποτε κριτικής προς το Ισλάμ ως «Ισλαμοφοβία», όπως η εξίσωση οποιασδήποτε αναφοράς στην ευρωπαϊκή χειραφετική κληρονομιά με τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό και ρατσισμό, η ιδέα ότι η προστασία του δικαιώματος να ακολουθεί κανείς έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής είναι αυτή καθαυτή μια φασιστική η ρατσιστική κατηγορία και άλλα πολλά.

Άντε πάλι η εξίσωση, είναι η κλασική λογική πλάνη:

Οι τζιχαντιστές είναι μουσουλμάνοι – οι πρόσφυγες είναι μουσουλμάνοι – οι πρόσφυγες είναι τζιχαντιστές.

Ένα βιβλίο πραγματικά παρέμβαση και πρόκληση για συζήτηση αλλά και για αυτοκριτική και αναθεώρηση πολλών επιλογών και αποφάσεων για το εγγύς μέλλον.

Για αυτοκριτική και αναθεώρηση, σύμφωνοι, αλλά για αυτοκριτική και αναθεώρηση όσων συμφωνούν με αυτά που λέει ο Ζίζεκ, διότι πραγματικά τα όσα μεταφέρονται στο άρθρο είναι με ένα παιδαριώδη τρόπο ξενοφοβικά.

Δύσκολο πράγμα βέβαια. Kaι πάλι τίποτα το αυταπόδεικτο δεν διαθέτει το βιβλίο-όλα μπορούν να αντικρουστούν. Το δύσκολο είναι μια σοβαρή εναλλακτική. Η συζήτηση και η διάθεση για αναθεώρηση δεν πρέπει να αποκλείεται πεισματικά, αντιθέτως να ενθαρρύνεται. Διαφορετικά «η μοναδική εναλλακτική επιλογή είναι η αργόσυρτη παρακμή, ο βαθμιαίος μετασχηματισμός της Ευρώπης σε αυτό που συνιστούσε η Ελλάδα για την ώριμη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, έναν προορισμό για νοσταλγικό πολιτιστικό τουρισμό, ο οποίος βρισκόταν έξω από το ιστορικό γίγνεσθαι».

Από την πόλη έρχομαι…

Την Ευρώπη και τις «αξίες» της δεν την απειλούν οι μετανάστες, αλλά οι ίδιες αυτές αξίες, οι οποίες πηγάζουν από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, απειλούν τους λαούς της Ευρώπης. Τα μνημόνια βλέπετε, δεν τα εφαρμόζουν ούτε τα ψηφίζουν οι πρόσφυγες, τα σπίτια δεν τα παίρνουν οι μουσουλμάνοι και για την ανεργία δεν ευθύνονται οι ορδές των ρακένδυτων, αλλά κατά κύριο λόγο η οικονομικές πολιτικές της ΕΕ.

Εδώ κάπου ολοκληρώνεται μια πρώτη μου κριτική ματιά στο άρθρο του κ. Μπελενιώτη για το βιβλίο του Ζίζεκ «Η νέα πάλη των τάξεων[…]». Συγχωρήστε το κάπως ειρωνικό μου ύφος, αλλά όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με τέτοιο «ιερό τέρας» της διανόησης δεν μπορείς να μην ειρωνευτείς.

Αξίζει δε, να σημειωθεί, ότι από τα παραπάνω είναι περισσότερο από εμφανές, πως σε περιόδους συστημικής κρίσης τα μεγάλα πνεύματα της αστικής διανόησης είτε «αριστερής» είτε δεξιάς είτε ακόμη και ακροδεξιάς υφής, συναντώνται. Και αυτό διότι υπηρετούν τελικά ίδιες κατηγορίες αφεντικών πάνω κάτω, πουλώντας στη διαδρομή και λίγη φιλοσοφία για να βγαίνει το μεροκάματο.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)