Μια προσωπική άποψη για το τραγούδι…

Όποιος γράφει, είναι υποχρεωμένος να διαβάζει γιατί μόνο με τη μελέτη της τέχνης θα μπορέσει  να δημιουργήσει κάτι καλύτερο στο μέλλον. 

Όποιος γράφει, είναι υποχρεωμένος να παρακολουθεί παράλληλα και τους ομότεχνούς του, για να έχει αίσθηση γι’ αυτό που γίνεται στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. 

Διαβάζοντας όμως και ξαναδιαβάζοντας τους στίχους, όχι μόνο των μέτριων στιχουργών, αλλά και κείνων που προβάλλονται προκλητικά από τα ΜΜΕ ως ειδήμονες κι ως «μεγάλοι καλλιτέχνες»,  διαπιστώνω πως στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο μεγάλοι.  

Οφείλω βέβαια να πω, πως μια κατηγορία  στιχουργών που προβάλλονται ως κορυφαίοι, πράγματι έχουν στο ενεργητικό τους κάποια ποιήματα που όντως ήταν άξια να γίνουν τραγούδια. Πέρα όμως από αυτή τη φωτεινή πλευρά του ζητήματος (κι ας μην εκληφθεί αυτό ως προσωπικός εγωισμός) θα έλεγα πως, πίσω από τη βιτρίνα, υπάρχει μια μεγάλη έκταση μέτριων έως και  κακών στίχων που εντούτοις έγιναν τραγούδια. 

Σ’ αυτό το σημείο, αδυνατώ ειλικρινά να δώσω μια απάντηση στο ερώτημα που αβίαστα ανακύπτει συχνά-πυκνά: τι ενέπνευσε άραγε το συνθέτη για να γράψει μουσική σ’ ένα κείμενο που δε διαθέτει ίχνος νοηματικής και γλωσσικής αλληλουχίας, που πρόκειται για μια παραληρηματική φλυαρία και, που δεν έχει καμιά επαφή με την πραγματικότητα; Και, για ποιο λόγο δέχεται κι ο τραγουδιστής να πει αυτά τα ασυνάρτητα και τα ανακόλουθα λόγια; 

Όλα αυτά βέβαια δεν είναι ανεξήγητα.  Εξηγούνται εύκολα από κείνους που διαθέτουν ιδεολογία και, που έχουν πλήρη συναίσθηση για το πώς λειτουργεί το σύστημα. 

Είναι γεγονός, πως όλοι οι άνθρωποι  (στον καπιταλισμό) αποζητούν με πάθος τη γρήγορη αναγνώριση, τη διάκριση και, γιατί όχι και το εύκολο χρήμα κι αυτό σαφώς αποτελεί τον αδύνατο κρίκο στον τομέα της καλλιτεχνίας. Κι αυτή την «αδυναμία», το σύστημα την εκμεταλλεύεται στο έπακρο.

Κάποτε έστειλα κάποιους στίχους μου σε έναν πολύ καλό, ομολογουμένως, συνθέτη. Κι εκείνος μου απάντησε: «Είσαι αρκετά καλός, αλλά εμείς οι επαγγελματίες, για να επιβιώσουμε, χρειαζόμαστε ονόματα. Εσύ δυστυχώς φίλε μου δεν είσαι κανένας…»

Κατανοώ απόλυτα τη θέση των καλλιτεχνών κι έχω πλήρη συναίσθηση για το πόσο δύσκολο είναι σε τέτοιες συνθήκες άγριου και ανελέητου ανταγωνισμού να βγει το μεροκάματο σ’ αυτό το χώρο. Ο καλλιτέχνης ασφαλώς και πρέπει να ζήσει, αλλά πρέπει ταυτόχρονα να ζήσει  με αξιοπρέπεια κι όχι πουλώντας ένα ψέμα. Ο αληθινός καλλιτέχνης θα ζήσει και θα καταξιωθεί όταν θα καταφέρει να  μεταβιβάσει τη δημιουργική του έμπνευση  και τις μεγάλες αλήθειες του στο λαό. Ο αληθινός καλλιτέχνης δεν προδίδει τη συνείδησή του κι ούτε κάνει εκπτώσεις στη δουλειά του.

Όταν ήρθε, λίγο πριν από την κρίση του ιού, στη Λιβαδειά κάποιος από τα πιο ισχυρά ονόματα των τραγουδιστών που παίζουν στην κορυφή αυτή τη στιγμή, τον πλησίασα και τον ρώτησα με ποιον συνθέτη συνεργάζεται. Μου είπε ένα όνομα κι επρόκειτο για ένα πολύ προοδευτικό άνθρωπο με πολύ σημαντικό  έργο στο χώρο της έντεχνης  μουσικής. Του ζήτησα να δώσει κάποιους στίχους μου στον εν λόγω συνθέτη και το δέχτηκε. «Θα τους δώσω οπωσδήποτε», μου υποσχέθηκε, «αλλά θέλω να έχεις ένα πράγμα υπόψη σου: Κι ο καλύτερος να είσαι, δεν πρόκειται να μπεις εύκολα σ’ αυτό το σύστημα…»

Κι όταν τον ρώτησα γιατί;  μου αποκρίθηκε με αφοπλιστική ειλικρίνεια: «Σ’ αυτό το κύκλωμα φίλε, ο καθένας έχει τη γκόμενά του…» 

Κι έτσι, αυτή η απλή αλλά τόσο αληθινή  δήλωση, νομίζω πως αναδεικνύει, με τον πιο γλαφυρό τρόπο, ένα σημαντικό παράγοντα που φέρει σοβαρή ευθύνη για την στασιμότητα που υπάρχει σήμερα στο χώρο του Ελληνικού τραγουδιού… 

Ο Καζαντζίδης  βέβαια, αυτό το αλισβερίσι το περιέγραψε ακόμα πιο άκομψα, με μια μόνο λέξη κι αυτό γιατί ήταν ακόμα πιο αυθόρμητος κι ακόμα πιο γήινος: «Συμμορίες!»

Το ερώτημα σαφώς  που προκύπτει εύλογα είναι το εξής: Με τις γκόμενες και με τους κουμπάρους θα πάει τελικά μπροστά η τέχνη; 

Ο μέγας μουσουργός, ο Μίκης Θεοδωράκης που έγραψε αξεπέραστους ύμνους για την εργατική τάξη, δεν εξέταζε ποτέ ποιος έγραψε τους στίχους. Έβλεπε και ξεχώριζε εκείνα τα λόγια που πίστευε πως θα βρουν απήχηση στην ψυχή του λαού. Στη βάση αυτής της λογικής (της ακραίας συνείδησης για την αξία του λόγου) κινήθηκε, γι’ αυτό και, δε λάθεψε σε κανένα του τραγούδι. Θα πρέπει  εδώ βέβαια να τονιστεί το γεγονός πως  πέρα από το αισθητικό του κριτήριο για την αληθινή τέχνη (για την ποίηση στην προκειμένη περίπτωση) διέθετε κι ένα αξεπέραστο ταλέντο στη σύνθεση. 

Οι δεκαετίες του ’60, του 70, του ’80 και του ’90 έδωσαν αθάνατα τραγούδια, αληθινά διαμάντια. Ήταν η εποχή που ο κόσμος ήθελε να εκφραστεί σε σωστή βάση, ήταν η εποχή των μεγάλων δημιουργών, ήταν η εποχή που η τέχνη δεν είχε γίνει 100% εμπόρευμα. Ήταν η εποχή της αγωνίας και της αναζήτησης…

Σήμερα το σύστημα ξεπουλάει στην κυριολεξία λάσπη και σκουπίδια. 

Το περίεργο είναι ότι σχεδόν κανείς δεν αντιστέκεται σ’ αυτή τη βάρβαρη λαίλαπα που λεηλατεί ανελέητα τις αισθήσεις και τη συνείδησή μας. Ακόμα κι αυτοί οι καλλιτέχνες που στο παρελθόν έδωσαν σπουδαία δείγματα γραφής όσον αφορά την ποιότητα, σήμερα σιωπούν ένοχα και αποδέχονται σχεδόν αδιαμαρτύρητα αυτή τη μετριότητα που επικρατεί.

Τι μέλει γενέσθαι;

Υπάρχουν θεσμοί. Υπάρχουν τα κόμματα της αριστεράς, τα συνδικάτα, οι βιβλιοθήκες, ο προοδευτικός τύπος, υπάρχει ο σύλλογος των στιχουργών, ο σύλλογος των μουσικοσυνθετών, ο σύλλογος των τραγουδιστών… Αυτές οι συλλογικότητες θα έπρεπε τις τελευταίες δεκαετίες να είχαν εντοπίσει το  πρόβλημα της σοβαρής υποβάθμισης της τέχνης και, θα ‘πρεπε να είχαν φροντίσει να δώσουν κάποια λύση. 

Πως;  

Λέω κάτι το πολύ απλό. Ας έκαναν κατά τακτά χρονικά διαστήματα, διαγωνισμούς στίχου, σύνθεσης και ερμηνείας. Ας έδιναν τη δυνατότητα να προβληθούν και οι καινούριες δυνάμεις που δουλεύουν τούτη την ώρα πάνω σ’ αυτούς τους κρίσιμους τομείς της τέχνης. Γιατί εκτιμώ πως η ζωή δε σταμάτησε ούτε στη δεκαετία του ’80, ούτε στη δεκαετία του ’90. Η ζωή συνεχίζεται «κι η κάθε μέρα που έρχεται γεννάει καινούριους ήρωες.»

Ας δοκιμάσουμε λοιπόν και τούτη τη γενιά. Ας δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για να εκφραστεί κι η  σύγχρονη αντίληψη για την τέχνη… Κι ας γυρίσουμε πίσω για να συναντήσουμε ξανά τους αληθινούς ποιητές, γιατί μόνο οι γνήσιοι ποιητές μπορούν να  πυροδοτήσουν και να οιστρηλατήσουν το πνεύμα και την ψυχή του λαού!

Το κομμουνιστικό Κόμμα, για τα εκατό χρόνια της δράσης του, μεταξύ των άλλων εκδηλώσεων έκανε και μια επιλογή στίχων που κάποιοι συνθέτες ανέλαβαν να γράψουν μουσική. Τα τραγούδια έγιναν αλλά δυστυχώς δε μπήκαν σε κάποιο CD για να φανεί συνολικά η δουλειά, έτσι όπως όριζε ο προγραμματισμός.  

Από αυτή τη διαδικασία προέκυψαν δυο τραγούδια σε δικούς μου στίχους. Δεν ήξερα ότι είχαν γίνει… τα βρήκα τυχαία στο διαδίκτυο. Το ένα έχει τίτλο: «Της εξορίας και της φυλακής» σε σύνθεση του Θοδωρή Καρέλλα και σε ερμηνεία του Παντελή Θαλασσινού, ενώ το δεύτερο έχει τίτλο: «Στο φως της αστραπής» σε μουσική του Στέφανου Ψαραδάκου και σε ερμηνεία του Γιάννη Λάρδη.

Αυτά τα τραγούδια τα θεωρώ άξια κι ως εκ τούτου  πιστεύω πως πρέπει να προβληθούν και να ακουστούν όχι μια, αλλά πολλές φορές από όλα τα μέσα που νοιάζονται για το ποιοτικό τραγούδι, γιατί μόνο το ποιοτικό τραγούδι διαθέτει τη δυνατότητα να εκφράσει τις γνήσιες ανάγκες της κοινωνίας μας που δεινοπαθεί  από την έλλειψη πολιτιστικών αξιών, γιατί μόνο αυτό μπορεί να μιλήσει για τις προσδοκίες, για τα όνειρα, για τους αγώνες και για τα βάσανα του λαού μας…

Πρέπει να μάθουμε επιτέλους να επιδοκιμάζουμε αυτό που πραγματικά είναι αντικειμενικά ωραίο, αυτό που μιλά τη γλώσσα της αλήθειας  κι όχι να αποδεχόμαστε άκριτα και αστόχαστα εκείνο το πλαστικό έκβρασμα που μας προσφέρει να μασήσουμε το αμαρτωλό σύστημα της ιδιοτέλειας και της εκμετάλλευσης. 

Κι είναι καιρός να απορρίψουμε απερίφραστα τη λογική της υποκουλτούρας και της υποβάθμισης που προσπαθεί με όλα τα μέσα που διαθέτει να επιβάλλει η άρχουσα τάξη  προκειμένου να υποτάξει τη συνείδηση του λαού, για να διατηρήσει εσαεί τα προνόμια και τα ταξικά της συμφέροντα. 

Κι είναι άμεση η ανάγκη, σ’ αυτή την τόσο κακή συγκυρία για την τέχνη, να ενώσουν τις δυνάμεις τους οι προοδευτικοί καλλιτέχνες και να πρωτοπορήσουν σε τούτη την άνιση  και  κρίσιμη μάχη.  Γιατί  «ο λόγος είναι η αρχή» κι από το επίπεδο του πολιτισμού θα κριθεί εν πολλοίς το μέλλον μας και το μέλλον των παιδιών μας. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά αυτοί που μας κρατάνε δέσμιους επί αιώνες κι είναι καιρός να το συνειδητοποιήσουμε κι εμείς που έχουμε μια διαφορετική αντίληψη.   

Ναι. Οι αστοί και τα καλοπληρωμένα τσιράκια τους,  προσπαθούν με απερίγραφτο ζήλο και με έμμονο πάθος (με τη χρήση των παρασίτων που εκπέμπουν)  να αποσιωπήσουν και να εξαφανίσουν ό,τι ωραίο, πηγαίο και ζωντανό γεννάει η ζωή.

Γι’ αυτό, η πρωτοπορία της καλλιτεχνίας που νοιάζεται πραγματικά και αγωνιά για την αδικία και για τα καταστροφικά ελαττώματα του εκμεταλλευτικού συστήματος, πρέπει να αναπτύξει την επαναστατική της δράση. 

Για να τεθεί ένα τέλος σ’ αυτό το ανάλγητο καθεστώς της ύπνωσης και της παθητικότητας.  Για να ξεκινήσει η μεταστροφή. Για να συντελεστούν οι απαιτούμενες κοινωνικές αλλαγές. Για να πραγματωθούν οι κοινωνικές ανακατατάξεις. Για να ενδυναμώσουν εν τέλει οι παράγοντες  που θα ενσαρκώσουν  την καινούρια συνείδηση και, που  θα καθιερώσουν τη δημιουργική έμπνευση. 

Έτσι ώστε προοδευτικά, να αναβαθμιστεί και να  απελευθερωθεί το πνεύμα και η ψυχή των πολύπαθων προλετάριων της γης, για να κατακτήσουν κι οι παραγκωνισμένοι (όπως επιτάσσει το φυσικό δίκαιο) μια ηθική, γόνιμη και ανιδιοτελή κουλτούρα…