Mobbing, υγεία, παιδεία – Όταν τα ΜΜΕ ανακάλυψαν την Αμερική

Για όσους δε το γνωρίζουν, ο όρος mobbing αφορά το bullying σε εργασιακούς χώρους, δηλαδή τον εκφοβισμό στη δουλειά. Στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο το φαινόμενο αυτό έχει απασχολήσει την ψυχολογία εδώ και μια δεκαετία. Στην Ελλάδα το τελευταίο δεκαήμερο και με αρκετά διαστρεβλωμένους όρους. Αφορμή η πολύ σοβαρή καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου. Η καταγγελία αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει μια σοβαρή αρχή για την συντεταγμένη αντιμετώπιση του φαινομένου της σεξουαλικής κακοποίησης, όχι μόνο στους αθλητικούς χώρους αλλά σε όλη την κοινωνία. Όμως ο καλύτερος τρόπος για να καλύψεις κάποιες σοβαρές καταγγελίες είναι να τις βάλεις ανάμεσα σε πάρα πολλές άσχετες με αυτή, ώστε να χαθούν. Και ειδικοί σε κάτι τέτοιο είναι τα think tank της showbiz. Από μια πολύ σοβαρή καταγγελία λοιπόν καταλήξαμε σε ένα εμπόριο κουτσομπολιού και νεοφιλελεύθερου metoο, το οποίο το μόνο που βοηθά είναι την εκτόνωση και τον ευτελισμό του ζητήματος. Βέβαια ανάμεσα σε αυτό το χάος εμφανίστηκαν και αρκετές σοβαρές καταγγελίες που όμως δεν αφορούν σεξουαλική αλλά εργασιακή κακοποίηση, η οποία για κάποιο περίεργο λόγο κατατάσσεται επίμονα ως φαινόμενο σεξισμού.

Αυτό δε σημαίνει ότι δεν συνεχίζουν να υπάρχουν κατάλοιπα (κυρίως σε πιο κλειστές αγροτικές κοινωνίες) πατριαρχικών λογικών ή (στην πιο σύγχρονη εκδοχή εκμετάλλευσης της κάθε διαφορετικότητας) σεξισμού στο χώρο εργασίας. Υπάρχουν και παραϋπάρχουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η προσφώνηση «κοπελιά» σε γιατρίνα, λες και μια γυναίκα δεν μπορεί να είναι επιστήμονας. Όμως αυτά τα φαινόμενα είναι μόνο μια έκφανση της εργοδοτικής αυθαιρεσίας. Έχει αυτό τόση σημασία; Ναι έχει. Γιατί είναι σημαντικό να μην αναδειχθεί η όλη η ιστορία ως ατομική ευθύνη (και εδώ) ορισμένων κακών ανδρών, εφόσον έτσι συγκαλύπτεται η ευθύνη (και εδώ) ενός ολόκληρου συστήματος. Ενός συστήματος το οποίο απαγορεύει μεν τη σωματική βία (εκτός των πορειών) αλλά όχι τη λεκτική ή ψυχολογική καταπίεση. Πολλές φορές μάλιστα όχι μόνο δεν την απαγορεύει αλλά την ενθαρρύνει, ως μια μορφή εκπαίδευσης: από τα σχολεία έως τον στρατό, από τα νοσοκομεία έως το θέατρο.

Για τους επαγγελματίες υγείας, και κυρίως τους φοιτητές Ιατρικής και τους Ειδικευόμενους, η ειρωνεία, ο εξευτελισμός και η καταπάτηση των εργασιακών τους δικαιωμάτων είναι κοινή πρακτική στην Ελλάδα. Δυστυχώς αρκετοί μεγαλύτεροι ηλικιακά  γιατροί (και όχι μόνο)  θεωρούν σωστό να εκτονώνονται  στους νεότερους συναδέλφους τους, βαφτίζοντας το «εκπαίδευση». Έρευνες που έχουν διεξαχθεί στην Αυστραλία και στις ΗΠΑ και δημοσιεύονται στο επιστημονικό άρθρο TAUGHT BY HUMILIATION’: WHEN SENIOR DOCTORS BULLY JUNIOR DOCTORS PEOPLE Die στο περιοδικό Medical Journey of Australia δείχνουν ότι  το 71% των ερωτηθέντων – κυρίως νοσηλευτές και γιατροί – συμφώνησαν ότι η μη επαγγελματική συμπεριφορά και η κακή επικοινωνία συνέβαλε στην πρόκληση ιατρικών λαθών, ενώ  το 27% πίστευαν ότι η αντιεπαγγελματική συμπεριφορά είχε συμβάλει στον πρόωρο θάνατο ασθενούς. Ο εκφοβισμός στα νοσοκομεία λοιπόν, έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί κατάθλιψη, άγχος και κόπωση (burnout) μεταξύ των εργαζομένων στον τομέα της υγείας. Μπορεί επίσης να μειώσει την απόδοση και τα επίπεδα αυτοεκτίμησης. Αυτό σε συνδυασμό με το άγχος και το χαμηλό ποσοστό ικανοποίησης του προσωπικού οδηγεί σε υψηλότερα ποσοστά απόσυρσης, επηρεάζοντας τη συνέχεια της φροντίδας των ασθενών και αυξάνοντας το φόρτο εργασίας σε ήδη υπερβολικά τεταμένες κλινικές και τμημάτων. Η καλή επικοινωνία μεταξύ των κλινικών ομάδων έχει κεντρική σημασία για την ασφαλή ιατρική κάλυψη των ασθενών. Όταν τα μέλη της ομάδας αισθάνονται ότι δεν μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα λόγω πιθανών αρνητικών συνεπειών, η φροντίδα θα διακυβευτεί. Άρα μόνο εκπαίδευση δεν είναι όλο αυτό. Και το μόνο που προσφέρει είναι την φυγή πολλών νέων επιστημόνων και την αναπαραγωγή ενός συστήματος παραγωγής κωλόπαιδων όπως σωστά αναφέρει σε κείμενό του ο συνάδελφος Μανώλης Μούστος. Και η ιατρική δεν έχει έλλειψη τέτοιων, αλλά έλλειψη πολλές φορές ευαισθησίας η οποία είναι ο μόνος τρόπος για να προσεγγίσεις την κοινωνική ιατρική.

Ωστόσο, οι δηλώσεις για «μηδενική ανοχή» σε τέτοιες συμπεριφορές ή τα hashtag είναι απίθανο να επιφέρουν αλλαγές. Μπορεί από τη μία πλευρά να είναι χρήσιμα στη δημοσιοποίηση τέτοιων περιστατικών και να βοηθούν τα θύματα στο να μην αισθάνονται μόνα, αλλά το ζήτημα δεν είναι να δημιουργηθεί κλίμα τρόμου μόνο για τον Κιμούλη και τον κάθε Κιμούλη (πρακτική η οποία έχει αποτύχει  εν τη γενέση της στη Γαλλική Επανάσταση) ούτε μόνο να μαθευτεί στην κοινωνία κάτι που μάλλον όλοι ξέρουν. Το ζήτημα είναι να τρομοκρατηθεί κυρίως το σύστημα το οποίο βασίζεται ακριβώς πάνω στο ιερό δικαίωμα των από πάνω να ασκούν με όποιο τρόπο θέλουν την εξουσία τους στους από κάτω. Και αυτό δεν είναι ζήτημα φύλου ή προσωπικότητας. Κακοποιητικά άτομα σε εργασιακούς χώρους μπορεί να είναι και άνδρες και γυναίκες. Και είναι όπως αναφέρθηκε νόμιμο και αναμενόμενο. Από εργαζόμενους έως τους διοικητές, οι οποίοι μέσω της θέσης τους βάζουν τον εργαζόμενο de facto απέναντι, θεωρώντας  ότι  έχει κάτι σαν το προπατορικό αμάρτημα για το οποίο πρέπει διαρκώς να τιμωρείται, πάντα αυτοί θα φταίνε για τις ελλείψεις και ποτέ η άγνοια του ίδιου στη λειτουργία του χώρου ή στις ανάγκες του. Σε αντίθεση με κάθε αποδεκτή ψυχολογική θεωρεία κινήτρων, η μόνη λύση που αντιλαμβάνονται είναι η τρομοκρατία και η 《αυστηρότητα》. Που ποτέ όμως δε θα αγγίξει φακελάκια ή φαρμακευτικές. Γιατί το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι η εύρυθμη λειτουργία του νοσοκομείου αλλά η καταστολή των εργαζομένων που θα πρέπει να στέκονται σούζα στον κάθε επίδοξο σερίφη.

Αυτή είναι η αντίληψη των νεοφιλελεύθερων για την εργασία και την εκπαίδευση. Και πλέον δηλώνουν ξεκάθαρα πως δε χρειάζεται η κτήση πτυχίων για την κοινωνική κινητικότητα, γιατί  από αυτή την διαδικασία των ανοιχτών λαϊκών πανεπιστήμιων έχασαν οι ίδιοι. Πλέον για προσλήψεις δε θα χρειάζεται το πτυχίο αλλά οι πρακτικές δεξιότητες. Τουτέστιν θα μπορούν να βάζουν παντού όποιον θέλουν. Και εκεί θα βρουν να αγοράσουν πιστοποιητικά και δεξιότητες στα δικά τους παιδιά. Γιατί η πραγματική αριστεία, όπως πλέον εκδηλώνεται, αφορά άτομα της άλλης όχθης, τα οποία για να κατανοήσουν την κοινωνική και επιστημονική πραγματικότητα επέλεξαν να καταρτιστούν, αντί να έρπονται. Και θα προσπαθήσουν με κάθε τρόπο να τους γονατίσουν, να τους σπάσουν, να τους φέρουν στα μέτρα τους με τον τρόπο που περιεγράφηκε. Και θέλει πολλή δύναμη και συγκρότηση για να αντισταθεί κάποιος σε όλο αυτό. Πολύ περισσότερη από την επανάσταση των hashtags που επαγγέλλεται τμήμα της νεοφιλελεύθερης αριστεράς η οποία τόσο αγαπά το θέαμα και την προβολή. Το στοίχημα όμως εδώ είναι η οργάνωση, η συγκρότηση ενώσεων και σωματείων, η αναβάθμιση της συναδελφικότητας. Ώστε πραγματικά να μη νιώθει κάποιος ή κάποια μόνος ή μόνη όταν γίνεται ένα περιστατικό και όχι όταν χρειαστεί να το δημοσιοποιεί.

Όλα αυτά υπήρχαν πριν γίνουν εμπορεύματα στα πρωϊνάδικα και θα υπάρχουν και σε ένα μήνα που θα αλλάξει το εμπόρευμα στις βιτρίνες των τηλεοράσεων. Μέχρι να το ανακαλύψουν και πάλι εκ νέου. Γιατί ποτέ αυτά τα ΜΜΕ δε θα ανακαλύψουν ότι όλο αυτό είναι πρακτική ενός συστήματος στο οποίο στηρίζεται η ύπαρξη και επιβίωσή τους. Για αυτό ποτέ δε θα γίνει θέμα σε αυτά κάτι που θα λέγεται εργοδοτική αυθαιρεσία, ποτέ δε θα γίνει θέμα το καθημερινό δράμα ενός απλού εργαζόμενου. Και πάντα θα κοιτούν αγανακτισμένα όταν οι εργαζόμενοι, οι φοιτητές, οι επιστήμονες σηκώνουν κεφάλι και αντιδρούν. Και για αυτό ακριβώς χρειάζεται ένα μαχητικό και ασυμβίβαστο ταξικό κίνημα το οποίο θα στέκεται αλληλέγγυο εκεί που κανείς άλλος δεν τολμά να πλησιάσει.

Χριστοδούλου Πάνος, Ειδικευόμενος Ιατρικής Βιοπαθολογίας/Εργαστηριακής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης, Μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Τρόφιμα, Διατροφή και Μικροβίωμα της ιατρικής του ΔΠΘ