Ο Λένιν έκανε τους μπολσεβίκους ή οι μπολσεβίκοι τον Λένιν;

Αν ρωτήσεις έναν αναρχικό για τον Λένιν, μπορεί να σου πει ότι υποτιμούσε την εργατική τάξη, γιατί έλεγε πως η επαναστατική συνείδηση στο προλεταριάτο έρχεται απ’ έξω, ενώ οι εργάτες από μόνοι τους μπορούν να φτάσουν μέχρι τον οικονομισμό, δηλαδή τις διεκδικήσεις για να βελτιώσουν το μισθό τους και τους υλικούς όρους με τους οποίους θα πουλάνε την εργατική τους δύναμη.

Αν ρωτήσεις έναν φτασμένο επιστήμονα τη γνώμη του για τον Λένιν, μπορεί να σου πει ότι ήταν σκληρός “εργατιστής” και υποτιμούσε τους διανοούμενους, γιατί τους θεωρούσε ακατάλληλους για το Κόμμα Νέου Τύπου, σε αντίθεση με τους εργάτες που έχουν ψηθεί στην πειθαρχία του εργοστασίου. Και να παρέμβαινε ο αναρχικός από την πρώτη ερώτηση, για να σου πει ότι ο Λένιν ήθελε τους εργάτες μόνο ως γρανάζια που να υπακούν τυφλά στις εντολές του.

Ως ένα βαθμό βέβαια, οι παραπάνω χαρακτήρες είναι αποκυήματα της φαντασίας, γιατί ποτέ τους δε διάβασαν Λένιν, πέτυχαν όμως κάπου κάποια… πετυχημένη κριτική που του γινόταν, όπως αυτό το άρθρο στην Athens Voice, για αρχάριους αντικομμουνιστές. Κι έτσι μελέτησαν -τρόπος του λέγειν, ου μην και του Λένιν- τους κλασικούς και τους αποδόμησαν από νωρίς, όπως η Παπαγγελή που απέρριψε τον Μαρξ στην εφηβεία της.

Στα μάτια των αστών και των μικροαστών, των μεγάλων και μικρομέγαλων εχθρών του κομμουνισμού, ο Λένιν είναι ικανός για τα πάντα και για τα αντίθετά τους. Κι αυτό δείχνει πολλά, από τον φόβο που τους προκαλεί, μέχρι την εμβέλειά του σαν ιστορική προσωπικότητα. Κανείς άλλος δεν άφησε τόσο δυνατό αποτύπωμα στην εποχή του, τον (σύντομο εικοστό) αιώνα του, και όχι μόνο. Αν δούμε τι αναλυτική αξία έχουν σήμερα πολλά γραπτά του Λένιν, σε αντίθεση με άπειρα ψόφια, κούφια κείμενα των καιρών μας, θα καταλάβουμε πολύ καλά τι σημαίνει ο στίχος του Μαγιακόφσκι “πιο ζωντανός κι από εμάς τους ζωντανούς”.

Ναι αλλά μήπως υποτιμούσε τελικά τους εργάτες; Λες; Για να δούμε.

Κανείς άλλος δεν καθοδήγησε το προλεταριάτο της χώρας του τόσο ψηλά, στην έφοδο τον ουρανό και μια χώρα όπου η εργατική τάξη ήταν προνομιούχα. Κανείς άλλος δε μιλούσε στους εργάτες τόσο απλά για τόσο σύνθετα ζητήματα, κανείς άλλος δεν έγραψε τόσες εκλαϊκευτικές μπροσούρες, δεν άφησε τόσο σπουδαίο θεωρητικό έργο -οδηγό για δράση- για να το διαβάσουν πρωτίστως οι εργάτες και ο απλός λαός, όχι οι πολιτικοί του αντίπαλοι και μια χούφτα ιδεολογικά καταρτισμένοι επαναστάτες. Κανείς άλλος επαναστάτης διανοούμενος δεν έκανε τόσο σπουδαία ιδεολογική δουλειά στις μάζες, φροντίζοντας ταυτόχρονα για να γίνουν αυτές οι ιδέες υλική δύναμη.

Η ουσία στον μαρξισμό δεν είναι η ταξική πάλη αλλά ότι καταλήγει αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου -και αυτό το πέτυχε με το παραπάνω ο Λένιν, πατάμε τσεκ… Και η αλφαβήτα του μαρξισμού δεν είναι να βάζεις το ένα ή το άλλο σύνθημα -άμεσο ή προχωρημένο- αλλά να καταφέρεις να ανεβάσεις την συνείδηση της εργατικής τάξης και το επίπεδό της. Κανείς άλλος δεν κατάφερε καν να πλησιάσει όσα έκανε ο Λένιν κι οι μπολσεβίκοι σε αυτό το κομμάτι. Φαντάσου και να μην υποτιμούσε δηλαδή τους εργάτες…

-.-.-

Μήπως όμως υπερτονίζετε δογματικά το Κόμμα Νέου Τύπου και τη σημασία του; Το κόμμα είναι μέσο, όχι αυτοσκοπός, είναι ένα εργαλείο για να πετύχουμε τον τελικό σκοπό.

Καλά ναι, με τη διαφορά όμως πως το κόμμα δεν ήταν απλώς “ένα εργαλείο” που διάλεξε ο Λένιν από την εργαλειοθήκη της ιστορίας -για να παραφράσουμε μια φράση της Ρόζας για τον “μπουφέ της ιστορίας”. Το Κόμμα Νέου Τύπου δεν ήταν πχ κάποιο είδος πολιτικής πένσας, εκεί που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τανάλια ή ένα κατσαβίδι. Το κόμμα ως οργανωμένη πρωτοπορία ήταν ένας πολιτικός μοχλός, που επέτρεψε στους μπολσεβίκους να κινήσουν τη γη και να φέρουν τα πάνω κάτω στη Ρωσία. Μια αναγκαία διαμεσολάβηση, που χωρίς αυτήν, δε θα υπήρχε επανάσταση -τόσο απλά- και αν υπήρχε, δε θα ήταν νικηφόρα.

Είναι πολύ της μόδας στις μέρες μας οι κούφιοι έπαινοι σε μεγάλες επαναστατικές μορφές για να τις φέρουν στα μέτρα τους. Τους αφαιρούν ό,τι ζωντανό υπάρχει στη δράση και το έργο τους, με την πιο στείρα προσωπολατρία -που φρίττουν αν την δουν ως λαϊκή μορφή συνείδησης στη Ρωσία του 20ού αιώνα, για να κρατήσουν τα αποκλειστικά δικαιώματα καλλιέργειάς της στην εποχή μας. Και τις παρουσιάζουν συχνά σαν ρέμπελους αρχηγούς ατάκτων, που πήγαν ενάντια σε όλους -συχνά και το ίδιο τους το κόμμα. Το μόνο που δεν έχουμε διαβάσει ακόμα είναι πως ο Λένιν ασφυκτιούσε στους κομματικούς διαδρόμους, πετούσε σαΐτες στον Μπουχάριν και σκάρωνε προσωπικές εξεγέρσεις στα διαλείμματα, για να ξεσκάσει.

Αυτό που ισχύει είναι πως ο Λένιν δε δίσταζε να στραφεί ενάντια στους ίδιους τους συντρόφους του ή και στην πλειοψηφία του κόμματος, αν έμπαινε θέμα αρχής ή κάποιο σημαντικό ζήτημα. Αυτό ακριβώς συνέβη όταν επέστρεψε στη Ρωσία και έγραψε τις Θέσεις του Απρίλη, όταν μόνο αυτός από όλη την μπολσεβίκικη ηγεσία διέβλεψε την αλλαγή της εποχής και του βασικού πολιτικού καθήκοντος, τη γενική δυναμική των πραγμάτων, που οδήγησε στην επανάσταση του Οκτώβρη.

Ο Λένιν είχε πει πως ένα πραγματικό βήμα του κινήματος προς τα μπρος είχε μεγαλύτερη αξία από δέκα κομματικά συνέδρια κι αποφάσεις. Αλλά στα μάτια ενός θερμόαιμου μπάχαλου μπορεί να έμοιαζε και στυγνός γραφειοκράτης. Δύσκολα θα βρούμε άλλη μορφή με μεγαλύτερη προσήλωση στις κομματικές διαδικασίες, περισσότερες αναλύσεις για την πορεία του κόμματος (ποιος από εμάς δε σκόνταψε διαβάζοντας μικρός δυσνόητες λεπτομέρειες για την κρίση του ΣΔΕΚΡ στο Ένα βήμα μπρος, Δυο βήματα πίσω;), με ένα μεγάλο μέρος των Απάντων του να αφιερώνεται στο οργανωτικό κομμάτι, τις κρίσιμες καμπές και τα πολιτικά καθήκοντα των μπολσεβίκων.

Μόνο τυχαίο δεν είναι πως όσο ζούσε ο Λένιν δεν ακυρώθηκε-αναβλήθηκε ποτέ κανένα προγραμματισμένο Συνέδριο -που γινόταν σε ετήσια βάση, χώρια οι υπόλοιπες κομματικές δουλειές, Ολομέλειες, Συνδιασκέψεις κτλ- ακόμα και στην πιο σκληρή παρανομία, ακόμα και στις πιο κρίσιμες καμπές της Επανάστασης ή του Εμφυλίου Πολέμου. Είναι χαρακτηριστικό πως το 10ο Συνέδριο των Μπολσεβίκων καταπιάστηκε με κρίσιμα ζητήματα (όπως η στροφή προς τη ΝΕΠ, η απόφαση ενάντια στις φράξιες εντός του κόμματος κ.ά) ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η στάση της Κρονστάνδης, και ένα σημαντικό μέρος των συνέδρων και των στελεχών του κόμματος, έλειπε και ασχολούνταν αποκλειστικά με την πάταξή του.

Κανείς άλλος δεν καθόρισε την εξέλιξη της ιστορίας, στο βαθμό που το έκανε ο Λένιν. Κανείς Λένιν όμως δε θα μπορούσε να τα καταφέρει μόνος του, χωρίς τους μπολσεβίκους, την οργανωμένη πρωτοπορία ως πολιτική έκφραση της εργατικής τάξης και της επανάστασής της.

Ποια είναι άραγε η πιο ηρωική στιγμή στην πλούσια επαναστατική δράση του Λένιν; Δε βρισκόταν στην πρώτη γραμμή των πολεμικών μετώπων του Εμφυλίου, όπως ο Τρότσκι (ως επικεφαλής του Κόκκινου Στρατού). Δεν είναι γνωστό κάποιο ηρωικό στιγμιότυπο, όπως η ιστορία του ατσάλινου Στάλιν που δεν καταδέχτηκε να δαγκώσει καν το φύλλο στο στόμα του, όσο τον χτυπούσε ο βασανιστής του, και αρνήθηκε να αφήσει τον λαό του και τη Μόσχα, όταν πλησίαζε απειλητικά ο στρατός των Ναζί. Υπάρχει όμως τίποτα πιο εντυπωσιακό από την έμπνευση και την καθοδήγηση της μεγαλύτερης επανάστασης στην ιστορία;

Η Οχτωβριανή Επανάσταση δε θα υπήρχε καν ως θεωρητική σύλληψη χωρίς τον Λένιν. Αλλά δε θα μπορούσε ποτέ να πετύχει στην πράξη, χωρίς τον ασύγκριτο ηρωισμό, την ατσάλινη επαναστατική θέληση των μπολσεβίκων, του Κόμματος Νέου Τύπου που σφυρηλάτησε ο Λένιν και καθενός από τα ατσαλωμένα μέλη του.

Ο Λένιν έκανε τους μπολσεβίκους ή οι μπολσεβίκοι τον Λένιν; Ψευτοδίλημμα. Στην πράξη έγιναν και τα δύο. Και δεν υπάρχει πιο αστεία και επιπόλαια ανάλυση, από όσους επιμένουν να βλέπουν τους δύο αυτούς πόλους ξεχωριστά, έξω από τη διαλεκτική τους ενότητα.