Πατώντας σε δύο βάρκες (The Unforgivens)

New blood joins this Earth
And quickly he’s subdued
Through constant pained disgrace
The young boy learns their rules

Το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού εμφανίστηκε τη δεκαετία του εξήντα και κυρίως μετά τον Μάη του ’68 στη Γαλλία, αρχικά ως αντίδραση στα φαινόμενα γραφειοκρατικοποίησης της Σοβιετικής Ένωσης και των κομμάτων της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ή τουλάχιστον αυτό έμεινε ως ελπίδα σε μια μεριά του κόσμου της αριστεράς. Η αλήθεια είναι πως στην απαρχή του το ρεύμα αυτό είχε αρκετές αναφορές σε θεωρητικούς του κομμουνιστικού κινήματος όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Αντόνιο Γκράμσι. Πέρα όμως από την επιφάνεια αυτή, κρυβόταν η διάθεση του ρεύματος αυτού και της ηγεσίας του να πατάει σε δύο βάρκες: από τη μια σε κομμάτια του αριστερού κινήματος και από την άλλη στον κυβερνητισμό και τη συνδιαχείρηση. 

Εμφανίστηκαν λοιπόν στοιχεία τα οποία αμφισβητούσαν το σύνολο του κομμουνιστικού εγχειρήματος. Αντίστοιχη περίοδος αναδίπλωσης εμφανίζεται και στην Κίνα με την μετατροπή της πολιτιστικής επανάστασης σε ένα αυταρχικό σύστημα κρατικού καπιταλισμού. Δια της διολισθήσεως, τα έργα του Λουί Αλτουσέρ, και, κυρίως, του Νίκου Πουλαντζά, σκιαγραφούν ένα πολιτικό σχέδιο το οποίο επικεντρώνεται κυρίως στη συνταγματική/νομική μεταρρύθμιση του συστήματος μέσα από μια κλειστή ομάδα διανοουμένων και υποτιμά την ανάγκη οργάνωσης των μαζών και ως εκ τούτου την επαναστατική προοπτική. 

Στη συνέχεια των χρόνων αυτό περιγράφηκε ως δημοκρατικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό. Όποια στοιχεία δεν απέρριπταν την πιθανότητα της επανάστασης χαρακτηρίστηκαν ως αριστερός ευρωκομμουνισμός και όσα συντάσσονταν αποκλειστικά με την κοινοβουλευτική έκφανση της αστικής δημοκρατίας ως δεξιός ευρωκομμουνισμός. 

With time the child draws in
This whipping boy done wrong
Deprived of all his thoughts
The young man struggles on and on, he’s known
Ooh, a vow unto his own
That never from this day
His will they’ll take away

Τα όρια και των δυο οπτικών αυτών φάνηκαν και μέσα από την Χιλή και τον Αλιέντε και μέσα από μια σειρά σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη (όπως το ΠΑΣΟΚ) για τα οποία ο σοσιαλισμός αποτελούσε μια έφοδο προς την εξουσία και όχι προς τον ουρανό. Στην Ελλάδα η πρώτη διάσπαση πραγματοποιήθηκε το 1968 με την ίδρυση του “ΚΚΕ εσωτερικού” το οποίο ακολουθώντας την πορεία της θεώρησης του ευρωκομμουνισμού μετατράπηκε σε ΕΑΡ και στη συνέχεια παρέμεινε στον “Συνασπισμό της Αριστεράς και της προόδου” για αρκετά χρόνια ως ηγεμονικό ρεύμα. Η κεντρική θεώρηση, πέρα από την κριτική ενάντια στην γραφειοκρατεία και ένα έντονο φλερτ με ελευθεριάζουσες τάσεις της εποχής,  ήταν ο δορυφορισμός ως προς το ΠΑΣΟΚ με στόχο την αριστερή μετατόπισή του και έναν ενδεχόμενο προοδευτικό κυβερνητικό συνασπισμό (αντίστοιχη κατάληξη είχαν και τα περισσότερα τροτσκιστικά κόμματα μέχρι και σήμερα). 

Η δεύτερη διάσπαση πραγματοποιείται το 1991 με την αποχώρηση μιας ομάδας από το ΚΚΕ και την παραμονή της στον “Συνασπισμό της Αριστεράς και της προόδου” στον οποίο με τη συμμετοχή μιας σειράς από μικρότερες οργανώσεις οδηγήθηκε στη δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ. Βέβαια σε επίπεδο αφηγήματος ποτέ δεν κατάφεραν να αποτελέσουν ηγεμονικό κομμάτι σε αυτό το χώρο. Η κύρια αντίληψη, όπως αποδείχθηκε το 2015 τόσο με την συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, όσο και με το δημοψήφισμα, ήταν ο αναθεωρητισμός / οπορτουνισμός. Η λογική του αριστερού ευρωκομμουνισμού επιβίωσε κυρίως στην ΑΚΟΑ και τη Νεολαία Συνασπισμού χωρίς όμως και πάλι να καταφέρει να διαδραματίσει κάποιο κομβικό ρόλο και να αποφύγει την ενσωμάτωση.

What I’ve felt, what I’ve known
Never shined through in what I’ve shown
Never be, never see
Won’t see what might have been
What I’ve felt, what I’ve known
Never shined through in what I’ve shown
Never free, never me
So I dub thee unforgiven

Εδώ έχει μια αξία να παρατηρηθεί ότι η ενσωμάτωση δεν αφορά μόνο τα φυσικά πρόσωπα της ηγεσίας ενός κόμματος αλλά το σύνολο του θεωρητικού αφηγήματος προς την πλευρά της διατήρησης του καπιταλισμού. Και εδώ βρίσκεται η μεγάλη ιδεολογική ήττα του ευρωκομμουνισμού: η εμμονή με τη δομή της οργάνωσης και κατά επέκταση του κράτους και η τάση για ιδεολογικό marketing, προσθέτοντας κάθε φορά και αλλά επίθετα πριν τη λέξη “κομμουνισμός” αρχικά και “αριστερά” στη συνέχεια απέκρυπτε την απροθυμία γείωσης και επεξεργασίας της γραμμής στο ταξικό πεδίο, το οποίο εξηγεί και την συνεχή αδυναμία των οργανώσεων αυτών να αποκτήσουν σοβαρό συνδικαλιστικό βραχίονα. Αυτό είναι και ένα βασικό πρόβλημα του να είσαι με το ένα πόδι στη μία βάρκα και με το άλλο στην άλλη, ότι τελικά ποτέ δεν ορίζεις την κατεύθυνση σε καμιά από τις δύο. 

They dedicate their lives
To running all of his
He tries to please them all
This bitter man he is
Throughout his life the same
He’s battled constantly
This fight he cannot win
A tired man they see no longer cares
The old man then prepares
To die regretfully
That old man here is me

Ένα από τα πολύ λίγα (ενδεχομένως και το μοναδικό) θετικά του δημοψηφίσματος ήταν ότι αποτέλεσε το κλείσιμο ενός κύκλου διασπάσεων στην Ελλάδα, καθώς έγινε αντιληπτό το αδιέξοδο του σχεδίου του κομματιού αυτού, άλλοτε ως τυχοδιωκτισμός ως προς την κατάληψη εξουσίας και άλλοτε ως αφέλεια και βολονταρισμός για μια γρήγορη αλλαγή ισορροπιών. Όσο και αν υπάρχουν κομμάτια είτε εντός ΣΥΡΙΖΑ (ομπρέλα) είτε εκτός (ΜΕΡΑ25) τα οποία διεκδικούν αναφορές στον “δυτικό μαρξισμό” πλέον είναι ξεκάθαρο πως ο ρόλος ο οποίος επιφυλάσσουν στους από κάτω είναι αυτός του δορυφόρου σε αστικές κυβερνήσεις, αναζητώντας άλλοθι σε ψευτομεταρρυθμίσεις και σε επίκληση πάλι σε “ελευθεριακού” τύπου λογικές. 

Never free, never me
So I dub thee unforgiven
You labeled me, I’ll label you
So I dub thee unforgiven (The Unforgiven, Metallica)

Στο τέλος, όμως, όταν πατάς σε δύο βάρκες το πιο πιθανό είναι να πέσεις στο νερό. Η πραγματικότητα  είναι πως δεν υπάρχουν πολλοί μαρξισμοί, πολλές αριστερές και πολλά κομμουνιστικά κινήματα για να χρειάζονται και επιθετικό προσδιορισμό. Στη γαλλική επανάσταση αριστεροί ήταν (χωροταξικά καθήμενοι) όσοι ήταν με την επανάσταση και την ανατροπή του καθεστώτος και όχι όσοι αγαπούσαν τα γατάκια, τα λουλούδια, το κάπνισμα ή το σεξ. Αντίστοιχα κομμουνιστές ήταν όσοι υπερασπίζονταν και πέθαναν για τους αγώνες του λαού και της εργατικής τάξης και όχι όσοι έγραφαν δοκίμια για τις αδυναμίες του αγώνα ή για τη μεταδημοκρατία, τη μεταφεουδαρχία, τη χρεοδουλοπαροικία και ό,τι άλλο σκέφτεται ο κάθε χομπίστας της αριστεράς. Η μόνη αξία για την ύπαρξη επιθετικών προσδιορισμών είναι είτε η κάλυψη αντιπαραθετικού σχεδίου ως προς τον καπιταλισμό είτε η εξυπηρέτηση του εγώ “ιστορικών στελεχών και αγωνιστών” και η εξασφάλιση της παραμονής τους σε θέση παράγοντα. 

Και όλο αυτό είναι ασυγχώρητο γιατί πλέον δεν γίνεται ούτε δια της διολισθήσεως ούτε αυθόρμητα, γίνεται συνειδητά και με σχέδιο με στόχο τον χειρισμό των μαζών. Για αυτό  το βασικό άγχος της μειοψηφίας του ΣΥΡΙΖΑ σε μια περίοδο που διαλύονται (αλλά και του ΜΕΡΑ25 σε μια αντίστοιχη για αυτό περίοδο) είναι να μη πάει κόσμος προς το ΚΚΕ. Ιχνηλατούνε κάθε περίπτωση, κάθε συμμαχία και κάθε σενάριο ώστε να δημιουργήσουν αναχώματα προς αυτό. Γιατί το μέλημα τους δεν είναι ούτε η μεταρρύθμιση ούτε η επανάσταση, και δεν αντέχουν να βλέπουν ένα κόμμα που τους θυμίζει πως υπάρχει ακόμα και αγωνίζεται και μαζικοποιείται χωρίς να αναγκάζεται να κάνει εκπτώσεις και υποχωρήσεις, γιατί στις θέσεις και στη διεύρυνση του ΚΚΕ βλέπουν να καθρεφτίζονται οι δικές τους αποτυχίες και οι δικοί τους συμβιβασμοί, άσχετα με το τι δικαιολογίες εφευρίσκουν κάθε φορά. 

 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης