Πατριαρχία και Καπιταλισμός

Για τη γυναικοκτονία έξω από το αστυνομικό τμήμα, όλοι, από πολιτική ηγεσία μέχρι κρατικούς λειτουργούς και δημοσιογράφους, εξέφρασαν την οδύνη και τον αποτροπιασμό τους. Μόνο που η γυναίκα είναι νεκρή, με την αστυνομία να αποδεικνύεται ανίκανη, παρά τις διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου,  να προστατέψει αδύναμους που καταφεύγουν σ’ αυτή για βοήθεια. Ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης έγραψε στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ότι το γεγονός πόνεσε και εξόργισε όλους και πρώτο τον ίδιο, και υποσχέθηκε, όπως σε κάθε περίπτωση που αποκαλύπτεται η  αδυναμία των κρατικών υπηρεσιών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, βελτιώσεις σε «όλη την αλυσίδα στην επιχειρησιακή ικανότητα της αστυνομίας».  

Ο εστιασμός γίνεται από την κυβέρνηση και πάλι στον ανθρώπινο παράγοντα, τους αστυνομικούς, και περιορίζεται σ’ αυτόν,  ενώ και η επικρατούσα αντίληψη στοχοποιεί το κράτος που δεν λειτούργησε σωστά μέσω της αστυνομίας, για  να προστατεύσει την ασφάλεια της γυναίκας, παίζοντας το ρόλο του φύλακα. Θεωρώντας όμως το κράτος  ότι  πάντα λειτουργεί ως κράτος δικαίου, οι απαιτήσεις περιορίζονται σε δράσεις και ενέργειες που επιδιώκουν τη βελτίωση της διοίκησης,  των θεσμών και της διαχείρισης της αστικής δικαιοσύνης, κάτι που τις περισσότερες φορές συνεπάγεται την απαίτηση για πιο τιμωρητικές πολιτικές. Μόνο που το καπιταλιστικό κράτος δεν είναι ουδέτερο και πάντα επιλέγει να προστατεύσει τα καπιταλιστικά συμφέροντα. Γι’ αυτό και  η αστυνομία είναι πάντα παρούσα  σε απεργίες,  διαδηλώσεις, πλειστηριασμούς, ενάντια στους αδύναμους. Όταν λοιπόν η αποτυχία του ως κράτους δικαίου χρεώνεται στη θεσμική κατάρρευση ή στην πλημμελή λειτουργία του είναι για να  κρύβεται ο ταξικός του χαρακτήρας, όπως φάνηκε στην αντιμετώπιση του συγκεκριμένου περιστατικού. Γιατί  και  η βία κατά των γυναικών έχει και ταξικό πρόσημο.   

Η γυναικοκτονία είναι ο τελευταίος κρίκος σε μια μακρά αλυσίδα βίας κατά των γυναικών, που περιλαμβάνει μορφές λεκτικής και σωματικής κακοποίησης, από παρενόχληση μέχρι βιασμό, σωματική και συναισθηματική κακοποίηση, στέλνοντας μηνύματα μέσω των σωμάτων των δολοφονημένων γυναικών για εκφοβισμό και υποταγή τους. Ακόμα κι αν η γυναικοκτονία είναι αποτέλεσμα διαπροσωπικών σχέσεων ή προσωπικότητας του επιτιθέμενου, η γυναικοκτονία δεν παύει να είναι κοινωνικό φαινόμενο με πολλαπλές συγκεκριμένες εκφράσεις. Συνδέεται με  το δομικό πλαίσιο, το οποίο βασίζεται στην πολιτισμική και κοινωνικοπολιτική εξέλιξη της εποχής, την πατριαρχική αντίληψη που έχει ως πρωταρχικό στόχο τον έλεγχο των γυναικών. 

Η πατριαρχία αναφέρεται στην καταπίεση και την περιθωριοποίηση που υφίστανται οι γυναίκες ως γυναίκες σε κοινωνίες όπου η εξουσία ασκείται κυρίως από άνδρες και προς όφελός τους. Κι αν οι  πατριαρχικές κοινωνίες είναι παλιές και προηγήθηκαν του καπιταλισμού, συνεχίζουν όμως να έχουν τα χαρακτηριστικά τους και οι περισσότερες κοινωνίες και σήμερα. Μόνο που στον καπιταλισμό η πατριαρχική καταπίεση αναδιαμορφώνεται στην υπηρεσία της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης  και δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητη από τον καπιταλισμό, που είναι μια περίπλοκη κοινωνική οργάνωση η οποία βασίζεται σε σχέσεις κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Ακόμα και τα δικαιώματα των γυναικών, που στις δυτικές χώρες έχουν βελτιωθεί παράλληλα με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, δεν αποβλέπουν από την πλευρά των καπιταλιστών στην απελευθέρωσή των γυναικών από την καταπίεση, αλλά στην μεγιστοποίηση της παραγωγής, της κατανάλωσης και των κερδών. 

Η  πατριαρχία, περισσότερο από ένα απλό σύστημα, είναι ένας αναπόσπαστος τρόπος σκέψης που είναι βαθιά αγκυροβολημένος στον πολιτισμό και στα καθημερινά μας αντανακλαστικά. Αναπαράγεται και μονιμοποιείται  με πολλούς τρόπους, πέρα ​​από αυστηρά οικονομικά, νομικά ή πολιτικά μέσα, καθώς η καταπίεσή της χρησιμοποιείται ως μηχανισμός για την εμβάθυνση της εκμετάλλευσης και δικαιολόγηση της βίας. Αναπαράγεται μέσω της γλώσσας, των στερεοτύπων, της θρησκείας, του πολιτισμού, των παραδόσεων, των μέσων ενημέρωσης. Αλλά και  η  αντρική κυριαρχία που επιβάλλει την καταπίεση δεν περιορίζεται σε ένα άθροισμα διάσπαρτων διακρίσεων, αντίθετα είναι μάλλον ένα ανθεκτικό και συνεκτικό σύστημα, το οποίο διαμορφώνει τις περισσότερες πτυχές της ατομικής και συλλογικής ζωής.  Και ούτε πρέπει να παραβλέπεται, χωρίς να ελαχιστοποιείται βέβαια η σημασία των ψυχολογικών μηχανισμών και συμπεριφορών που είναι εγγενείς στην πατριαρχία, και το πλαίσιο που τους επιτρέπει να καλλιεργηθούν και να διαιωνιστούν. Κι αυτό το πλαίσιο είναι η καπιταλιστική συσσώρευση. 

Μπορεί  λοιπόν η καταπίεση των γυναικών να προηγήθηκε του καπιταλισμού, είναι όμως ο τελευταίος που  την μεταμόρφωσε βαθιά. Η  πρόοδος του καπιταλισμού επισημοποίησε το διαχωρισμό μεταξύ τόπων παραγωγής, βιομηχανίες και επιχειρήσεις, και τόπων αναπαραγωγής, οικογένεια, προκύπτοντας μια νέα αναπαράσταση της έννοιας «νοικοκυράς». Η οικιακή εργασία, με τη σύγχρονη έννοια του όρου, δηλαδή υποτιμημένη ή και απλήρωτη εργασία, όπως  και η έννοια της νοικοκυράς γεννήθηκαν με τον καπιταλισμό και δεν είναι κατάλοιπο μιας προκαπιταλιστικής εποχής. Για να αντιμετωπιστεί  η αποξένωση της μισθωτής εργασίας, η οικιακή σφαίρα έγινε καταφύγιο που επέτρεπε στους εργαζόμενους να ανασυνθέσουν το εργατικό τους δυναμικό. Η απλήρωτη λοιπόν εργασία των γυναικών εξυπηρέτησε την εγκαθίδρυση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Και η έννοια της νοικοκυράς επιβλήθηκε ως ηγεμονικό μοντέλο που υποτίθεται ότι αντιστοιχεί σε μια φυσική τάξη.  Δηλ. ο  καπιταλισμός μεταμόρφωσε την παραδοσιακή πατριαρχική οικογένεια και δημιούργησε την εικόνα της νοικοκυράς. Αλλά η πατριαρχία, δηλαδή ο καταμερισμός των καθηκόντων, η πίστη στην κατωτερότητα των γυναικών και ο διαχωρισμός της εργασίας τους στο σπίτι από οποιαδήποτε αγοραία αξία, εξυπηρέτησε τον καπιταλισμό, γιατί  η υποτίμηση της οικιακής εργασίας του επιτρέπει να κάνει τεράστιες οικονομίες. 

Επομένως,  ο καπιταλισμός και η πατριαρχία δεν μπορούν να θεωρηθούν ανεξάρτητα μεταξύ τους. Η πατριαρχία διεμβολίζει τρόπους σκέψης και συμπεριφορές, βρίσκει τις δικαιολογίες της σε μύθους και στερεότυπα, και διευρύνει την εμβέλειά της με δομική και συμβολική βία, που κάνει τις ανισότητες να φαίνονται φυσικές και ακόμη και αναπόφευκτες. Ο καπιταλισμός από την άλλη, με την εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού,  διεισδύει και μεταμορφώνει τις κοινωνίες, ενισχύοντας αυτά τα πατριαρχικά πρότυπα προς όφελός του. Γι’ αυτό και οι καπιταλιστές, που και  οι ίδιοι έχουν μεγαλώσει σε πατριαρχικό περιβάλλον, βρίσκουν μια ενδιαφέρουσα αγορά στην εφαρμογή των πατριαρχικών στερεοτύπων σε καπιταλιστικό περιβάλλον,  εμπνέονται από αυτά  και ταυτόχρονα τα ενισχύουν. 

Καπιταλισμός χωρίς έμφυλη καταπίεση δεν υπήρξε ποτέ και συνεχίζει και σήμερα να αποστερεί από δικαιώματα τις γυναίκες. Η οικονομία αναδιοργανώνεται σε παγκόσμια κλίμακα προκειμένου να ικανοποιήσει την ατελείωτη όρεξη της κυρίαρχης τάξης και οι πιο ευάλωτες γυναίκες στον κόσμο γίνονται εκμεταλλεύσιμο εργατικό δυναμικό. Και δεν επαληθεύεται πάντα η  ιδέα ότι η διεύρυνση της απασχόλησης στις γυναίκες συμβάλλει στην ισότητα των φύλων. Ούτε συνεπάγεται πάντα η μεγαλύτερη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας διαμόρφωση  καλύτερων συνθηκών διαβίωσης ή εργασίας. Μάλιστα, σε ορισμένες περιοχές συμβαίνει το αντίθετο. Η παγκοσμιοποίηση ως καπιταλισμός έχει δηλ. αντιφατικές συνέπειες, που εξαρτώνται από ταξικούς συσχετισμούς. Και η  πατριαρχία χρειάζεται, γιατί χρησιμοποιεί  την υποβάθμιση της γυναικείας εργασίας για να διαιωνίσει το status quo του καπιταλισμού. Η συσσώρευση κεφαλαίου βασίζεται στη δωρεάν ή φθηνή εργασία των γυναικών που επιτρέπει την αναπαραγωγή της, είτε σε περιόδους κρίσης είτε σε περιόδους ευημερίας. Με την παγκοσμιοποίηση αυτή η εκμετάλλευση,  όταν είναι αποδυναμωμένο το λαϊκό κίνημα,  ενισχύεται, και μάλιστα στις πιο υποανάπτυκτες χώρες, και γι’ αυτό είναι οι γυναίκες που υποφέρουν περισσότερο. 

Τα είδη λοιπόν καταπίεσης συνδέονται μεταξύ τους και εάν δεν αντιμετωπιστούν συνεκτικά και στις ρίζες τους, η εκμετάλλευση και η βία που τη συνοδεύει δεν θα εκτοπιστούν. Δεν θα υπάρχει ισότητα σε έναν τομέα εάν δεν επιτευχθεί σε άλλους τομείς ταυτόχρονα. Η αντρική κυριαρχία είναι πολύ παλιά και σε συνεχή εξέλιξη, που αναπαράγεται μέσω πολιτισμικών και οικονομικών μηχανισμών και συνδέεται στον καπιταλισμό με την ταξική κυριαρχία,  γιατί η κάθε κυριαρχία αρθρώνεται σε στενή σχέση με άλλες σχέσεις εξουσίας. Γι’ αυτό  και η χειραφέτηση των γυναικών συνδέεται και με τους  αγώνες για καλύτερες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, για διεκδίκηση μισθολογικής ισότητας για όλους τους εργαζομένους, μετανάστες, έγχρωμους, γυναίκες και όλες τις μειονεκτούσες ομάδες. Και τον αγώνα ενάντια στην ανδρική βία και τη γυναικοκτονία, ως φαινόμενο πολλαπλών κοινωνικών χαρακτηριστικών, είναι το λαϊκό κίνημα, η εργατική τάξη που πρέπει να αναλάβουν, γιατί αυτοί μπορούν να διεκδικήσουν και να μεταμορφώσουν τις δομικές συνθήκες που δικαιολογούν τη βία και εκκολάπτουν τις γυναικοκτονίες. Όσο δεν θα θεωρούμε τις γυναίκες και τους άνδρες και όλους τους ανθρώπους ως ίσους και όχι ως αντικείμενα εκμετάλλευσης, οι προοπτικές για πραγματική χειραφέτηση θα είναι μόνο αδύναμες, γιατί τα στερεότυπα που έχουν επιβληθεί από τους κυρίαρχους θα αντικατοπτρίζονται στις συμπεριφορές, τις πράξεις, τους θεσμούς μας και θα μας παγιδεύουν.