Ψυχικά ασθενείς και νοικοκυραίοι πέρα κάθε υποψίας (Προς υπεράσπιση της τρέλας)

«No more nightmares, I’ve seen them all, From the day I was born, they’ve haunted my every move, Every open hand’s there to push and shove, No time for love it doesn’t matter» Queensryche, I don’t believe in love 

Τις τελευταίες μέρες (ενδεχομένως) και τον τελευταίο μήνα έχει απασχολήσει (και δικαιολογημένα) την κοινή γνώμη η νέα γυναικοκτονία στα Γλυκά Νερά. Μαζί με αυτό ξαναεμφανίζονται στα timeline μας κάποιες περίεργες λεξούλες: ανώμαλος, έγκλημα πάθους, ζήλεια. Είναι μια τάση μιας μερίδας ανθρώπων να αποδίδουν διάφορες (αποτρόπαιες συνήθως) πράξεις σε ψυχικά νοσήματα ή σε συναισθήματα. Από τον Αδόλφο Χίτλερ έως τον ευυπόληπτο πιλότο. Εδώ ας ξεκαθαρίσουμε κάτι απέναντι στην κάθε μπούρδα που ακούγεται τις τελευταίες ώρες: τα συναισθήματα δεν σκοτώνουν.

Και σε αυτό έχει αξία να επιμείνουμε. Γιατί τα ψυχολογικά προβλήματα έχουν γίνει η εύκολη λύση για να αποσύρονται ευθύνες από ορισμένους ανθρώπους και να φορτώνονται σε κάποιους άλλους. Όμως, από επιστημονικής άποψης τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Μπορείτε να ανοίξετε ένα βιβλίο ψυχιατρικής. Δεν υπάρχει ψυχική νόσος που να σε κάνει να σκοτώνεις τη γυναίκα σου γιατί δεν αντέχει να ζει άλλο μαζί σου και θέλει να φύγει. 

Δείτε τον όρο κατάθλιψη. Δε λέει πουθενά στα κλινικά σημεία ότι ο ασθενής δολοφονεί. Δείτε τον όρο σχιζοφρένεια. Δε λέει πουθενά ότι ο ασθενείς δολοφονεί. Δείτε τον όρο διπολική διαταραχή. Δε λέει πουθενά ότι ο ασθενής δολοφονεί. Δείτε τον όρο αγχώδης διαταραχή. Πουθενά δε λέει ότι ο ασθενής δολοφονεί. Ας δούμε πιο συγκεκριμένα τον όρο επιθετικότητα. Ο όρος επιθετικότητα αποδίδεται σαν στοιχείο νευρολογικών διαταραχών, μανίας και σχιζοφρένειας. Και πάλι επιθετικότητα, όχι δολοφονικές τάσεις. Τα παραπάνω λήμματα μπορείτε να τα βρείτε στο εγχειρίδιο κλινικής ψυχιατρικής των Kaplan και Sadock. 

Ξέρετε τι άλλο δεν θα βρείτε στα παραπάνω λήμματα στο βιβλίο; Δεν θα βρείτε καμία ψυχική νόσο που να σε κάνει μαλάκα. Δε θα βρείτε καμία ψυχική νόσο που να σε κάνει να υπερασπίζεσαι με όρους δολοφονίας ή εν γένει εγκλήματος τα δικαιώματα ιδιοκτησίας που θεωρείς ότι έχεις πάνω σε κάποια, κάποιον ή κάτι. Για παράδειγμα, μιας και η αρχική αφορμή της περιπέτειας μας είναι η γυναικοκτονία στα Γλυκά Νερά, ψυχική διαταραχή είναι η παιδοφιλία και όχι η παιδεραστία. Ποια είναι η διαφορά; Ότι στη δεύτερη περίπτωση υπάρχει επιβολή εξουσίας σε έναν άνθρωπο που παίρνει τις διαστάσεις ιδιοκτησίας.

Οκ, δε μπορούμε λοιπόν να βρούμε τους όρους δολοφονία, ιδιοκτησία, εξουσία σε ένα βιβλίο ψυχιατρικής. Μήπως όμως μπορούμε να τα βρούμε κάπου αλλού; Μήπως για παράδειγμα στο αμερικανικό σύνταγμα, υπάρχει το δικαίωμα να αμυνθείς της ιδιοκτησίας σου ακόμα και αν σκοτώσεις τον άλλο. Πάσχουν από κάποια μαζική ψυχική ασθένεια στις ΗΠΑ; Στην Ελλάδα σε διαλόγους όπου ακούμε συχνά ότι αν με κεράτωνε θα τη σκότωνα και συνήθως συμφωνεί (σε ένα καλό ενδεχόμενο) το μισό τραπέζι, υπάρχει κάποια μαζική ψυχική ασθένεια; 

Όχι. Ψυχική ασθένεια δεν το λες. Κάποιοι το λένε πατριαρχία. Κάποιοι το λένε σεξισμό. Κάποιοι το λένε φασισμό. Κάποιοι το λένε καπιταλισμό. Μπανάλ; Μπορεί. Πασέ; Μπορεί. Έχει γίνει αρκετές φορές γραφικό; Σίγουρα. Παρ’ όλα αυτά η επιβολή εξουσίας σε ανθρώπους δεν είναι ούτε ψυχική νόσος ούτε συναίσθημα. Η ακόρεστη δίψα για ιδιοκτησία δεν είναι ψυχική νόσος ή συναίσθημα. Η επιθυμία για εκδίκηση και για επιβολή εξουσίας στον πιο ευάλωτο, στον πιο αδύναμο, στον πιο ανυπεράσπιστο ως αντίβαρο στις ανασφάλειες του καθενός, δεν είναι ψυχική νόσος ή συναίσθημα. Όλα αυτά είναι ένα συγκροτημένο σύστημα αξιών. Ή πολλαπλά συστήματα αξιών που συμβιώνουν αρμονικά όσο υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. 

Είναι το σύστημα ή τα συστήματα αξιών τα οποία θεωρούν επικίνδυνους και οδηγούν στο περιθώριο το Δημήτρη από τη Λέσβο και θαυμάζουν τον κάθε αριβίστα πιλότο από καλή οικογένεια. Μέχρι να ξεψυχήσει κάποια στα χέρια του. Και να τα αποδώσουν σε μια φανταστική ψυχική ασθένεια ή συναίσθημα. Όμως η αγάπη δεν έχει καμία σχέση με το φόνο, την ποσότητα, την ανταλλακτική αξία, την εξουσία. Η αγάπη είναι η απόλυτη αλληλεγγύη προς τον πλησίον μας. Μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές, φιλική, συντροφική, ερωτική, αλλά δε μπορεί να γίνει φόνος. 

Αυτό το σάπιο σύστημα αξιών στο οποίο ζούμε θεωρεί ανώμαλους, τρελούς, περιθωριακούς όσους και όσες τολμούν να ονειρεύονται. Να ονειρεύονται με τα μάτια ανοιχτά. Στο σπίτι τους, στη δουλειά τους, στο δρόμο και στις πορείες. Να ελπίζουν για το καλύτερο όταν όλα γύρω τους δείχνουν να οδηγούν στο χειρότερο. Και από την πλευρά μας λοιπόν, όλοι και όλες εμείς οι οποίοι και οι οποίες είμαστε αγχωτικοί, καταθλιπτικοί, διπολικοί, σχιζοφρενείς, ψυχικά ασθενείς, τρελοί, ανώμαλοι και ονειροπόλοι, είναι χρέος προς τον εαυτό μας όχι να μη λυγίζουμε, να μη κλάψουμε, να μην αποτύχουμε, να μην εγκλωβιστούμε, αλλά να μη διαπράξουμε το έγκλημα για το οποίο η κοινωνία μας έχει καταδικάσει (όπως πολύ ωραία συμβουλεύει ο ετοιμοθάνατος ιερέας τον Έντμουντ Ντάντες στον Κόμη του Μόντε Κρίστο). Να μην πιστέψουμε δηλαδή ότι όλα αυτά, είναι αποτέλεσμα των ψυχικών νόσων. Όπως και δεν αποδίδει κάποιος ή κάποια σε μια ωτίτιδα μια επιλογή του, να μην την αποδίδει και σε κάποια ψυχική ασθένεια. Η ψυχική ασθένεια μας ταλαιπωρεί, μας βασανίζει, μας κάνει λυπημένους αλλά δεν παίρνει αποφάσεις για εμάς. Οι αποφάσεις και οι επιλογές μας είναι ολόδικες μας. Και μια από αυτές είναι αν θα αλλάξουμε τον κόσμο ή θα μας αλλάξει αυτός. 

Διαλέξτε λοιπόν να είστε ό,τι θέλετε, χίπιδες, χίπστερ, κομμούνια, ανάρχια, φρικιά. Αρκεί να είστε αυτό που εσείς θέλετε και όχι αυτό που περιμένει η κοινωνία από εσάς. Όπως έλεγε λοιπόν και ένας παλιός σύντροφος: στην υγεία των τρελών λοιπόν. 

«Is this all that’s left, Of my life before me, Straight jacket memories, sedative highs,No happy ending like they’ve always promised, There’s got to be something left for me, And I raise my head and stare, Into the eyes of a stranger, I’ve always known that the mirror never lies, People always turn away, From the eyes of a stranger, Afraid to know what, Lies behind the stare» Eyes of a stranger, Quuenryche 

Χριστοδούλου Πάνος, Βιοπαθολόγος / Εργαστηριακός Ιατρός, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης, Μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Τρόφιμα, Διατροφή και Μικροβίωμα της ιατρικής του ΔΠΘ