O Jordan Peterson δεν μας δίνει και πολλά περιθώρια να μην ασχοληθείς με την πάρτη του. Τουλάχιστον για όποιον δεν ενδιαφέρεται για το πού πηγαίνει ο δημόσιος διάλογος σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι το νέο hot thing της Δυτικής διανόησης, κάτι σαν αυτό που ήταν ο Σλαβόι Ζίζεκ τη δεκαετία του ’00 μέχρι που να καεί με τις αντιφάσεις του και τα κεντροαριστερά Μέσα να βρουν κάποιο άλλο edgy παιχνιδάκι.

Οι ομιλίες του είναι πάντα sold out και το κοινό του φανατισμένο: ρίχνοντας μια ματιά στα comments σε οποιοδήποτε video του, βλέπεις στρατιές πυροβολημένων, συνήθως ανδρών χωρίς πατρική φιγούρα στη ζωή τους, να τον αντιμετωπίζουν σαν τον νέο Μεσσία που θα τους σώσει από τον εχθρικό αυτό κόσμο. Απευθύνεται σε ανθρώπους δύο κατηγοριών: αυτούς που βλέπουν τον κόσμο που αλλάζει και τρομάζουν και αυτούς που ο καπιταλισμός πέταξε στο περιθώριο. Και έρχεται σε αυτούς τους ανθρώπους και τους λέει “μπορείς και εσύ να γίνεις πετυχημένος. Απλά ίσιωσε τους ώμους σου και καθάρισε το δωμάτιο σου¹”.

Παρόλα αυτά, υπάρχει μια συζήτηση για το που “πέφτει” πολιτικά, και αυτή η συζήτηση καταλήγει στο εξής ερώτημα: Είναι τελικά φασίστας;

Η απάντηση ξεκινάει από το εξής ερώτημα: Τι τέλος πάντων είναι ο φασισμός;

Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται τον φασισμό, τείνουν να σκέφτονται πολύ απλουστευτικά. Οι φασίστες είναι οι βίαοι, οι ρατσιστές, οι αισθητικά προσδιορισμένοι και με συγκεκριμένο ιστορικό νήμα. Λίγο πολύ, φασίστας είναι αυτός που είναι με τον Χίτλερ, ΟΚ.

Και βέβαια, οι φασίστες είναι και όλα αυτά, προφανώς. Αλλά αυτά δεν είναι η ουσία του πράγματος. Η ουσία είναι αλλού: Ο φασισμός, σαν ακραία μορφή του καπιταλισμού, είναι διαχείριση της εργασίας (υποτίμηση της και κατάργηση της εργατικής αυτονομίας με την ενσωμάτωση της τάξης στο κράτος), εθνική ενότητα, κοινωνικός έλεγχος, αντικομουνισμός. Κατά περίσταση μπορεί να είναι και επεκτατισμός, ανάλογα με τα καθήκοντα που του παραδίδει το εκάστοτε Κεφάλαιο της κάθε χώρας².

Κάθε φασιστική ιδεολογία χτίζεται κάθε φορά γύρω από αυτό.  Ένα από τα κείμενα που θέλω να γράψω για τη στήλη και όλο αναβάλλεται (παράγω πολλές περισσότερες ιδέες από κείμενα δυστυχώς) είναι το πώς ο φασισμός στο Μεσοπόλεμο, την περίοδο που η μισή Ευρώπη είχε γίνει φασιστική, άλλαζε κάθε φορά φορεσιά αλλά παρέμενε σταθερός στα παραπάνω ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ο κάθε δικτάτορας πούλαγε άλλο πακέτο. Ο Χίτλερ φυλετισμό γιατί οι Γερμανοί ήταν ιστορικά πρωτίστως φυλή. Ο Μουσολίνι “αρχαία Ρώμη”. Ο Μεταξάς “Τρίτο ελληνικό πολιτισμό”. Ο Φράνκο καθολικισμό. Οι ναζί και οι Ιταλοί φασίστες μάλιστα σερβίρισαν και λίγο σοσιαλισμό -αντικαπιταλισμό στο μείγμα γιατί εκείνη την εποχή αυτό είχε πέραση, ο Φράνκο αντισοσιαλιστικές αφηγήσεις. Ο ναζισμός ήταν ρατσιστικός, ο ιταλικός φασισμός όχι. Γενικά, ο φασισμός μπορεί να σου πουλήσει σαν ιδεολογία τα πάντα και τα αντίθετά τους. Στην ουσία όμως κάθε φορά οι πολιτικές ήταν σταθερές. Διαχείριση της εργασίας, εθνική ενότητα, αντικομουνισμός. Είτε με σβάστικες, είτε με φάσιο, είτε με οτιδήποτε.

O Jordan Peterson είναι ένας συντηρητικός διανοούμενος του 21ου αιώνα. Και σαν αποτέλεσμα της εποχής μας, είναι πλήρως “ορθολογιστής”. Δεν είναι ούτε ναζί ούτε κολοκύθια τούμπανα. Δεν θέλει τάγματα εφόδου και μελανοχίτωνες. Στον 21ο αιώνα αυτά είναι γραφικότητες που καλό είναι να αποφεύγονται, ο ορθολογισμός είναι ο νέος Θεός³. Άρα όταν θες να πετύχεις τους παραπάνω στόχους του φασισμού, το κάνεις με την νέα ρητορική. Δεν μιλάς για παράδειγμα για την ανάγκη να εξολοθρεύσεις όλους τους ισλαμιστές. Μιλάς για την ορθολογική διαχείριση του “ισλαμικού προβλήματος”, πάντα με σεβασμό για τα ατομικά δικαιώματα των μουσουλμάνων, την ώρα που τους πετάς στη μηχανή του κιμά. Δεν είναι θέμα αξιών και προτάγματος εξολόθρευσης των εχθρών, είναι θέμα πραγατισμού. Στην εποχή που “δεν υπάρχουν πολιτικοί αλλά managers” ο Peterson είναι η μια πλευρά του νομίσματος- η άλλη είναι οι μεταμοντέρνοι “προοδευτικοί” ακαδημαϊκοί.

Παρόλα αυτά, αξίζει να αναφερθεί το εξής: Παρότι γενικά ορθολογιστής, κινητοποιεί το κοινό του με βάση το συναίσθημα. Κάποιος που θα παρατηρήσει, μπορεί να βρει μια αντιστοιχία στην συναισθηματική διαχείριση του τρόπου που δουλεύει ο JP με τους καλύτερους δικτάτορες: μέσα σε ένα χαοτικό κόσμο⁴ δίνει στους ακροατές του την πατρική φιγούρα για να κρατηθούν και να πάρουν ελπίδα. Kάτι για το οποίο παρεμπιπτόντως έχουν μιλήσει δημόσια και πολύ κοντινοί του άνθρωποι χτυπώντας το καμπανάκι⁵. Δηλαδή, στην πραγματικότητα αυτό που πουλάει είναι ένας συναισθηματισμός, αλλά με ορθολογικό πακέτο.

Τελικά, είναι φασίστας;
Η απάντηση δίνεται ως εξής: Δεν είναι “φασίστας” αν φασισμός είναι αυτό που ξέρουμε από τον 20ο αιώνα. Το πιο ενδιαφέρον ερώτημα όμως είναι το γιατί. Δεν είναι όχι γιατί έχει κάποιες καλύτερες αξίες, αλλά γιατί κάνει την ίδια δουλειά με άλλους πιο αποτελεσματικούς όρους. Είναι αναφανδόν υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς, αρρωστημένα υπέρμαχος της ιεραρχίας, η οποία για τον Peterson δεν είναι μόνο ανάγκη αλλά και πρόταγμα, αξία.

Φτάνει στο σημείο να μιλάει για την ιεραρχία στους… αστακούς⁶ για να αποδείξει το αναπόδραστό της. Ακόμα και ο χριστιανισμός του δεν έχει να κάνει με την υπερβατικότητα και την αποδοχή της ύπαρξης Θεού, του οποίου ο Υιός κατέβηκε στη Γη, σταυρώθηκε και αναστήθηκε και όλο αυτό το saga. Ο χριστιανισμός του είναι πλήρως ορθολογικός και έχει επίγνωση αυτού, είναι ένα εργαλείο για να διατηρηθεί το status quo της κοινωνίας.

Δεν είναι “ακροδεξιός”, είναι “ακροκεντρώος”. Η αντίληψή του περί πολιτικής σε θεωρητικό επίπεδο περικλείεται, σύμφωνα με μια δημόσια τοποθέτησή του, στο ότι “η ιεραρχία είναι καλό πράγμα, η δεξιά χρειάζεται για να τη διατηρεί και η αριστερά χρειάζεται για να μην την αφήνει να ξεφεύγει”- καλό δηλαδή είναι να υπάρχει “Αριστερά”, όσο αυτή είναι εργαλείο για τη διαιώνιση της υπάρχουσας κοινωνίας. Οτιδήποτε αμφισβητεί αυτό, είναι “ακρότητα” η οποία “έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα”, με βάση την ψυχολογία (επαγγελματικά είναι κλινικός ψυχολόγος). Ο 19ος αιώνας είχε τη “διαλεκτική του κύριου και του δούλου” του Χέγκελ, η εποχή μας έχει… αυτό. Επίσης, διακυρήσσει σε κάθε ευκαιρία την διαφοροποίησή του από την ακροδεξιά της εποχής μας, το Alt-Right. Για την ακρίβεια, δηλώνει “μη Δεξιός”. Αλλά το πάθος του για τον καπιταλισμό κάνει τα “αντιδεξιά” συναισθήματά του αδιάφορα.

Ο Peterson λοιπόν κάνει καριέρα βρίσκοντας ώτα που διψάνε για το “κύρηγμά” του. Αλλά αυτό δεν είναι λόγω της δικής του ικανότητας όσο της ανικανότητας των αντιπάλων του. Το γεγονός ότι η “Αριστερά”⁷ στις ΗΠΑ είναι για τα μπάζα, του δίνει το χώρο και τη δυνατότητα να υπάρχει και να συνεχίζει απερίσπαστος. Αυτός ο μεταμοντέρνος χυλός αποτελούμενους από ακαδημαϊκούς που ειδικεύονται στη θολούρα, φοιτητές που κάνουν τη σεξουαλικότητα και το χρώμα των μαλλιών τους το επίκεντρο της ύπαρξής τους και celebrities και edgy καλλιτέχνες που πάνε με το ρεύμα, είναι ανίκανος να παράξει κάτι που να μην είναι άσφαιρο, άστοχο και προβληματικό και έχει μετατρέψει μια μετριότητα σαν τον Peterson σε μηχανή ρουπώματος. Είναι ενδεικτικό ότι άρκεσε ένας σαθρός τύπος σαν τον Ζίζεκ, ο οποίος κατά κοινή αποδοχή τον νίκησε κατά κράτος στο debate τους, για να τον ξεγυμνώσει, δείχνει πάρα πολλά για το επίπεδο του πολιτικού διαλόγου της εποχής μας.