Σπάζοντας τα ταμπού της Αριστεράς με το Σλαβόι Ζίζεκ

Ο Σλαβόι Ζίζεκ φιλόσοφος και θεωρητικός του πολιτισμού και της ψυχανάλυσης, διδάσκει ως επισκέπτης καθηγητής σε διάφορα πανεπιστήμια στον κόσμο, όπως το Columbia και το Princeton. Στα έργα του σημαντική θέση κατέχουν τα κείμενα του Μαρξ και του Χέγκελ, ο φεμινισμός και η θεωρία του πολιτισμού. Είναι κυρίως γνωστός για την ανάπτυξη των ψυχαναλυτικών ιδεών του Λακάν στην μαζική κουλτούρα και στις κοινωνικές θεωρίες αλλά και για τις αναλύσεις του πάνω σε φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα.

Στην προκειμένη περίπτωση βέβαια αξίζει να τον επισημάνουμε όχι για την πολύτιμη σίγουρα δουλειά του στο χώρο της ψυχανάλυσης, αλλά για την συμβολή του στα πιο επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα.

Πρόσφατα το 2016 κυκλοφόρησε και στα Ελληνικά το βιβλίο του « Η Νέα πάλη των τάξεων-τα πραγματικά αίτια του προσφυγικού κύματος και της τρομοκρατίας» από τις εκδόσεις Πατάκη. Εν ολίγοις ο Ζίζεκ στο βιβλίο του υποστηρίζει πως η Ισλαμική τρομοκρατία, το μεταναστευτικό κύμα είναι αποτελέσματα της Νέας Πάλης των Τάξεων. Το μεταναστευτικό δεν είναι μόνο αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων αλλά και σύμπτωμα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Γιατί σύμφωνα με τον Ζίζεκ η πάλη των τάξεων διέπει τα πάντα, οπότε δεν χρειάζεται να πέφτουμε από τα σύννεφα όταν τα κράτη μας υπονομεύουν κυβερνήσεις αδύναμων χωρών ή καταδικάζουν λαούς και αποκλείουν τις περιοχές τους από την συμμετοχή και την ευημερία και έπειτα τα καταπιεζόμενα αυτά κράτη και οι λαοί ακολουθούν θρησκευτικούς και ιδεολογικούς εξτρεμιστές χτυπώντας την πολιτισμένη Δύση μας. Πρόκειται για φυσικά επακόλουθα. Ας σταματήσουμε να παριστάνουμε τις παραπλανημένες παρθένες. Έχουμε δικαίωμα βροντοφωνάζει ο Ζίζεκ να διατηρήσουμε τις «Ευρωπαϊκές μας αξίες» τον καθημερινό τρόπο ζωής μας σε όλα τα επίπεδα, θρησκευτικό, ψυχαγωγικό, πολιτισμικό, σεξουαλικό-ερωτικό κτλ. Αναρωτιέται όμως: “Πως μπορούμε να κρατήσουμε τις αξίες και τα αγαθά της Δύσης χωρίς να αποκλείσουμε ένα μεγάλο μέρος από αυτά;” Εξετάζει την αισχρή και σκοτεινή πλευρά των θρησκειών, τη «θεϊκή βία» όπως ονομάζει τη βία που σκορπίζει τον όλεθρο με τυφλή οργή, την πολιτική οικονομία των προσφύγων, τα όρια γειτονίας και την έννοια του «πλησίου» και τέλος αναρωτιέται «τι πρέπει να γίνει;» προτείνοντας να επαναφέρουμε στο προσκήνιο την πάλη των τάξεων και να δείξουμε παγκόσμια αλληλεγγύη στα θύματα της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης.

Σίγουρα δεν πρόκειται για ένα νέο κομουνιστικό μανιφέστο, ούτε για τις πλάκες του Μωυσή-δεν δίνει καν εντολές. Ορθόδοξοι κομουνιστές αλλά και μεταμοντέρνοι αριστεροί όλο και σε κάποια σελίδα, σε κάποια παράγραφο θα ξίνιζαν. Κάποιος θα μπορούσε να το αντιμετωπίσει, ως ένα κομμάτι των γενικότερων συζητήσεων και τάσεων μέσα σε αυτές, γύρω από την αντιμετώπιση της μαζικής μετανάστευσης και της τρομοκρατίας.

Και θα μπορούσε όντως είναι. Αν δεν ξεκινούσε, από το δεύτερο κιόλας κεφαλαίο, από μια διαφορετική ως και «αιρετική» αφετηρία από όλες τις άλλες προτάσεις και απόψεις που βρίσκονται στο τραπέζι του παγκόσμιου «ανθρωπισμού» και της «αλληλεγγύης»: Σπάζοντας τα ταμπού της αριστεράς. – κομματάκι δύσκολο αν σκεφτείς πως η αριστερά , σαν άλλος πεισματάρης ασθενής στην δερμάτινη πολυθρόνα του ψυχιάτρου, αρνείται πως έχει «ταμπού»..

«Για να πετύχει κανείς την εν λόγω ανάκτηση, θα πρέπει να εγκαταλείψει μια ολόκληρη σειρά από αριστερά ταμπού, αρχίζοντας από την εξής απόλυτη ανοησία που είναι μασκαρεμένη ως εμβριθής σοφία: “Εχθρός είναι κάποιος του οποίου την άποψη δεν έχεις ακούσει”. Η θέση αυτή εκφράζεται κατεξοχήν στο Φρανκενστάιν της Μέρυ Σέλλευ. Η Σέλλευ κάνει κάτι που δεν θα έκανε ποτέ κανένας συντηρητικός. Στο κεντρικό τμήμα του βιβλίου της επιτρέπει στο τέρας να μιλήσει το ίδιο για τον εαυτό του, να διηγηθεί την ιστορία από την δική του σκοπιά. Η επιλογή της εκφράζει με τον πλέον ριζοσπαστικό τρόπο τη φιλελεύθερη στάση υπέρ της ελευθερίας του λόγου: πρέπει να ακούγονται οι απόψεις όλων. Στο Φρανκενστάιν το τέρας δεν είναι Πράγμα, ένα φρικτό αντικείμενο που κανένας δεν τολμάει να αντιμετωπίσει, είναι πλήρως υποκειμενοποιημένο. (..) Έτσι λοιπόν ο απόλυτος εγκληματίας έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει τον εαυτό του ως το απόλυτο θύμα. Ο τερατώδης δολοφόνος εμφανίζεται, από τι δική του σκοπιά, ως ένα βαθιά πληγωμένο και απελπισμένο άτομο που λαχταρά τη συντροφιά και την αγάπη (..). Η εμπειρία που έχουμε για τη ζωή μας εκ των ένδον, η ιστορία που διηγούμαστε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας, προκειμένω να ερμηνεύσουμε τις πράξεις μας, αποτελεί βασικά ένα ψέμα-η αλήθεια βρίσκεται έξω στις πράξεις μας» .

Ένα τρανταχτό παράδειγμα του πνεύματος του βιβλίου, είναι αυτό της αντιμετώπισης του μεταναστευτικού ρεύματος.

Στην αρχή ακόμα του βιβλίου καταπιάνεται με ένα σημαντικό και συνάμα τραγικό ζήτημα: Δηλαδή, τι πρέπει να γίνει με τις εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, τους δεκάδες μικρούς Αιλάν που πνίγονται καθημερινά στις θάλασσες στην προσπάθεια τους να γλυτώσουν από την φωτιά του πολέμου και της καταστροφής που μαίνεται στις χώρες τους; Η Ευρώπη φαντάζει όαση μπροστά στα μάτια τους. Ο Ζιζέκ επιμένει πως η απάντηση δεν είναι ούτε απλή ούτε εύκολη. Εντοπίζει πως όσοι ψάχνουμε την απάντηση βρισκόμαστε μπροστά σε έναν ιδεολογικό εκβιασμό ανάμεσα σε δύο κύριες τάσεις. Η πρώτη τάση των «αριστερών φιλελεύθερων» εκφράζει την οργή της στο γεγονός πως η Ευρώπη επιτρέπει να πνίγονται χιλιάδες άνθρωποι, προτείνοντας να ανοίξει διάπλατα τα σύνορα της, για τους κολασμένους τούτης της Γης. Η δεύτερη τάση των «λαϊκιστών πολέμιων των μεταναστών» όπου λυσσάνε για την προστασία του τρόπου ζωής μας και να αφήσουμε τους ξένους λαούς να λύσουν μόνοι τους τα οικογενειακά τους. Παραφράζοντας το Στάλιν ο συγγραφέας αναρωτιέται «και οι δύο είναι κακές αλλά ποια είναι η χειρότερη;» .

«Οι μεγαλύτεροι υποκριτές είναι αυτοί που υποστηρίζουν τα ανοιχτά σύνορα: ενδόμυχα γνωρίζουν πολύ καλά πως κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί ποτέ, αφού θα προξενούσε άμεσα λαϊκίστικο ξεσηκωμό στην Ευρώπη. Το παίζουν ωραίες ψυχές που αισθάνονται ανώτερες από τον διεφθαρμένο κόσμο, ενώ στα κρυφά συμμετέχουν σε αυτόν. Ο λόγος για τον οποίο δεν αρκεί η ευσπλαχνία απέναντι στους ταλαίπωρους πρόσφυγες που εισρέουν στην Ευρώπη διατυπώθηκε πριν από έναν αιώνα από τον Όσκαρ Ουάιλντ. Στις πρώτες γραμμές του Η Ψυχή του ανθρώπου στον σοσιαλισμό, όπου ο Ουάιλντ επισημαίνει ότι “είναι πολύ πιο εύκολο να δείχνεις συμπόνια υποφέροντας, παρά σκεπτόμενος”. (..) “ Προσπαθούν να λύσουν το πρόβλημα της ανέχειας για παράδειγμα διατηρώντας τους φτωχούς στην ζωή ή στην περίπτωση ενός πολύ προχωρημένου σχολείου διασκεδάζοντας τους φτωχούς. Αλλά αυτό δεν είναι λύση είναι επιδείνωση της δυσκολίας. Ο σωστός στόχος είναι η προσπάθεια ανάπλασης της κοινωνίας σε μια τέτοια βάση ώστε η φτώχεια να είναι αδύνατη..” -συνεχίζει ο Ουάιλντ.

Όσον αφορά τους πρόσφυγες αυτό σημαίνει ότι η ορθή επιλογή είναι να μετασχηματίσουμε την κοινωνία, έτσι ώστε οι απελπισμένοι πρόσφυγες να μην αναγκάζονται να βολοδέρνουν, και ότι η επίδειξη αλτρουιστικών αρετών εν τέλει εμποδίζει την εκπλήρωση αυτού του στόχου» .

Ένας άλλος πάλι άνθρωπος που τον απασχολούσε πολιτικά το ζήτημα των προσφύγων αλλά και η μέθοδος -αν μπορεί να ονομαστεί έτσι- των ανοιχτών συνόρων έγραφε κάποτε:

«Τι σημαίνει η μέθοδος της σοσιαλιστικής επανάστασης υπό το σύνθημα “Kάτω τα σύνορα”; Υποστηρίζουμε ότι το κράτος είναι απαραίτητο και ένα κράτος προϋποθέτει σύνορα. Το κράτος βέβαια μπορεί να έχει κυβέρνηση αστική, όμως εμείς έχουμε ανάγκη τα σοβιέτ. Ωστόσο ακόμη και με τα Σοβιέτ τίθεται το ζήτημα των ανοιχτών συνόρων. Τι σημαίνει κάτω τα σύνορα; Η μέθοδος της σοσιαλιστικής επανάστασης υπό το σύνθημα κάτω τα σύνορα είναι ένα μπέρδεμα. Μόνο όταν η σοσιαλιστική επανάσταση γίνει πραγματικότητα και πάψει να είναι μέθοδος, το σύνθημα “Κάτω τα σύνορα” θα είναι ορθό σύνθημα. Τότε θα πούμε: Σύντροφοι ελάτε σε εμάς..»

Αυτός ο άνθρωπος ήταν ο Λένιν, εμβληματική και ηγετική μορφή της Ρώσικης επανάστασης.

Ο Ζίζεκ όμως δεν σταματάει εδώ. Συνεχίζει πεπεισμένος πως η αριστερά πρέπει να αποβάλει συγκεκριμένες αντιλήψεις που την οδηγούν σε παράλογες ανεφάρμοστες αναδιπλώσεις όπως η απαγόρευση οποιασδήποτε κριτικής προς το Ισλάμ ως «Ισλαμοφοβία», όπως η εξίσωση οποιασδήποτε αναφοράς στην ευρωπαϊκή χειραφετική κληρονομιά με τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό και ρατσισμό, η ιδέα ότι η προστασία του δικαιώματος να ακολουθεί κανείς έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής είναι αυτή καθαυτή μια φασιστική η ρατσιστική κατηγορία και άλλα πολλά.

Ένα βιβλίο πραγματικά παρέμβαση και πρόκληση για συζήτηση αλλά και για αυτοκριτική και αναθεώρηση πολλών επιλογών και αποφάσεων για το εγγύς μέλλον. Δύσκολο πράγμα βέβαια. Kaι πάλι τίποτα το αυταπόδεικτο δεν διαθέτει το βιβλίο-όλα μπορούν να αντικρουστούν. Το δύσκολο είναι μια σοβαρή εναλλακτική. Η συζήτηση και η διάθεση για αναθεώρηση δεν πρέπει να αποκλείεται πεισματικά, αντιθέτως να ενθαρρύνεται. Διαφορετικά «η μοναδική εναλλακτική επιλογή είναι η αργόσυρτη παρακμή, ο βαθμιαίος μετασχηματισμός της Ευρώπης σε αυτό που συνιστούσε η Ελλάδα για την ώριμη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, έναν προορισμό για νοσταλγικό πολιτιστικό τουρισμό, ο οποίος βρισκόταν έξω από το ιστορικό γίγνεσθαι».

( περισσότερες πληροφορίες: https://www.politeianet.gr/books/9789601668338-zizek-slavoj-patakis-i-nea-pali-ton-taxeon-264804)/).