REVOLTERPIECES – Για μια χορτοφαγία χωρίς “vegan”

Το θέμα της τροφής πρέπει να μας απασχολεί σαν ένα από τα νευραλγικά θέματα της καθημερινότητας μιας και διαμορφώνει όσο λίγα πράγματα την ποιότητα της ζωής μας. Στο σύγχρονο κόσμο απασχολεί κυρίως οπορτουνιστικά κινήματα, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δε χρήζει και ανάλυσης από διαλεκτική υλιστική οπτική. Συγκεντρώνω μερικές σκόρπιες σκέψεις που έχω κάνει το τελευταίο χρόνο πάνω στο θέμα. Μακριά από μεταμοντέρνους φετιχισμούς και παραδοσιακούς πρακτικισμούς.

1. 1. Το ζήτημα της ποιότητας της τροφής τίθεται για πρώτη φορά με αυτόν τον τρόπο στην Ιστορία. Για χιλιετίες το ζήτημα ήταν η ποσότητα της τροφής. Σήμερα, στο Δυτικό τουλάχιστον κόσμο, είναι η ποιότητά της. Αυτό αλλάζει την κοινωνική συζήτηση. Η φτώχεια δεν κρίνεται πλέον από την έλλειψη τροφής, αλλά από την ποιότητα στην οποία ο κάθε ένας έχει πρόσβαση. Τα προβλήματα υγείας που γεννάνε στον καθένα. Την ποιότητα ζωής που διαμορφώνουν. Ο θάνατος από άμεσος εκβιασμός γίνεται διαρκής απειλή πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων με τη μορφή των ασθενειών, σε ένα σύστημα που οι οικονομικοί πόροι και ο ελεύθερος χρόνος για να διαλέξει κάποιος την ποιότητα στη διατροφή είναι “εκτός σχεδίου”.

2. 2. Ο φετιχισμός του εμπορεύματος έχει φτάσει στο “εστέτ” σημείο το “καλό” φαγητό στην εποχή μας (λέγε με γκουρμέ) να σερβίρεται σε μινιόν μερίδες γιατί δεν έχει στόχο τη χόρταση, αλλά τη γευστική εμπειρία. Με τιμές που άνετα φτάνουν το μισό βασικό μηνιάτικο για ένα γεύμα. Ονομάζεται “τέχνη” και αντιμετωπίζεται ως τέτοιο. Όμως η Τέχνη έχει και ταξικότητα. Και δεν υπάρχει μη στρατευμένη τέχνη. Ίσως πρέπει να οργανωθεί η εργατική απάντηση με κάποιο τρόπο και εκεί.

3. 3. Η κρεατοφαγία για τους ανθρώπους στην Ελλάδα δεν είναι επιλογή όπως θέλουν οι περισσότεροι να φαντάζονται, είναι ταυτότητα. Είναι παράδοση που έχει γίνει βασικό χαρακτηριστικό του τι σημαίνει Έλληνας. Δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν κάθε θρησκευτική, ημερολογιακή και εθνική γιορτή έχει συνδυαστεί με την κατανάλωση κρέατος. Η αφήγηση θέλει τους μη-κρεατοφάγους να είναι οι ενοχλητικοί, αυτοί που σε πρήζουν σχετικά με το θέμα σε κάθε ευκαιρία- και ίσως για πολλούς να ισχύει. Η πείρα μου πάντως μου έχει δείξει πως όταν σε ανθρώπους τους πεις απλά την θέση σου να μην τρως κρέας, όχι σαν πρόταγμα, όχι για να πείσεις ή να επιβάλεις κάτι, απλά για να ξεκαθαρίσεις τη θέση σου, οι άνθρωποι γίνονται αυτόματα αμυντικοί και απολογητικοί, σε σημείο που να ανοίγουν αυτόματα τη συζήτηση μόνοι τους. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι είναι γνώστες των ηθικών ζητημάτων που δημιουργούνται από τις διατροφικές τους επιλογές, αλλά δεν είναι σε θέση να τις αμφισβητήσουν- ίσως γιατί αυτό θα πρέπει να θέσει την έννοια της ταυτότητάς τους σε κρίση.

4. 4. Ο μεταμοντέρνος καπιταλισμός βασίζεται στην κατακερματισμένη προσωπικότητα και στην παραγωγή ταυτοτήτων. Έτσι, μια επιλογή, το να μην τρως προϊόντα που παράγονται από εκμετάλλευση ζώων, γίνεται ταυτότητα: vegan. Πλέον δεν είναι κάτι που κάνεις, είναι κάτι που είσαι. Το ίδιο και μια σειρά άλλων ταυτοτήτων τις οποίες μπορείς να διαλέξεις (γιατί ζούμε σε “ελεύθερο κόσμο” άλλωστε…) που αφορούν κάθε πλευρά της ζωής των ανθρώπων.

5. 5. H μικροαστική ιδεολογία εκφράζεται άνευ τύψεων και εδώ: Η αφήγηση πολλών κρεατοφάγων ότι “εντάξει, η βιομηχανία παραγωγής κρέατος είναι κακή, αλλά το να τρως ζώα που μεγάλωσαν σε φάρμα είναι ΟΚ” κρύβει τα εξής:

   Α. Η “φάρμα” δεν είναι ένας χώρος αρμονικότητας της φύσης και ερασιτεχνικής δημιουργικής ενασχόλησης. Είναι η “αυτοαπασχολούμενη” “βιοτεχνική” μονάδα παραγωγής τροφής. Τουλάχιστον για όσους σκέφτονται διαλεκτικά υλιστικά. Στον κατακερματισμένο ατομικιστικό μας κόσμο κάθε τι με το πρόθεμα αυτο– φαντάζει θετικό, αλλά αυτό δε το κάνει λιγότερο μικροαστικό.

   Β. Τα ζώα που χάνουν τη ζωή τους, σίγουρα δεν το εκτιμάν περισσότερο από αυτά που ζούνε σε βιομηχανικές μονάδες. Η σχετικά καλύτερη μέχρι τότε διαβίωση δεν είναι δικαιολογία για τίποτα.

   Γ. Η βιομηχανία κρέατος είναι απαραίτητος όρος για να είναι το κρέας προσβάσιμο σε όλους. Χωρίς μαζική βιομηχανική παραγωγή, το κρέας γίνεται πολυτέλεια την οποία έχουν είτε αυτοί που διαθέτουν άμεση πρόσβαση σε αυτό (κτηνοτρόφοι κτλ), είτε αυτοί που μπορούν να το αγοράσουν (αστοί των πόλεων). Οι φτωχοί της πόλης δηλαδή, η εργατική τάξη σαν να λέμε, δε θα είχε πρόσβαση στο κρέας χωρίς τη βιομηχανία. Το να εύχεσαι λοιπόν μοντέλα παραγωγής όπως πριν μερικούς αιώνες, είναι στη καλύτερη αυταπάτη. Μια εκτίμηση είναι ότι στην πραγματικότητα όλοι ξέρουν το ανέφικτο της πρότασης και ότι είναι απλά μια αφήγηση που λέει ο κόσμος στον εαυτό του για να διαφυλάξει το ενδεχόμενο μιας πιο ηθικής version της επιλογής του. Δηλαδή, από τη στιγμή που μπορεί να υπάρξει “ηθικά παραγόμενο κρέας”, η κρεατοφαγία δεν είναι δομικά ανήθικη, αλλά μπορεί να σωθεί με λίγο ρεφορμισμό.

   Ο σκοπός λοιπόν δεν μπορεί να είναι ένα αντιδραστικό ιστορικό πισωγύρισμα, ένα είδος οικοφασισμού όπως αυτό που προτείνουν διάφοροι οριακά βαρεμένοι, αλλά η οργάνωση της κοινωνίας με τέτοιους όρους ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση σε πλήρη, υγιεινή τροφή χωρίς αυτή να παράγεται μέσα από την εκμετάλλευση όντων που νοιώθουν πόνο. Κάτι το οποίο, επιστημονικά μελετημένα, γίνεται. Και για να γίνει, δε λύνεται με ατομικές καταναλωτικές επιλογές, αλλά με ρήξη με την καπιταλιστική αναρχία που το κριτήριό της για το πως λειτουργεί η κοινωνία είναι το ποσοστό κέρδους των επιχειρήσεων. Μέχρι τότε μπορούμε να κάνουμε προσωπικές επιλογές, όσο δεν ξεχνάμε ότι δεν αρκούν. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, και επειδή το θέμα είναι πολιτικό και όχι προσωπικό, είναι λάθος η επίρριψη ευθυνών στο κοινωνικό υποκείμενο και όχι στο οικονομικοπολιτικό σύστημα. Η Ιστορία έχει δείξει μάλιστα ότι όσο περισσότερο το ρηξιακό υποκείμενο ασχολείται με την ατομική ευθύνη, τόσο λιγότερο πολιτικοποιείται η δράση του. Ο κόσμος δεν αλλάζει κάνοντας επικλήσεις στην ηθική του καθενός ξεχωριστά.

6. 6. H υποτίμηση των συνθηκών στις οποίες ζουν και πεθαίνουν τα ζώα στη βιομηχανία είναι άλλη μια μορφή υποτίμηση της ζωής των εκμεταλλευόμενων εν γένει εκ μέρους του Κεφαλαίου στο όνομα της μείωσης του κόστους παραγωγής.

7. 7. Το να θεωρείς τη συνείδηση των ζώων κατώτερη των ανθρώπων δεν είναι λόγος για να αδιαφορείς για την τύχη τους. Δεν χρειάζεται να στοχεύεις στη διάσωση μόνο της ανώτατης μορφής ζωής και συνείδησης από τη στιγμή που υπάρχουν τρόποι να τραφείς μειώνοντας ή και εξαφανίζοντας τον πόνο σε πλάσματα που τον νοιώθουν.