REVOLTERPIECES: Σύγχρονη κινηματική τέχνη και περιεχόμενο

Να ξεκινήσουμε με μερικές παραδοχές.

Παραδοχή πρώτη: Κάθε αντίληψη που αντιλαμβάνεται την Ιστορία σαν μια μορφή αέναης επανάληψης, πέρα από πέρα ως πέρα ανεδαφική, είναι και καθαρά αντιδραστική. Ακόμα και αν το πράττει στο όνομα της προόδου ή της πλέον ριζικής μορφής της, της επανάστασης. Δηλαδή, είναι άλλο το να προσπαθείς να μάθεις από τη πείρα του παρελθόντος και άλλο να προσπαθείς να το φέρεις στο σήμερα. Ακόμα και αν το χθες που προσπαθείς να επαναφέρεις είναι οι στιγμές που η επαναστατική κίνηση ήταν στις ανώτερες στιγμές της.

Παραδοχή δεύτερη: Η εύκολη επανάληψη των όποιων θεωρητικών και μη κεκτημένων δεν συνιστά διάλογο αλλά στη καλύτερη παράλληλους μονολόγους. Ο διάλογος ξεκινάει από την ανατροφοδότηση , την προσφορά νέων πραγμάτων προς ανάλυση και τη διάθεση για συνδιαμόρφωση.

1. Επαναστατική τέχνη που δε μιλάει στην εργατική τάξη και ιδιαίτερα στη νεολαία της, δεν υπάρχει. Για να το κάνει όμως πρέπει να τη καταλάβει. Η μορφή του κοινωνικού υποκειμένου δεν είναι καθαρή, πόσο δε μάλλον απόλυτα συνεπής. Κάθε μορφή καλλιτεχνικής αναπαράστασης λοιπόν αν την προσεγγίζει ως τέτοια δε μπορεί παρά να είναι ανεδαφική.

Υπάρχει σοβαρή διαφορά μεταξύ του να προτάσεις και να προτείνεις το ιδεατό και του να θεωρείς ότι εσύ το έχεις φτάσει ή ότι πρέπει να απευθύνεσαι σε αυτό. Δεν περιγράφουμε τις ζωές των τέλειων ανθρώπων. Απευθυνόμαστε στην εργατική τάξη, και μάλιστα στα πιο νεανικά κομμάτια της (ηλικιακά και νοητικά) με όλα τα λάθη και τα μειονεκτήματα που αυτή έχει. Αν σήμερα η νεολαία της εργατικής τάξης έχει μερικές συμπεριφορές που δεν συμφωνούμε με αυτές, αν λχ στο 2018 η χρήση κάνναβης έχει ηθικά και κοινωνικά νομιμοποιηθεί, αν πολλά παιδιά το ρίχνουν στο τζόγο για να κερδίσουν μια ζωή που τους στερεί το σύστημα, αν υπάρχουν κομμάτια της με εσωτερικευμένη την ηττοπάθεια και τη λογική της ανάθεσης κτλ δε σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε τα στραβά μάτια και να περιγράφουμε χαρακτήρες που είναι τέλειοι, και άρα πλαστοί και ανεδαφικοί, αλλά ότι πρέπει να ανοίξουμε διάλογο ακριβώς με αυτά τα παιδιά. Να μιλήσουμε για τις ζωές τους και να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι ο κόσμος αυτός δεν είναι ο μόνος δυνατός.

Αλλά και αντίστροφα, αν δε μιλήσεις για τις ζωές τους, αν δε μιλήσεις ακριβώς σε αυτά τα παιδιά, αυτά τα παιδιά δε πρόκειται ποτέ να σε ακούσουν. Δεν ξέρω αν ποτέ το προπαγανδιστικό μοντέλο του κηρύγματος είχε ποτέ πραγματικό αποτέλεσμα, αλλά οι εποχές αλλάζουν και μαζί της τα κοινωνιολογικά μοντέλα και οι χαρακτήρες των ανθρώπων. Η Τέχνη σου δε θα είναι ποτέ πραγματικά επαναστατική αν δε μπορέσεις να κάνεις αυτά τα παιδιά να σκεφτούν και να καταλάβουν δύο βήματα παραπέρα. Όσο και αν τους επαναλαμβάνεις τις ανατρεπτικές σιγουριές που κάποιοι από αυτούς έχουν ήδη κατακτήσει.

1. Κάθε στάδιο της εξέλιξης της κοινωνίας και του κινήματος θέτει διαφορετικές υποχρεώσεις σε όποιον παλεύει για την ανατροπή του υπάρχοντος. Άλλες οι ανάγκες σε περασμένες δεκαετίες, άλλες πριν μερικά χρόνια και άλλες τώρα. Νομίζω μια από τις μεγαλύτερες ζημιές που έχουμε υποστεί σαν κίνημα μετά τις ανατροπές του σοσιαλισμού του 20ου αιώνα είναι ότι χάσαμε την επαφή με πολλές κατακτήσεις- ειδικά με όσες ξεπέρναγαν κάποια βασικά πράγματα. Θυμόμαστε την αντιφασιστική νίκη των λαών, θυμόμαστε τις εποχές που ο σοσιαλισμός έκανε την επίθεση του στον καπιταλισμό 1917-1956 κ.α., αλλά χάσαμε ένα τεράστιο πλούτο των παραγόμενων από αυτές τις εποχές κατακτήσεων, που δεν ήταν πλέον στο επίπεδο μόνο της οικονομικής βάσης και στο επίπεδο του εποικοδομήματος δεν περιορίζονταν στο πεδίο της πολιτικής. Αντίθετα, εξαπλώνονταν σε ένα εύρος πραγμάτων που αφορούσαν τη καθημερινή ζωή, την φιλοσοφική και κριτική της αντιμετώπιση.

Κρατάμε τις προπαγανδιστικές αφίσες του Μαγιακόφσκι και ξεχνάμε το “Δεν είναι μόνον ο κομμουνισμός στη γη, στα κάθιδρα εργοστάσια εκείνα. Είναι και μέσ’ στο σπίτι, στο τραπεζάκι μπρος, στις σχέσεις, στη φαμίλια, στην καθημερινή ρουτίνα.”. Που στη τελική, ο σκοπός της όλης υπόθεσης είναι ακριβώς αυτή η καθημερινή ρουτίνα. Κρατάμε τα αντάρτικα και τα πιο στενά πολιτικά τραγούδια και ξεχνάμε όλη τη τέχνη που πειραματιζόταν και αναστοχάζονταν για την υπόλοιπη ζωή. Όμως άλλες οι ανάγκες του τότε, άλλες του σήμερα. Σήμερα, δεν ζούμε στο καιρό της τελικής σύγκρουσης αλλά της ανασύνταξης, της ανάλυσης και της επένδυσης. Άρα δεν χρειαζόμαστε πρωτίστως συνθήματα, αλλά κριτική σκέψη. Το κοινωνικό υποκείμενο που απευθυνόμαστε δεν είναι πλέον ένα αμόρφωτο προλεταριάτο που η μόνη του επαφή με τη Τέχνη, τη πολιτική σκέψη και τη φιλοσοφία ήταν τα ψήγματα που τα μέσα της εποχής και ο απειροελάχιστος ελεύθερος χρόνος τους επέτρεπε να έχουν, αλλά ένα πιο περίπλοκο- περίπλοκο, όχι ιδεατό. Άρα και η επαναστατική τέχνη δε μπορεί να περιορίζεται σε γενικόλογα προτάγματα και εύκολες αναλύσεις για τον καπιταλισμό. Χρειάζεται εξέλιξη και αναβάθμιση της δουλειάς. Χρειάζεται τέχνη που να μας κάνει να καταλαβαίνουμε (και του κοινωνικού υποκειμένου αλλά και του επαναστατικού) τη ρήση του Μπρεχτ ότι “ο άνθρωπος είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων”. Όχι που να επαναλαμβάνει ξανά και ξανά γενικολογίες για το δίκαιο της υπόθεσης και για τη γενική φύση της εκμετάλλευσης. Αυτά θα τα ξαναχρειαστούμε τον καιρό των συνθημάτων, τον καιρό που θα πάμε για τη τελική σύγκρουση. Τον καιρό που θα αλλάξουν τα καθήκοντα δηλαδή. Συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, όχι μανιέρες και ευκολίες.

Τελικά είναι νωρίς για πρόβες πολέμου, και αργά για σουρεαλιστική ποίηση[1].

ΥΓ. Όλα αυτά που ειπώθηκαν στο κείμενο βέβαια για να γίνουν χρήσιμα πρέπει να έχουν σαν βάση ότι το επίπεδο κατανόησης των πραγμάτων δεν είναι ένα στη κοινωνία. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν κατανοήσει ούτε τα βασικά για το πως λειτουργεί ο κόσμος και άνθρωποι που έχουν φτάσει μερικά βήματα παραπέρα. Άρα και η Τέχνη δε μπορεί να έχει ένα και μόνο ενιαίο χαρακτήρα. Ανάλογα σε ποιόν μιλάς, του τα λες προσαρμοσμένα. Το πραγματικό στοίχημα είναι το πως βοηθάς το όποιο κοινό* στο οποίο στοχεύεις να απευθύνεσαι. Χωρίς οι ευκολίες σου να είναι αποκούμπι·  είτε μιλάς για γενικόλογα πολιτικά προτάγματα, είτε κάτι πιο εκλεπτυσμένο και περίπλοκο. Και αυτό το τελευταίο, να γίνει ξεκάθαρο: ακόμα και τα πλέον “βασικά” μηνύματα χρειάζονται σήμερα, το κείμενο δεν έχει στόχο να αποτρέψει κάποιον από το να δουλέψει πάνω σε αυτά, αλλά να βάλει προβληματισμούς για το πως θα γίνει αυτό καλύτερα.

* Η έννοια του κοινού εδώ ως μέρος στο οποίο απευθύνεσαι, όχι με την έννοια του δίπολου σχέσης καλλιτέχνη-κοινού όπου ο καλλιτέχνης βρίσκεται “από πάνω”.

[1]        το σφάλμα ft. πινόκιο | μπραχάμι, κοινόβιο θ*δ [σπίτι 3]