Το στρατήγημα ενός γέρικου γάτου

Υπάρχει ένα στρατήγημα [1] του πολέμου και της πολιτικής που εφαρμόζεται παλαιόθεν από τους αστούς και που τους επιβάλλει να κρύβουν τις πραγματικές τους προθέσεις πίσω από αρεστά προσωπεία (όπως του προστάτη του λαού και των αδυνάτων, του πατριώτη, του σωτήρα του έθνους, του αριστερού…) και πίσω από ευχάριστες για τα αυτιά των ακροατών λέξεις και φράσεις: «Κατάργηση των μνημονίων», «13^η σύνταξη», «Ανάπτυξη», «Πρόοδος», «Δικαιοσύνη», «Αλήθεια», «Ελευθερία και Αλληλεγγύη»,  «Δουλειές, δουλειές, δουλειές», «Πατριωτισμός». Πρέπει να καταλάβει κανείς ότι η αστική τάξη έχει έναν πολυπληθέστερο από αυτήν ταξικό εχθρό, την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα, κάτι που της επιβάλλει να κρύβει τις προθέσεις της και να παριστάνει πως είναι άλλη από αυτήν που πραγματικά είναι, δηλαδή εχθρός του λαού και των λαϊκών συμφερόντων. Αν την συνέφερε, θα έστελνε αυτό το λαό στο θάνατο, όπως συμβαίνει στους αστικούς πολέμους, ή θα τον άφηνε στην πείνα και στην εξαθλίωση, όπως συμβαίνει όταν οι καπιταλιστές για τα συμφέροντά τους, πετάνε εκατομμύρια εργαζόμενους στους δρόμους…

Όπως αναφέρεται στο πρώτο από τα «36 στρατηγήματα» [2] «Για να χαλαρώσεις τις προφυλάξεις κάποιου εχθρού, πρέπει να κρύβεις τις αληθινές σου προθέσεις…». Κάθε στρατιωτικός και πολιτικός ελιγμός έχει δύο πτυχές: την εμφανή κίνηση και την αφανή πρόθεση. Η ιδανική περίπτωση θα ήταν να μπορέσεις να κρύψεις από τον αντίπαλό σου και την κίνηση και την πρόθεσή σου, ώστε να τον κρατήσεις σε πλήρη άγνοια, κάτι που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί. Οπότε, η μόνη εναλλακτική λύση είναι να αναγκάσεις τον εχθρό σου να παρερμηνεύσει την πρόθεση της ενέργειάς σου. Τα μυστικά κόλπα δεν είναι ασυμβίβαστα με τις ανοικτές ενέργειες αν είναι κρυμμένα σε αυτά. Το πιο ορατό κρύβει το πιο μυστικό.

Θα έλεγα πως θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή τη συμπεριφορά εξαπάτησης στρατήγημα του αγαθού προσωπείου… Κι ίσως αυτό έχει μια ευρύτερη εφαρμογή που αφορά όχι μόνο τον πόλεμο και την πολιτική, αλλά και τις καθημερινές κοινωνικές σχέσεις μέσα στον καπιταλισμό, δεδομένου ότι αυτές διέπονται κυριαρχικά από εγωισμό, ανταγωνισμό και έχθρα, κι από μια σειρά αρνητικές στάσεις και συναισθήματα που γέννησαν όλες οι ταξικές κοινωνίες.  Τώρα για ποια «ελευθερία» και ποια «αλληλεγγύη» μιλούν οι αστοί, δεν είναι και τόσο δύσκολο να το καταλάβει κανείς: μιλούν για την ασύδοτη ελευθερία των καπιταλιστών και για την ταξική τους αλληλεγγύη σε βάρος του λαού και της εργατικής τάξης. Κατά τ’ άλλα, η αστική αλληλεγγύη σε κάθε της εκδοχή είναι τόσο ευάλωτη, που κινδυνεύει κάθε στιγμή να μετατραπεί σε ανοιχτό πόλεμο και να καταστρέψει τον κόσμο. Οι αστοί είναι αναγκασμένοι να υποκρίνονται και να κρύβουν τις πραγματικές τους προθέσεις, ακόμα κι απ’ τον εαυτό τους. Άλλωστε, αυτό είναι υποχρεωμένοι να κάνουν, αν θέλουν να πείσουν και να κοιμίσουν το λαό.

Υπάρχει και μια σχετική λαϊκή ιστορία της Ιαπωνίας, που μάλλον εκφράζει καλύτερα το νόημα του πρώτου από τα τριάντα έξι στρατηγήματα:

Ζούσε κάποτε κάποιος σαμουράι, που βασανιζόταν από ένα σοβαρό πρόβλημα: του ρήμαζε το σπίτι ένας μεγάλος και ξύπνιος αρουραίος. Αφού δοκίμασε κάθε είδους παγίδες και δηλητήρια χωρίς αποτέλεσμα, αποφάσισε κάποια στιγμή ν’ αγοράσει ένα δυνατό γάτο, εκπαιδευμένο να πιάνει μεγάλους και ξύπνιους αρουραίους. Πήγε, λοιπόν, στην κοντινή πόλη κι εκεί κάποιος που εκγύμναζε και πουλούσε διάφορα ζώα, τον έπεισε ν’ αγοράσει μια πολύ δυνατή και ευκίνητη γάτα, βεβαιώνοντάς τον ότι μ’ αυτή θα έλυνε γρήγορα το πρόβλημά του. Πράγματι, η γάτα ήταν πολύ γρήγορη, κι άρχισε να κυνηγάει με μανία τον αρουραίο, μόλις αυτός έκανε την εμφάνισή του. Ο αρουραίος, όμως, αποδείχτηκε αρκετά πιο γρήγορος απ’ τη γάτα και προλάβαινε κάθε φορά να κάνει τη ζημιά του και να χωθεί γρήγορα στην τρύπα του, αφήνοντάς την να τρέχει μάταια ξοπίσω του.

Μετά από μια εβδομάδα, ο σαμουράι επέστρεψε τη γάτα στον πωλητή και ζήτησε πίσω τα χρήματά του. Τότε εκείνος, έφυγε για λίγο κι ύστερα επέστρεψε μ’ έναν μεγαλόσωμο γκρίζο γάτο, που δεν τον είχε δει ο σαμουράι την προηγούμενη φορά. «Αυτός είναι ο αρχηγός των γάτων», είπε στον σαμουράι. «Κανένας ποντικός στον κόσμο δε θα μπορούσε να του ξεφύγει». Και λέγοντας αυτά, άφησε τον αρχηγό των γάτων στο έδαφος κι αμέσως μετά τον διέταξε ν’ ανέβει στην κορφή ενός πανύψηλου δέντρου που βρισκόταν σε απόσταση πέντε μέτρων απ’ το σημείο που είχαν σταθεί. Αστραπιαία ο γάτος έκανε ένα τεράστιο άλμα και βρέθηκε πάνω στο δέντρο. Χωρίς να σταθεί καθόλου, βρέθηκε μ’ ένα δεύτερο άλμα κάπου στο κέντρο του φυλλώματος και μ’ ένα τρίτο άλμα στην κορυφή του δέντρου. Στη συνέχεια, ο πωλητής του έκανε ένα νεύμα κι ο γάτος βρέθηκε απ’ τη κορφή του δέντρου στα πόδια τους, κάνοντας μόνο δυο τεράστια άλματα. Ο σαμουράι έμεινε άφωνος.

Ο έξυπνος αρουραίος, μόλις είδε το νέο γάτο που έφερε ο σαμουράι στο σπίτι, κατάλαβε καθαρά περί τίνος πρόκειται και δεν ξεμύτισε καθόλου απ’ τη φωλιά του. Μόνο περίμενε ήσυχα μέχρι να κοιμηθεί ο γάτος κι ύστερα βγήκε για να συνεχίσει τη συνηθισμένη του επιδρομή στο κελάρι του σαμουράι. Από τη μέρα εκείνη, ο αρουραίος άλλαξε απλώς το ωράριο της δράσης και του ύπνου του. Όταν ξυπνούσε ο γάτος, αυτός έπεφτε για ύπνο. Κι όταν ο γάτος κοιμόταν, ο ποντικός έκανε επιδρομές στα φαγώσιμα του σαμουράι και μετέφερε αρκετά απ’ αυτά στη φωλιά του, για τις δύσκολες ώρες.

Ο σαμουράι, μετά από δέκα ημέρες, επέστρεψε τον αρχηγό των γάτων στον πωλητή. Εκείνος ντροπιασμένος του ζήτησε συγγνώμη και του είπε ότι, δίνοντάς του αυτό τον γάτο, έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε κι ότι δεν υπήρχε τίποτε άλλο που θα μπορούσε να κάνει. Τού επέστρεψε τα χρήματα που είχε πάρει κι ο σαμουράι απελπισμένος πήρε το δρόμο για το σπίτι του. Λίγο πριν φτάσει, συνάντησε στο δρόμο έναν καλόγερο που ήταν γνωστός για τη σοφία του και σκέφτηκε να του εκθέσει το πρόβλημα που τον βασάνιζε τόσον καιρό και να ζητήσει τη συμβουλή του. Ο καλόγερος, αφού τον άκουσε, του ζήτησε να τον ακολουθήσει στο μοναστήρι. Εκεί, του έδωσε έναν μαύρο γάτο που ζούσε στο μοναστήρι από τότε που γεννήθηκε και που τώρα πια, γέρος και εξασθενημένος, κοιμόταν όλη μέρα, κι όταν σηκωνόταν, σερνόταν με το ζόρι. Ο σαμουράι πρόσεξε ότι το τρίχωμα του γέρικου γάτου είχε αρχίσει να πέφτει και να εμφανίζονται διάφορα κενά σαν μπαλώματα εδώ κι εκεί στο σώμα του. Εκείνο, όμως, που του προκάλεσε απέχθεια ήταν τα βρόμικα και σουβλερά νύχια τού γερασμένου μαύρου γάτου, που ήταν γεμάτα υπολείμματα τροφών (οι γάτες, ως γνωστόν, είναι από τη φύση τους πολύ καθαρά ζώα και φροντίζουν διαρκώς την καθαριότητά τους). Από ευγένεια, όμως, ο σαμουράι δεν είπε τίποτε, γιατί δεν ήθελε να προσβάλει τον σοφό γέροντα. Πήρε μαζί του το γάτο, ευχαρίστησε τον καλόγερο και τράβηξε για το σπίτι του, προσέχοντας να μη γδαρθεί από τα βρόμικα μακριά νύχια του γάτου και πάθει καμιά μόλυνση.

Για δύο εβδομάδες, ο γάτος δεν έκανε τίποτε άλλο απ’ το να κοιμάται όλη την ημέρα κι όλη τη νύχτα. Στην αρχή, ο έξυπνος αρουραίος ήταν αρκετά επιφυλακτικός, γιατί περίμενε πως ο σαμουράι θα έφερνε έναν γάτο ακόμα πιο ικανό από τους δυο προηγούμενους. Γι’ αυτό στις διάφορες εξόδους του περνούσε με κάθε προφύλαξη όσο γίνεται μακρύτερα απ’ το γάτο, για να δοκιμάσει τις αντιδράσεις του. Πολύ σύντομα, όμως, αντιλήφθηκε ότι ο γάτος δεν έκανε τίποτε άλλο απ’ το να κοιμάται σαν πεθαμένος κι άρχισε να ξεθαρρεύει και να πολλαπλασιάζει τις επιδρομές του. Έτσι, όταν πέρασαν οι δύο εβδομάδες, ο σαμουράι πήρε το γάτο και τον επέστρεψε προσεκτικά στο μοναστήρι. Ο καλόγερος, όμως, τον παρακάλεσε να κρατήσει το γάτο για λίγο ακόμα, διαβεβαιώνοντάς τον ότι οι μέρες του αρουραίου ήταν μετρημένες.
Ο σαμουράι ξαναπήρε το γάτο στο σπίτι του και αποφάσισε να κάνει υπομονή για λίγες ημέρες ακόμα κι ύστερα να τον επιστρέψει οριστικά στον καλόγερο. Κι ο μαύρος γέρικος γάτος ξανάπεσε στο λήθαργό του. Τα μερόνυχτα συνέχισαν να περνούν όπως και πρώτα. Μόνο που ο έξυπνος αρουραίος είχε πια αποθρασυνθεί εντελώς και πηγαινοερχόταν αδιάφορος, θεωρώντας τον γάτο κάτι σαν άψυχο αντικείμενο του σπιτιού, όπως ήταν οι καρέκλες, τα τραπέζια και οι πίνακες με τη νεκρή φύση που κρέμονταν στους τοίχους. Μάλιστα, από πλήξη άρχισε να κάνει διάφορα κόλπα και να χορεύει γύρω από τον κοιμισμένο γάτο, μπας και τον ξυπνήσει ποτέ και διασκεδάσει βλέποντάς τον να τον κυνηγάει. Του κάκου! Ο μαύρος γέρικος γάτος φαινόταν να βρίσκεται στα τελευταία του και σπάνια πια έδινε σημεία ζωής. Αυτό λύπησε πολύ τον αρουραίο, γιατί δεν είχε πια καμιά ελπίδα για λίγη περιπέτεια στη ζωή του. Αποδέχτηκε, λοιπόν, την κατάσταση και άφησε το γάτο να πεθάνει στην ησυχία του.

Μια μέρα, ο αρουραίος, πηγαίνοντας για την επιδρομή του, πέρασε ως συνήθως πλάι απ’ τον γέρικο γάτο. Καθώς περνούσε,  το πόδι του γάτου τινάχτηκε απότομα και τον κάρφωσε με τα αιχμηρά του νύχια στο πάτωμα. Ο αρουραίος πέθανε ακαριαία.

Σημειώσεις

[1] στρατήγημα = πολεμικό τέχνασμα. || (επέκτ.) μέσο ή τρόπος για εξαπάτηση.

[2] «36 στρατηγήματα» («36 stratagems») ονομάζεται μια αρχαία κινεζική συλλογή από ισάριθμα στρατιωτικά και πολιτικά τεχνάσματα, διατυπωμένα με επιγραμματικό τρόπο.  Η συλλογή ανακαλύφθηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Guangming Daily του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος στις 16 Σεπτεμβρίου 1961. Στη συνέχεια ανατυπώθηκε και διανεμήθηκε με αυξανόμενη δημοτικότητα.

[3] σαμουράι = ευγενής πολεμιστής της φεουδαρχικής Iαπωνίας.