Το τέλος του υπαρκτού διαφωτισμού (το πρόσωπο του θηρίου)

Κυρά Κατίνα σπλαχνική που βρίζεις κάθε ξένο στη λαϊκή, στην αγορά, στο τρόλεϊ, στο τρένο λησμόνησες τον μπάρμπα σου που σέρνονταν στις τρύπες στου ορυχείου τις στοές, στων καραβιών τις πίπες.

Ο διαφωτισμός είναι μια περίοδος ορόσημο για την Ευρώπη αρχικά, και για το σύνολο του κόσμου στη συνέχεια. Είναι η περίοδος που μετά από χιλιάδες χρόνια επανέρχεται το αξίωμα της ιερής ανθρώπινης ζωής, καθώς και για την  δόμηση της κοινωνίας σε πλειοψηφίες και μειοψηφίες, χωρίς την αριστοκρατική διαστρωμάτωση της φεουδαρχίας. Σε αυτό το σημείο αρχίζει και εισάγεται στην πολιτική ζωή η έννοια του δικαιώματος, κάτι το οποίο ενισχύει την αξία της ανθρώπινης ζωής ως αυτονόητη ιδιότητα και όχι ως κάτι που απορρέει από την καταγωγή ή την οικονομική κατάσταση.

Όλα τα ωραία όμως κάποτε τελειώνουν, και έτσι τα παραπάνω έμενε να ανατραπούν με την πρώτη ευκαιρία στην Παρισινή Κομμούνα. Το ότι η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι αυτονόητη, δε σήμαινε πως είναι όμως και ίδια για όλους τους πολίτες. Η λογική αυτή εντείνεται όσο αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, με αποτέλεσμα πλέον να είναι σε αναλογία με την παραγωγική και χρηματική ικανότητα του κάθε ανθρώπου. 

Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η ίδια η έννοια του δικαιώματος έχει καταστεί εμπορική αξία προς αγορά και εκμετάλλευση. Συμπεριφορές και καταστάσεις που εμφανίζονται ως μειοψηφικές (άτομα με ειδικές ανάγκες, μετανάστες, ομοφυλόφιλοι) τιτλοποιούνται ως μειοψηφία, μόνο που αυτή τη φορά η μειοψηφία αποκτούσε δικαιώματα, όχι όμως αδιαμεσολάβητα. Ο χαρακτηρισμός ως μειοψηφία θέτει το άτομο σε κατάσταση ιδιότυπης γκετοποίησης: νιώθει ως διαφορετικό κομμάτι από το κοινωνικό σώμα, η ιδιότητά του το καθιστά δέκτη βοήθειας και άρα εξαρτώμενο, τόσο σε σημειολογικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Κατά συνέπεια, εμφανίσθηκαν πλειάδα οργανισμών, θεσμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων που εξέφραζαν και υπερασπίζονταν τα άτομα αυτά με το αζημίωτο, καθώς το πεδίο αυτό ίσως αναδείχθηκε σε μια από τις πιο κερδοφόρες δραστηριότητες της δεκαετίας. Ως αποτέλεσμα στήθηκαν περιουσίες και «φιλανθρωπικά» προφίλ οργανισμών και ανθρώπων που επένδυαν πάνω στην διαφορετικότητα. 

Οι ιδιαίτερες ομάδες που αποτέλεσαν πεδίο νέας κερδοφορίας στη δεκαετία του ’90, έγιναν ο νέος απόλυτος κίνδυνος για τον δυτικό πολιτισμό από την περίοδο της οικονομικής κρίσης και μετά. Μια περίοδο όπου αποτελεί και το οριστικό τέλος του υπαρκτού (;) διαφωτισμού. Πλέον υπάρχουν και άνθρωποι που, ανάλογα με την περίοδο και την κατάσταση, δεν διαθέτουν καμία αξία, ή μάλλον διαθέτουν αρνητική αξία, εφόσον πλέον τιτλοποιούνται ως επικίνδυνοι. Επικίνδυνοι εφόσον έχουν χάσει την ικανότητα να αποφέρουν κέρδος, και ορίζονται ως ζημιά για ευρωπαϊκά κράτη, σε αντίθεση με τις χώρες τους που αποτελούν πεδίο κερδοφορίας και πολέμου. 

Κυρά Κατίνα σπλαχνική που ξέρεις κάθε άγιο, κάνε και μία προσευχή για ‘κείνο το ναυάγιο που είχε μέσα το παιδί, τη μάνα, τον πατέρα και μόλις έπιασαν στεριά τους έριξαν μια σφαίρα.

Αυτό είναι και το αδίστακτο πρόσωπο του θηρίου της Ευρώπης του σήμερα, ένα τέρας το οποίο έχει γίνει φυσιολογικό για μια μερίδα του πληθυσμού, η οποία θεωρεί τους νεκρούς μετανάστες και πρόσφυγες στη Μεσόγειο ως στατιστικό λάθος στην καλύτερη περίπτωση. Για μια μερίδα όμως, όχι για το όλον. Οι ευθύνες δε μπορούν και δεν πρέπει να επιμερίζονται στο σύνολο της κοινωνίας, ένα σύνολο το οποίο μόνο εννιαίο δεν είναι, κοινωνικά, γεωγραφικά και ταξικά. Μάλιστα η κυρίαρχη αντίληψη χαρακτηρίζει το κομμάτι το οποίο διαφωνεί ως δικαιωματιστές, ως άτομα που κερδίζουν χρήματα και προβολή. Το ότι υπήρχαν στο παρελθόν, και υπάρχουν ακόμα εταιρείες που παράγουν υπεραξία από τα δικαιώματα, δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν και άτομα τα οποία τα υπερασπίζονται από ιδεολογική και ταξική αφετηρία, ως αντίληψη.

Ακόμα και αν ορισμένα άτομα από αυτά ασχολούνται και επαγγελματικά με τομείς κοινωνικής ιατρικής για παράδειγμα, δεν το κάνουν με σκοπό το κέρδος, καθώς η επιλογή αυτή δεν είναι ούτε εύκολη ούτε επαγγελματικά προσοδοφόρα. Η ανθρωπιστική βοήθεια και ο εθελοντισμός πλέον δεν είναι κάτι “glamorous”, δεν είναι τα μεγάλα γκαλά και τα φωτεινά χαμόγελα σε φωτογραφίες στην Αφρική, δίπλα από παιδάκια που δέχονται εμβόλια. Πλέον τα πεδία δράσης έχουν σκληρές σκηνές, πολλές φορές σε έδαφος μαχών, με τη μεταφορική ή την κυριολεκτική έννοια. Οι ιδιαίτερες συνθήκες εργασίας (πολλές φορές σε βανάκια χωρίς κλιματισμό, χωρίς τουαλέτα, σε καταυλισμούς με μηδαμινές συνθήκες υγιεινής) καθιστούν την συγκεκριμένη επαγγελματική επιλογή δυσπρόσιτη σε άτομα με “αλλεργία” στους μετανάστες ή προσδοκία για πολυτελή ασφαλή γραφεία, σε βαθμό  που να μη βρίσκεται προσωπικό πολλές φορές. 

Τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα, πως εκτός από ΜΚΟ μανιτάρια-αποδέκτες ΕΣΠΑ, υπάρχουν ΜΚΟ που όντως προσφέρουν εκεί που το κράτος απουσιάζει, υπάρχουν οργανώσεις αλληλεγγύης  και σωματεία που παρέχουν αφιλοκερδώς τη στήριξή τους, και το κυριότερο όσο και αν οι νεοφιλελεύθεροι δε μπορούν να το αντιληφθούν, υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται με κριτήριο την ταξική αλληλεγγύη και όχι τον ανταγωνισμό. Υπό αυτό το πρίσμα η πολιτική της συνθήκης του Δουβλίνου, η πολιτική της frontex, των pushbacks και των τειχών δεν μπορούν να συμβαδίσουν με τον ανθρωπισμό. Υπό αυτό το πρίσμα ο πνιγμός των μεταναστών και προσφύγων δεν αποτελεί ατύχημα, αλλά παράπλευρη απώλεια στον πόλεμο για το κέρδος στη μέση Ανατολή. 

Επειδή το θηρίο όμως είναι εκτός από αδίστακτο και αδηφάγο, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία παράπλευρη απώλεια. Φάνηκε με τον καλύτερο τρόπο την περίοδο της πανδημίας. Φάνηκε στα όλο και αυξανόμενα εργατικά ατυχήματα. Φάνηκε στους θανάτους λόγω ελλείψεων ασθενοφόρων. Σε αυτό το σύστημα όσοι δεν ανήκουν στην αστική τάξη είναι εν δυνάμει παράπλευρη απώλεια. Και η αντίληψη πως ανθρώπινες ζωές είναι αποδεκτό να αποτελούν παράπλευρη απώλεια είναι η μεγαλύτερη ήττα για τον δυτικό κόσμο που θέλει να προσδιορίζεται ως ελεύθερος και προοδευτικός. Και είναι και η μεγαλύτερη ανάγκη για ανατροπή, από την πλευρά των ταξικών δυνάμεων, των πραγματικών φορέων της αλληλεγγύης και της ισότητας στο σήμερα. 

Πού είναι τα καμάρια σου, ο Γιώργος κι η Μαρία; Ο γιος σου πήγε Καναδά κι η κόρη Αυστραλία και σου ‘ρχονται τα δάκρυα και σου χαλούν τη μάσκα όταν σου λένε: “δεν θα ‘ρθω μανούλα μου, το Πάσχα”. Κυρά Κατίνα, Δημήτρης Μητσοτάκης 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης

Φωτογραφία (πρόσφυγες στη Λέσβο): Konstantinos Tsakalidis / SOOC