Εμίλ Ζάτοπεκ – Η “τσεχική ατμομηχανή” μεταξύ ρεκόρ και “Άνοιξης της Πράγας”

“Τρέχει σα να τον έχουν μαχαιρώσει στην καρδιά” ήταν ένα μόνο από τα πολλά σκωπτικά σχόλια διεθνών αθλητικογράφων για τον τρόπο τρεξίματος του “Εμίλ του Τρομερού”, της “τσεχικής ατμομηχανής”, που χαρακτηριζόταν από έντονους μορφασμούς πόνου και προσπάθειας και από κινήσεις του κεφαλιού και του κορμού. Ο ίδιος αντιδρούσε με χιούμορ λέγοντας “δεν είμαι αρκετά ταλαντούχος ώστε να τρέχω και να γελάω ταυτόχρονα”. Σύμφωνα με το περιοδικό “Runner’s world magazine” το 2013 ο Ζάτοπεκ ανακηρύχτηκε “καλύτερος δρομέας όλων των εποχών”. Το ρεκόρ κατάκτησης χρυσού μεταλλίου στα 5.οοο μέτρα, στα 10.000 μέτρα και το Μαραθώνιο στους ίδιους Ολυμπιακούς Αγώνες, παραμένει ακατάρριπτο έως σήμερα.

Γεννήθηκε σε φτωχή, πολύτεκνη οικογένεια ενός ξυλουργού στις 19 Σεπτέμβρη 1922. Στα 16 του χρόνια άρχισε να δουλεύει σε εργοαστάσιο υποδημάτων. Ο γυμναστής του εργοστασίου τον ανάγκασε να συμμετάσχει σε αγώνα 100 μέτρων. Ο ίδιος αρχικά δεν ήθελε, ενώ στην κούρσα ήρθε δεύτερος. Το μικρόβιο ωστόσο είχε μπει μέσα του κι ο Ζάτοπεκ άρχισε να αναπτύσσει τις ανορθόδοξες μεθόδους του (προπόνηση με στρατιωτικές αρβύλες, με τρεις φόρμες στα χιόνια, κρατώντας την αναπνοή του μέχρι λιποθυμίας) στα πρότυπα του Φινλανδού Ολυμπιονίκη δρομέα Πάαβο Νούμι.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1944, ο Ζάτοπεκ είχε ήδη αρχίσει να σπάει εθνικά ρεκόρ στις μακρινές αποστάσεις. Έγινε αξιωματικός του τσεχοσλοβάκικου στρατού, πιστεύοντας στα ιδανικά του σοσιαλισμού, όπου ανέπτυξε περισσότερο την ιδιόρρυθμη τεχνική του. Συμμετείχε στους Ολυμπιακούς του Λονδίνου το 1948, κερδίζοντας χρυσό και αργυρό μετάλλιο στα 10 και 5 χιλιάδες μέτρα αντίστοιχα.  Τα επόμενα χρόνια ο Ζάτοπεκ θα έσπαγε το ένα ρεκόρ πίσω από το άλλο, κερδίζοντας ευρωπαϊκά πρωταθλήματα στα 5.000 και 10.000 μέτρα. Η στιγμή που ο Ζάτοπεκ πέρασε με χρυσά γράμματα στην ιστορία του αθλητισμού ήταν στους Ολυμπιακούς του Ελσίνκι το 1952, με τα τρία χρυσά μετάλλια, το τελευταίο στο Μαραθώνιο, όπου συμμετείχε για πρώτη φορά στη ζωή του.

Στους ίδιους Ολυμπιακούς η συναθλήτρια και σύζυγός του Ζάνα Ζατόπκοβα, με την οποία είχαν γεννηθεί την ίδια ακριβώς μέρα, κέρδισε χρυσό στο ακόντιο, λίγο μετά τη νίκη του άντρα της στα 5.000 μέτρα. Στη συνέντευξη τύπου ο Ζάτοπεκ είπε ότι η νίκη του “είχε εμπνεύσει” την ακοντίστρια, σχόλιο στο οποίο απάντησε η ίδια περιπαικτικά: “Αλήθεια; Εντάξει, τότε πήγαινε να εμπνεύσεις καμιά άλλη κοπέλα, να δούμε αν μπορεί να πετάξει ακόντιο στα 50 μέτρα”. Το ζεύγος ήταν μάρτυρες στο γάμο της χρυσής Ολυμπιονίκη Όλγας Φεκότοβα με τον Αμερικανό συναθλητή της Χάρολντ Κόνολι στην Πράγα το 1957. Λέγεται -χωρίς να υπάρχουν αποδείξεις- πως ο ίδιος είχε μεσολαβήσει ώστε να δοθεί η άδεια για το γάμο εν μέσω “Ψυχρού Πολέμου”.

Ο κόσμος και οι συναθλητές του τον λάτρευαν, όχι μόνο για τις επιδόσεις του, αλλά για τον εξαιρετικό χαρακτήρα του. Έμαθε οκτώ ξένες γλώσσες για να συνομιλεί με συναθλητές του, πρόσφερε ακόμα και τις κάλτσες του σε συναθλητή του και μοιραζόταν με όλους τα μυστικά της επιτυχίας του.

Βοήθησε το συναθλητή του Στάνισλαβ Γιούνγκβιρτ να συμμετάσχει στην εθνική ομάδα της Τσεχοσλοβακίας για το Ελσίνκι παρά την αρχική του αποβολή για πολιτικούς λόγους. Σε μια κίνηση ιστορικής γενναιοδωρίας το 1966 χάρισε στον Αυστραλό δρομέα Ρον Κλαρκ το χρυσό του μετάλλιο στο Ελσίνκι, καθώς εκείνος παρά το ρεκόρ του δεν είχε λάβει ποτέ Ολυμπιακό χρυσό. Ο ίδιος ο Ζάτοπεκ είχε τερματίσει νωρίς την καριέρα του, το 1957, καθώς δεν μπόρεσε να συνέλθει πλήρως από τραυματισμό του το 1956.

Ως ένα από τα πιο προβεβλημένα πρόσωπα της χώρας, ο Ζάτοπεκ στήριξε έντονα τις “μεταρρυθμίσεις” του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ κατά τη λεγόμενη Άνοιξη της Πράγας. Ο ίδιος διηγούνταν αργότερα πως μετά την επέμβαση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ο ίδιος προσπαθούσε να συνομιλήσει με στρατιώτες στα τανκς, λέγοντάς τους πως έκαναν κακό στο κομμουνιστικό κίνημα. Ένας αξιωματικός του έσφιξε το χέρι λέγοντας πως ίσως δεν ένιωθε τόσο καλά για αυτό που έκανε. Η στάση του Ζάτοπεκ και οι κατηγορίες που απηύθυνε κατά της ΕΣΣΔ ως “γκάνγκστερ” του κόσμου, αξιοποιήθηκαν, όπως είναι φυσικό, δεόντως από τη δυτική προπαγάνδα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο Ζάτοπεκ να αποβληθεί από το κόμμα και το στρατό και να γίνει εργάτης σε εταιρεία γεωτρήσεων και εξόρυξης ουρανίου.

Στα τέλη της δεκαετία του ’70 έλαβε μερική αποκατάσταση και συνεργάστηκε με κρατικούς οργανισμούς αθλητισμού. Για το λόγο αυτό, παρότι ο πρώτος πρόεδρος μετά τις ανατροπές, Βάτσλαβ Χάβελ, τον αποκατέστησε πλήρως το 1990, πολλοί πρώην αντιφρονούντες τον θεωρούσαν “προδότη” και το δημόσιο ενδιαφέρον για εκείνον αναζωπυρώθηκε μετά το θάνατό του, το 2000, μετά από εγκεφαλικό στις 22 Νοέμβρη του ίδιου χρόνου. Ένας χάλκινος αδριάντας του κοσμεί από το 2014 το Στάδιο Νεολαίας στο Ζλιν, ενώ το 2012 ανήκε στους πρώτους αθλητές που μπήκαν στο Hall of Fame της IAAF.

Δύσκολες Νύχτες