Γκάρι Κασπάροφ – Το “αστέρι του Μπακού” που εξέπεσε στον αντισοβιετισμό

“Σε όλες τις ηπείρους υπάρχει ταλέντο, η διαφορά είναι ότι δεν υπάρχουν ίσες ευκαιρίες να το καλλιεργήσεις” αναγνωρίζει σε μια σχετικά πρόσφατη συνέντευξή του, ο Γκάρι Κασπάροφ, που γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 13 Απριλίου 1963. Αποφεύγει να μιλήσει όμως για τις δομές της χώρας που ανέδειξε τον ίδιο και μια ολόκληρη σκακιστική σχολή, που ήταν η καλύτερη στον κόσμο. Η χώρα αυτή είναι η Σοβιετική Ένωση και δεν υπάρχει πια. Αλλά ο τυφλός αντικομμουνισμός του Κασπάροφ τον κάνει να βλέπει τη σημερινή Ρωσία του Πούτιν ως μια συνέχεια του κομμουνιστικού της παρελθόντος από το οποίο δεν μπορεί να αποκοπεί…

Γεννήθηκε στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν από Εβραίο πατέρα και Αρμένια μητέρα (Κασπαριάν), με μητρική γλώσσα τα ρωσικά -ένα τυπικό δείγμα της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών στο πολυεθνικό σοβιετικό κράτος. Μυήθηκε στην τέχνη του σκακιού από τον πατέρα του, όταν έλυσε ένα σκακιστικό πρόβλημα σε ηλικία έξι ετών. Ένα χρόνο μετά έχασε τον πατέρα του από λευχαιμία και αφοσιώθηκε στη μητέρα του, παίρνοντας μάλιστα το επίθετό της στη ρωσική εκδοχή του, Κασπάροφ, αν και είχε έρθει στον κόσμο ως Γκάρι Βαϊνστάιν.

Το ταλέντο του στο σκάκι αναδείχτηκε πολύ σύντομα, αν και χρειάστηκε να κατακτήσει τον παγκόσμιο τίτλο των νέων σε ηλικία 16 ετών, για να συνειδητοποιήσει και ο ίδιος ποιο είναι το μέλλον του. Στο ενδιάμεσο είχε καταφέρει να γίνει ο νεότερος σοβιετικός πρωταθλητής στους νέους, μόλις στα 13 χρόνια του, ενώ η ραγδαία εξέλιξή του θα τον φέρει σύντομα στο κορυφαίο επίπεδο και στο σημείο να διεκδικεί τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή από το συμπατριώτη του Ανατόλι Καρπόφ, που κρατούσε τα σκήπτρα για μια δεκαετία.

Οι μεταξύ τους μονομαχίες τα επόμενα χρόνια θα γίνουν ίσως το πιο κλασικό “ντέρμπι” στην ιστορία του επαγγελματικού σκακιού, ενώ ο πρώτος γύρος αυτής της αναμέτρησης θα χαρακτηριστεί ως “το ματς του αιώνα”. Ο πρωταθλητής θα κρινόταν στις έξι καθαρές νίκες, και ο Καρπόφ είχε καταφέρει, μετά από συνεχόμενες ισοπαλίες, να προηγηθεί με 5-0 ενάντια στο νεαρό διεκδικητή του τίτλου, που ήταν φυσικά αουτσάιντερ.

Στη συνέχεια όμως ο Κασπάροφ πέτυχε την πρώτη του νίκη, κι ύστερα από μια εξαντλητική σειρά ισοπαλιών, που έφθειρε τον αντίπαλό του σε πρωτοφανή βαθμό (ο Καρπόφ μπήκε τρεις φορές στο νοσοκομείο κι έχασε σχεδόν δέκα κιλά σε μερικούς μήνες κατά τη διάρκεια των αναμετρήσεων), μείωσε σε 5-3 και φαινόταν να έχει ψυχολογικό πλεονέκτημα. Ο αγώνας όμως διακόπηκε τελικά με άνωθεν εντολή της Ομοσπονδίας, για να προλάβει την εξάντληση των δύο μονομάχων ή απλώς την ήττα του Καρπόφ, σύμφωνα με τον Κασπάροφ, αν και ο αντίπαλός του επισήμως ζήτησε την ολοκλήρωση του αγώνα.

Αυτός τελικά επαναλήφθηκε με νέο, λιγότερο ψυχοφθόρο σύστημα διεξαγωγής, μετά από μερικούς μήνες με τον Κασπάροφ να επικρατεί, να εκθρονίζει τον αντίπαλό του και να γίνεται ο νεότερος παγκόσμιος πρωταθλητής στην ιστορία του αθλήματος. Ο Καρπόφ επιδίωξε πολλές φορές να ανακτήσει τα σκήπτρα, αλλά ο αντίπαλός του αποδεικνυόταν καλύτερος στις λεπτομέρειες και έβγαινε νικητής, ακόμα και σε μία πρόσφατη ανεπίσημη αναμέτρησή τους, με επετειακό χαρακτήρα μετά τον πρώτο τους αγώνα.

Ο Κασπάροφ κράτησε τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή για 15 χρόνια, για να τον χάσει το 00′ από τον Κράμνικ. Στο ενδιάμεσο είχε πρωταγωνιστήσει στη διάσπαση του αθλήματος σε διεθνή κλίμακα, αποσκιρτώντας από την Παγκόσμια Ομοσπονδία -με την οποία δεν είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις- και φτιάχνοντας μια άλλη παράλληλη, μαζί με άλλους διεθνούς φήμης σκακιστές. Το 05′ ανακοίνωσε πως δεν έχει άλλους στόχους κι εγκαταλείπει την καριέρα του ως επαγγελματίας σκακιστής, για να αφοσιωθεί στην πολιτική -μια απόφαση που έκανε ένα θαυμαστή του να του πετάξει στο κεφάλι μια σκακιέρα, που μόλις είχε υπογράψει, θεωρώντας πως πρόδωσε έτσι το αγαπημένο τους πνευματικό παιχνίδι..

Ενδιάμεσα, όμως, οι αγώνες που κέντρισαν το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης ήταν απέναντι στον υπολογιστή Deep Blue, με την IBM να κατασκευάζει ένα μοντέλο με τρομερές ικανότητες υπολογισμού κινήσεων και πρόβλεψης για την εξέλιξη μιας αναμέτρησης. Την πρώτη φορά ο Κασπάροφ βγήκε νικητής, δείχνοντας τις δυνατότητες του ανθρώπινου νου και της δημιουργικής φαντασίας απέναντι στον ψυχρό υπολογισμό. Την επόμενη φορά όμως και μολονότι προηγήθηκε, έχασε τη συγκέντρωσή του και τον αγώνα, κάνοντας ένα εύκολο για την κλάση του λάθος στη δεύτερη παρτίδα, όταν ο υπολογιστής αρνήθηκε να “τσιμπήσει” στη θυσία ενός κομματιού.

Αυτό έκανε τον Κασπάροφ να κατηγορήσει την εταιρία πως πίσω από τις κινήσεις του υπολογιστή βρισκόταν κάποιος γκραν-μαιτρ, κάτι που η ίδια αρνήθηκε, χωρίς όμως να δώσει ποτέ στη δημοσιότητα στοιχεία που να το αποδεικνύουν, και φροντίζοντας να αποσυναρμολογήσει τον υπολογιστή μετά τον αγώνα. Ο Κασπάροφ ήρθε αντιμέτωπος στη συνέχεια και με πιο εξελιγμένα υπολογιστικά συστήματα, με τα οποία ήρθε ισόπαλος.

Ο αγώνας στον οποίο έχει αφοσιωθεί τα τελευταία χρόνια είναι πολιτικός κι είναι από αντιδραστική σκοπιά. Τα τελευταία χρόνια ζει στις ΗΠΑ, αυτοεξόριστος, κι ασκεί δριμεία κριτική στον Πούτιν, θεωρώντας τη σημερινή Ρωσία φασιστική -σε αντίθεση πχ με το δημοκρατικό πολίτευμα των ΗΠΑ του Τραμπ- που αδυνατεί να αποκοπεί από το εγκληματικό της σοβιετικό παρελθόν…

«Το μόνο που μου λείπει είναι ότι ήμουν νεότερος. Εζησα κάποιες φοβερές στιγμές όταν έγινα παγκόσμιος πρωταθλητής με την ΕΣΣΔ. Θα σας πως όμως αυτό: υπάρχουν δύο είδη νοσταλγίας. Αυτή που νιώθουν οι ηλικιωμένοι επειδή θρηνούν για τα χαμένα νιάτα τους και αυτή που νιώθουν οι νέοι επειδή είναι αδαείς. Δεν γνωρίζουν τίποτε για τα δεινά του κομμουνισμού, για τα εγκλήματα που διέπραξε το κομμουνιστικό καθεστώς. Η Σοβιετική Ενωση ήταν μια επική αποτυχία όπως αποδείχθηκε και στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, καθώς δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί έναν κόσμο που ήταν ελεύθερος. Το τέλος της ήταν θλιβερό και τώρα βλέπουμε τα απομεινάρια της, κοινώς την KGB που κυβερνάει τη χώρα και αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημά της. Γιατί ο Πούτιν αποτελεί έμπνευση για τους απανταχού δικτάτορες… Δεν πιστεύω ότι ο Ερντογάν ή ο Βίκτορ Ορμπαν στην Ουγγαρία θα ακολουθούσαν την ίδια πορεία εάν δεν είχαν γίνει μάρτυρες της επιτυχίας του Πούτιν. Ελπίζω μια μέρα να καταφέρει η Ρωσία να αποκοπεί από το εγκληματικό σοβιετικό παρελθόν της».

Οι συνεχείς παρόμοιες τοποθετήσεις του, ήδη από την εποχή που ήταν εν ενεργεία παίκτης, ήταν η αφορμή για ένα αιχμηρό πολιτικό σχόλιο της σκακιστικής στήλης του Ριζοσπάστη, που αναρωτιόταν τι άλλο έχει να προτείνει για το λαό της Ρωσίας εκτός από τις δικές του μπίζνες.

Απορίας άξιον είναι για εκατομμύρια σκακιστές σε όλο τον κόσμο: Με «ποιον» είναι τελικά ο Γκάρι Κασπάροβ και τι προτείνει για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του λαού του και των άλλων λαών; Τι προτείνει – εκτός από τις δικές του «μπίζνες» – για τη σημερινή σκακιστική βάση της χώρας του; Είναι γεγονός ότι στα παιδικά του χρόνια, πήρε γερές βάσεις από τις περίφημες σοβιετικές σκακιστικές σχολές, τώρα δεν υπάρχουν και το… κενό φαίνεται! Και είναι και το άλλο. Μπήκε στο… περιθώριο η μαμά Κλάρα, από πού θα αντλήσει χρήσιμες ιδέες και συμβουλές, ο αλαζόνας πλέον, πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής;

Από τη στιγμή που ο ίδιος βρήκε το “δρόμο της αριστείας” και του προσωπικού πλουτισμού μέσω των επιχειρήσεών του, η Σοβιετική Ένωση για αυτόν δεν ήταν η χώρα με τις δομές που ανέδειξαν το ταλέντο του, αλλά το σοσιαλιστικό σύστημα που τον εμπόδισε να πλουτίσει μια ώρα αρχύτερα και να εξαργυρώσει τις ικανότητές του στην αγορά. Να ποιο ήταν το βασικό “έγκλημα” της γενέτειράς του…