16 Αυγούστου 1936: Το δημόσιο κάψιμο των «κομμουνιστικών» βιβλίων από τον φασίστα Μεταξά

Στις 16 του Αυγούστου 1936 το φασιστικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ι. Μεταξά οργανώνει δημόσια καψίματα «κομμουνιστικών» – «ανθελληνικών» βιβλίων σε κεντρικές πλατείες πόλεων, κατά το πρότυπο των ναζιστών δασκάλων τους. Μεταφέρουμε χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του Σπύρου Λιναρδάτου «4^η Αυγούστου» (εκδ. Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, Βουκουρέστι 1967).

***

Μία από τις πρώτες πράξεις της 4ης Αυγούστου ήταν το κάψιμο των προοδευτικών βιβλίων πού κατασχέθηκαν από τα βιβλιοπωλεία, πρακτορεία και σπίτια συλληφθέντων. Μέλη των φασιστικών οργανώσεων και διάφοροι τραμπούκοι ή πληρωμένοι αλήτες, με άγριους αλαλαγμούς χαράς, άναψαν σε δημόσιους χώρους μεγάλες φωτιές και έκαψαν εκατοντάδες τόμους βιβλίων  Ελλήνων και ξένων συγγραφέων.  Ανάμεσα στα βιβλία που κάηκαν δεν ήταν μόνον του Μάρξ, του Ένγκελς, του Λένιν, του Πλεχάνωφ και των άλλων κλασικών του μαρξισμού, αλλά και του Χάινε, του Μπέρναρ Σω, του Φρόυντ, του Τσβάϊχ, του  Ανατόλ Φράνς, του Γκόρκυ, του Ντοστογιέφσκυ, του Τολστόι, του Γκαίτε, του Φίχτε, του Δαρβίνου, του, Παπαδιαμάντη, του Καρκαβίτσα κλπ.*

Αυτή η σκοταδιστική και ιεροεξεταστική πράξη θα ήταν αρκετή για να καταδικάσει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.  Αλλά και σ’ αυτό το σημείο οι Έλληνες φασίστες δεν πρωτοτυπούσαν.  Απομιμούνταν τις μέθοδες των χιτλερικών. Μάλιστα κατά το πρότυπο των ναζιστών δασκάλων τους, καλούσαν τον Λαό να παρακολουθήσει όλες αυτές τις μεσαιωνικές βαρβαρότητες, στο όνομα τής «εθνικοφροσύνης». Έτσι στις εφημερίδες της 16 Αυγούστου 1936 διαβάζουμε:

«Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς, προβαίνουσα εις την εξαφάνισιν δια πυράς ολοκλήρου σειράς κομμουνιστικών εντύπων την προσεχή Κυριακήν… και ώραν 8 μ.μ. και εν τη πλατεία Πασαλιμανίου Πειραιώς προσκαλεί άπαντας τους εθνικόφρονας νέους, όπως προσέλθουν εν τη πλατεία Τερψιθέας 7 μ.μ. ίνα εν σώματι μεταβούν και συμμετάσχουν εις την τελετήν».

“Το κάψιμο των βιβλίων”, χαρακτικό του Τάσσου

Το πόσο πλατιά ήταν η έννοια «κομμουνιστικό βιβλίο» για τους ασύδοτους φασίστες της 4ης Αύγούστου μπορεί να το καταλάβει κανείς από την παρακάτω ανακοίνωση που δημοσιευόταν την ίδια μέρα:

«Καλούνται άπαντες οι εθνικόφρονες γονείς της πόλεως Πειραιώς όπως… προσέλθουν… κομίζοντες μεθ’ εαυτών άπαντα ΤΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ, ίνα καώσι ομού μετά σειράς ολοκλήρου κομμουνιστικών εντύπων τη ενεργεία της  Εθνικής Φοιτητικής Νεολαίας Πειραιώς.  Επιτροπή  Εθνικοφρόνων γονέων Πειραιώς».

Η «εθνικοφροσύνη», δηλαδή η πατριδοκαπηλία, απετέλεσε προκάλυμμα όλων των οργίων της μεταξικής δικτατορίας. Το υφυπουργείο  Ασφαλείας είχε καταρτίσει πολλές φορές καταλόγους απαγορευμένων βιβλίων. Με τον υπ’ αριθ. 16.80.151γ της 5ης Νοεμβρίου 1938 εγκύκλιο διαταγή του Μανιαδάκη απαγορευόταν η κυκλοφορία 445 βιβλίων.  Αλλά η δικτατορία που θα δημιουργούσε τον «Γ΄ Ελληνικόν Πολιτισμόν» δεν μπορούσε να ανεχθεί ούτε το δημοκρατικό και φιλελεύθερο πνεύμα των αρχαίων  Ελλήνων συγγραφέων. Γι αυτό επέβαλε λογοκρισία και στον Θουκυδίδη, τον Σοφοκλή κλ.  Ο «Επιτάφιος του Περικλέους» ή δεν διδασκόταν καθόλου ή τον «περνούσαν» τυπικά και «επιτροχάδην» στα σχολεία, γιατί είταν εγκώμιο για την Δημοκρατία.  Επίσης απαγόρευσαν την «Αντιγόνη» του Σοφοκλέους, την οποίαν επρόκειτο να ανεβάσει το «Εθνικό Θέατρο».  Εξ αιτίας όμως του θορύβου που δημιουργήθηκε, ο Μεταξάς υποχρεώθηκε να επιτρέψει την παράσταση, αφού όμως η λογοκρισία έκοψε ορισμένους στίχους που τους θεωρούσε «επιληψίμους».  

“…κατά το πρότυπο των ναζιστών δασκάλων τους, καλούσαν τον Λαό να παρακολουθήσει όλες αυτές τις μεσαιωνικές βαρβαρότητες, στο όνομα τής «εθνικοφροσύνης»…”

Αλλ’ αντί για τα αριστουργήματα της ελληνικής και ξένης φιλολογίας και επιστημονικής σκέψης ή 4η Αυγούστου πρόσφερε στον ελληνικό Λαό τους διαφόρους ύμνους για τον «Αρχηγό», το «Νέον Κράτος» και την 4ην Αυγούστου που συνέτασσαν κατ’ εντολήν του δικτάτορα, του Μανιαδάκη και του Θ. Νικολούδη οι διάφοροι δημοσιογράφοι και λογοτέχνες που πούλησαν την πέννα τους στο φασισμό. Να μερικά από τα «περισπούδαστα συγγράμματα» που εξέδωσε η «Διεύθυνσις Λαϊκής Διαφωτίσεως» στο διάστημα της τετραετίας: «Νέον Κράτος και ο ρόλος της ΕΟΝ», «Το Εθνικόν Κράτος», «Ο Ιωάννης Μεταξάς προς τους εργάτας», «Η οικονομική αναδιοργάνωσις του Νέου Κράτους», «Το Νέον Κράτος και η Κοινωνική Πρόνοια», «Λόγοι του αρχηγού προς τους εργάτας», «Λόγοι του αρχηγού προς τους αγρότας», «Πέντε λόγοι του Αρχηγού της Εθνικής Κυβερνήσεως κ. Ιω. Μεταξά». «Ο Κομμουνισμός εις την  Ελλάδα», «10 χρόνια κομμουνιστικού πειραματισμού», «Μαρξιστικαί ουτοπίαι», «Ο Αρχηγός δια τα παιδιά μας», «Τα 75 χρόνια της Ελληνικής Δυναστείας», «Τέσσερα χρόνια διακυβερνήσεως Ι. Μεταξά» κ.λ., κ.λ…

* Παρά τα μέτρα της δικτατορίας, πολλά προοδευτικά βιβλία κυκλοφορούσαν παράνομα ή μισονόμιμα. Πολλές φορές αστυνομικοί πωλούσαν σε μικροβιβλιοπώλες τα βιβλία που κατάσχεταν. Εξάλλου προοδευτικοί δημοσιογράφοι και συγγραφείς εύρισκαν τρόπους να περνούν τις ιδέες τους και τις επιστημονικές τους απόψεις καμουφλαρισμένες, μα καθαρές για όσους γνώριζαν τα πράγματα, από εφημερίδες και βιβλία.