365 στιγμές, δεν μπορούν να σβήσουν τα 3 χρόνια της ηρωικής δράσης του ΔΣΕ στον Γράμμο

Με αφορμή την έρευνα – εκπομπή της ERTNEWS, «365 Στιγμές. Γράμμος, στα χωριά του εμφυλίου».

Του Τάκη Βαρελά*

Είδα το trailer της ΕΡΤ με την αναγγελία της παρουσίασης της έρευνας της δημοσιογράφου της ΕΡΤ κ. Σοφίας Παπαϊωάννου, με θέμα: «365 Στιγμές. Γράμμος, στα χωριά του εμφυλίου» και σημείωσα την ημέρα και την ώρα για να το δω.

Πολύ ενδιαφέρον θέμα, για μια περιοχή όπως ο Γράμμος μιας και εκεί αποτυπώνεται η κορύφωση της ένοπλης ταξικής πάλης της χώρας μας, την περίοδο 1946 – 1949, για το ποιος θα έχει την εξουσία. Ο λαός με την Δημοκρατική κυβέρνηση και τον ΔΣΕ ή η αστική τάξη με τις κυβερνήσεις και την στήριξη των Αμερικάνων;

Πράγματι, στα Γραμμοχώρια, στο Βίτσι, στην Ήπειρο, κάθε κορυφή, φαράγγι και πέτρα, αποτελεί αφετηρία προσωπικών και συλλογικών αφηγήσεων του λαού μας, των μαχητών και των μαχητριών του ΔΣΕ, των παιδιών που σώθηκαν από τις βόμβες ναπάλμ από τον ΔΣΕ και προωθήθηκαν στις νεοσύστατες σοσιαλιστικές χώρες, όπου έζησαν, σπούδασαν, εργάστηκαν και πολλά από αυτά τα παιδιά, ξανασυναντήθηκαν με τους γονείς τους και έζησαν μαζί ως πολιτικοί προσφυγές και γύρισαν κυρίως μετά την μεταπολίτευση, στα χωριά τους.

Περίμενα λοιπόν, η έρευνα της κ. Παπαϊωάννου, έμπειρης δημοσιογράφου, στο αφήγημα της έρευνας της, να διεισδύσει πίσω από αυτό που βλέπει και να θέσει τα ερωτήματα και να εξάγει συμπεράσματα με την πολιτική, ιστορική, κοινωνική, στρατιωτική, πολιτιστική και επιστημονική ματιά, ορίζοντας τις πολιτικές και στρατιωτικές οντότητες που αντιπαρατέθηκαν στον Γράμμο, δηλαδή το ΔΣΕ και το ΚΚΕ από τη μία και τις αστικές κυβερνήσεις, στις πραγματικές τους διαστάσεις, χωρίς υποκειμενικούς συναισθηματισμούς, που φορτίζουν τα γεγονότα και δημιουργούν εντυπωσιασμούς και εξοστρακισμούς, οι οποίοι υποβιβάζουν το πολιτικό διακύβευμα του εμφυλίου.

Δυστυχώς όμως, οφείλω να σημειώσω, πως το συναίσθημα από μόνο του, έχει την ικανότητα, να εργαλειοποιείται και να γίνεται Δούρειος ίππος, για να αλωθεί η αντικειμενική αλήθεια. Οι προσωπικές μαρτυρίες, εμπεριέχουν υποκειμενισμό, δεν μπορεί να αποτελεί ολοκληρωμένη πολιτική θέση. Οι ανθρώπινες προσωπικές στιγμές, δεν υποκαθιστούν και δεν αποτελούν γενικευμένο και αποδεκτό τεκμήριο, κοινωνικό, ιστορικό και πολίτικο απλουστευτικό συμπύκνωμα, όπως το κυρίαρχο αφήγημα της αστικής προπαγάνδας πως «Έλληνες πολεμούσαν Έλληνες», που καλλιεργείται συστηματικά από τα αστικά ΜΜΕ, το οποίο αποσκοπεί να φορτίσει αρνητικά συναισθήματα για τον ΔΣΕ στο λαό, και εμμέσως πλην σαφώς , να σβήσει από την μνήμη του, πως ο τιτάνιος αγώνας του ΔΣΕ, παρά τους αρνητικούς συσχετισμούς, ήταν βαθιά ταξικός, δίκαιος αγώνας για την λαϊκή εξουσία. Ένας αγώνας που ξεκινά το 1940 με το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, την ΕΠΟΝ, την ΟΠΛΑ, και κορυφώνεται με τον ΔΣΕ και παρά την ήττα του ΔΣΕ συνεχίζεται με άλλες μορφές, έως την τελική δικαίωση.

Στον αγώνα για την λαϊκή εξουσία, ο ΔΣΕ και το ΚΚΕ, έδωσε τα καλύτερα παιδιά του, επάνω από 39.200 μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ, έπεσαν στα πεδία των μαχών!

Είμαι βέβαιος, πως «στα χωριά του εμφυλίου» που επισκέφθηκε η κ. Παπαϊωάννου, τα είδε όλα. Ο φακός της, κατέγραψε τα πάντα, από ψηλά και από κοντά. Κατέγραψε τα γκρεμισμένα σπίτια, τον Αλιάκμονα και το Σαραντάπορο, τα απομεινάρια από τις βόμβες ναπάλμ, τις νάρκες και τα συνεργεία του ΤΕΝΞ, τα παλιά φυλάκια του στρατού, το Στρατιωτικό νεκροταφείο της Καστοριάς, τα μνημεία του αστικού Στρατού. Μας έδειξε όμορφα πλάνα από τις πλαγιές του Γράμμου και των χωριών.

Βέβαια, η κ. Παπαϊωάννου, επισκέφθηκε με την κάμερα της και πήρε πλάνα, από το Μουσείο του ΔΣΕ στη Θεοτόκο Ιωαννίνων, απέφυγε να δείξει το μεγάλο εμβληματικό μνημείο με την τριγωνική μορφή του σήματος του ΔΣΕ στον αύλειο χώρο και ταυτόχρονα, χτύπησε σιωπητήριο, μη και χαλάσει την εικόνα της αστικής δημοκρατίας. Φαίνεται πως η αναφορά δεν ήταν άξια λόγου για τα χωριά του εμφυλίου, την ΕΡΤ και τον Ελληνικό λαό, ούτε βέβαια αναφορά, στα ονόματα ανά χωριό, των 438 νεκρών μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ από τα χωριά του Γράμμου και του Σμόλικα.

Πόση αλήθεια λοιπόν, εμπεριέχει η έρευνα της κ. Παπαϊωάννου, όταν ενώ πήγε στο Νεστόριο, επιμελώς απέκρυψε από την έρευνα της, εντελώς την υπάρξη του μουσείου του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΔΣΕ στο Νεστόριο;

Αλήθεια, δεν είχαν ενδιαφέρον για το αφήγημα της στα «Χωριά του εμφυλίου», η αναφορά και οι εικόνες στα περιεχόμενα του Μουσείου του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ – ΔΣΕ, στα οποία ξεχωρίζει η προσφορά των κατοίκων του Νεστορίου στον απελευθερωτικό αγώνα;

Δεν αισθάνθηκε την ανάγκη, να σταθεί μπροστά στην όψη του μουσείου, όπου σε καλαίσθητες μεταλλικές πλάκες, αναγράφονται τα ονόματα των 500 περίπου μαχητών του ΔΣΕ από το Νεστόριο; Να δείξει εικόνες από το Μουσείο του ΔΣΕ στο Νεστόριο;

Δεν αφορούσε τα χωριά του εμφυλίου η αναφορά σε αυτούς;

Αυτά που είδε η κ. Παπαϊωάννου και δεν ήθελε να πει για να μάθει ο Ελληνικό λαός, ήταν πως το Νεστόριο, έδωσε 480 αντάρτες στον μόνιμο ΕΛΑΣ, 200 αντάρτες στον εφεδρικό ΕΛΑΣ, όλοι οπλισμένοι με όπλα που συγκέντρωσαν οι οργανώσεις και οι κάτοικοι του χωριού. Το σύνολο, σχεδόν, των κατοίκων του χωριού ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ. Ολες σχεδόν οι γυναίκες συμμετείχαν στην Εθνική Αλληλεγγύη.

Δεκάδες Νεστορίτες αναδείχτηκαν των απελευθερωτικών οργανώσεων, του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, της Εθνικής Αλληλεγγύης. Πάνω από 15 ανώτεροι αξιωματικοί, έφεδροι και αξιωματικοί του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ προέρχονταν από το Νεστόριο. Αυτοί οι αγωνιστές από το Νεστόριο, ήταν οι μετέπειτα μαχητές του ΔΣΕ.

Η περιήγηση στο μουσείο του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΔΣΕ που δημιούργησε το ΚΚΕ στο Νεστόριο είναι ένα πολύτιμο μάθημα ιστορίας. Τα υλικά που θα αντικρίσει ο επισκέπτης, απαιτούν να αφιερώσει χρόνο. Δεν είναι απλά κειμήλια μιας άλλης εποχής, αλλά ζωντανό κομμάτι της Ιστορίας της χώρας, πηγή έμπνευσης και διδαγμάτων και ίσως για αυτό, αποκλείστηκε η προβολή του από την εκπομπή της κ. Παπαϊωάννου.

Προκαλεί εντύπωση, ενώ πήγε η κ. Παπαϊωάννου στη Νέα Κοτύλη, και ενώ πέταξε η κάμερα με drone στη περιοχή, δεν έδειξε και δεν είπε ούτε μια κουβέντα για τον περίφημο και πολύ επισκεπτόμενο «Χάρο» της Κοτύλης και το μνημείο του ΔΣΕ. Εκεί, στο «Χάρο» αψήφησαν το θάνατο τελευταίοι οι 4 σταυραετοί του ΔΣΕ και πέταξαν ελεύθεροι στη χαράδρα και έγιναν σύμβολο στον αγώνα του λαού της περιοχής.

Τραγική κατάληξη έρευνας της κ. Παπαϊωάννου «στα χωριά του εμφυλίου», η πλήρης αποσιώπηση της ύπαρξης του Νοσοκομείου του ΔΣΕ. Βέβαια δεν ήταν δυνατόν να συναντήσει τον Νώντα Σακελλαρίου, Αρχίατρο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας για να τις πει, πως εδώ στο Γράμμο: «Έγινε μια αντάρτικη νοσοκομειούπολη πολύ καλή, ίσως θα υπάρχει και τώρα, έστω και κατεδαφισμένη, που θα μπορούν οι νεότεροι να επισκέπτονται και να θαυμάζουν τι μπορεί να φτιάξει ο λαός όταν το καταλαβαίνει δικό του», η οποία έδωσε το έναυσμα στην ΚΕ του ΚΚΕ, να αναζητήσει, να βρει το Νοσοκομείο του ΔΣΕ, όπως και βρέθηκε, αναδείχτηκε ως ένα από τα μεγαλύτερα υπαίθρια μνημειακά συμπλέγματα στην Ευρώπη.

Το κεντρικό νοσοκομείο του ΔΣΕ, στη θέση Σκάλα του Γράμμου, άρχισε να κατασκευάζεται την άνοιξη του 1948. Ο στόχος ήταν να μπορεί να περιθάλψει 1.200 τραυματίες. Βρέθηκε το κατάλληλο μέρος σε δασωμένη περιοχή σε υψομετρική ζώνη 1.400 μ. Μετακινήθηκαν από το μέτωπο χτίστες, μαραγκοί και άλλες ειδικότητες – τα συναφή επαγγέλματα θα λέγαμε σήμερα!

Η επίβλεψη του έργου ανατέθηκε στον Μιχάλη Σουμελίδη. Τους μήνες Απρίλη – Μάη του 1948 κατασκευάστηκαν οι υποδομές, τα κτήρια, τις περισσότερες φορές πάνω σε βάσεις – θεμέλια από πέτρα, καθώς και οχυρωματικές κατασκευές με την τοποθέτηση κορμών δέντρων σε επάλληλες σειρές για αυξημένη προστασία από τους βομβαρδισμούς.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θάλαμοι νοσηλείας, το φαρμακείο, τα μαγειρεία, οι χώροι αποστείρωσης, άλλοι βοηθητικοί χώροι.

Εντύπωση προκαλεί ο χειρουργικός θάλαμος στον οποίο υπήρχε δυνατότητα να χειρουργούν ακόμα και τρεις γιατροί ταυτόχρονα.

Ωστόσο, υπήρχε κάτι που για την εποχή ήταν πραγματικά πρωτοποριακό: Τα χειρουργεία λειτουργούσαν με ηλεκτροφωτισμό που προερχόταν από την αξιοποίηση ενός μικρού καταρράκτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας! Εκεί στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ στον Γράμμο γεννήθηκε, το πρώτο υδροηλεκτρικό έργο στην Ελλάδα!!!

Πήγε λοιπόν η κ. Παπαϊωάννου στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ, αλλά και αν δεν πήγε, είχε την δυνατότητα να μάθει και να αναδείξει την ανθρώπινη πραγματική υπόσταση μεταξύ ζωής και θανάτου, όπως την έζησε ο κομμουνιστής γιατρός, Πέτρος Κόκκαλης Υπουργός Υγείας της Δημοκρατικής Κυβέρνησης που χειρουργούσε στο Νοσοκομείου του Γράμμου – για τον οποίο δεν έκανε καμία αναφορά.

Ο επισκέπτης σήμερα, μπορεί να ενημερωθεί από τις 30 επιφάνειες, με ενημερωτικό/εποπτικό υλικό, διαστάσεων 2χ1 μέτρων, που είναι ανεπτυγμένες σε 9 θεματικές ενότητες του νοσοκομείου, για σημαντικές πλευρές της ίδρυσης, της λειτουργίας της προσφοράς και τέλος της εγκατάλειψης του νοσοκομείου του Γράμμου τον Αύγουστο του 1948.

Κλείνοντας την παρέμβαση μου για την εκπομπή, θα έλεγα στην κ. Παπαϊωάννου, πως η συνάντηση με την ιστορική και αντικειμενική αλήθεια, δεν είναι «Ραντεβού στα τυφλά», ούτε «πάμε και όπου βγει», εκτός και αν, αναδεικνύοντας ως κυρίαρχες, τις προσωπικές στιγμές και τις αφηγήσεις των ανθρώπων, για να τις μετατρέπουμε σε μυθιστορία, κατ’ επέκταση μυθοπλασία, και δεδομένο, παραποιώντας, κρύβοντας τα πραγματικά πολιτικά γεγονότα, με πρόθεση να αλλάξουμε την ιστορία, πράγμα που εκ του αποτελέσματος της εκπομπής, αυτό διαφαίνεται.

Όμως η τρίχρονη ηρωική δράση του ΔΣΕ στον Γράμμο το 1946 – 1949, η σκληρότητα του αστικού στρατού με τη υποστήριξη των Αμερικάνων στο Γράμμο στα πεδία των μαχών, δεν χωράει στρογγυλέματα, ούτε λήθη, ούτε λησμονιά. Τα διδάγματα και τα συμπεράσματα, αποτελούν εργαλείο για να νικήσει το δίκιο και αυτά δεν χρειάζονται φτιασιδώματα, πόσο μάλλον να αθωώσουμε την αστική τάξη και τα συμφέροντα της. Στο Γράμμο ηττήθηκε ο λαός και νίκησε η αστική τάξη, στέλνοντας σε αυτήν την μάχη, άδικα τα επιστρατευμένα παιδιά της εργατικής τάξης.

Θα συνιστούσα λοιπόν στην κ. Παπαϊωάννου την επόμενη φορά που ίσως γίνει έρευνα / εκπομπή «365 στιγμές Βίτσι, Πρέσπες. Στα Χωριά του Εμφυλίου», να μην «ξεχάσει» να περάσει από το Βατοχώρι και τον Κόττα. Εκεί, σε χωράφι εφαπτόμενο με το νεκροταφείο, θα συναντήσει τον ομαδικό τάφο 250 περίπου μαχητών του ΔΣΕ που σκοτώθηκαν στις τελευταίες μάχες τον Αύγουστο του 1949.

Να μην «ξεχάσει» να πάει στην Καλλιθέα Πρεσπών, στο Μουσείο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΔΣΕ που δημιούργησε το ΚΚΕ, τιμώντας ονομαστικά και ανά χωριό τους περίπου 1500 νεκρούς μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ. Να μην «ξεχάσει» να πάει στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ στο Βροντερό.

Να μη «ξεχάσει» επίσης να πάει, στην Πύλη και στο μνημείο όπου έγινε το Α’ Συνέδριο των Δημοκρατικών Γυναικών.

Τέλος να μην «ξεχάσει» να περάσει από τη Φλώρινα, να αφήσει ένα μπουκέτο λουλούδια, στην ρίζα της εμβληματικής μνημειακής γλυπτικής σύνθεσης του Μέμου Μακρή, για όσους αψήφησαν το θάνατο και θάφτηκαν ζωντανοί – νεκροί, 700 μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ, εκεί στο χωράφι που δεν οργώθηκε ποτέ και σήμερα αναδείχθηκε από το ΚΚΕ ως σημείο τιμής και αναφοράς της τελευταίας μεγάλης μάχης του ΔΣΕ στις 14/2/1949 και σύμβολο των αλύγιστων της ταξικής πάλης, αυτών που αψήφησαν το θάνατο.

*Ο Τάκης Βαρελάς είναι ζωγράφος

902.gr