Η αυτοκτονία του Νίκου Ζαχαριάδη μέσα από τα μάτια της γυναίκας του

Mε αφορμή τη συμπλήρωση 45 χρόνων από την αυτοκτονία του ιστορικού γ.γ του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη στο Σοργκούτ της Σιβηρίας όπου ζούσε εκτοπισμένος, μεταγράφουμε το τελευταίο τμήμα της αφήγησης της δεύτερης συζύγου του Ρούλας Κουκούλου, υψηλόβαθμου στελέχους του κόμματος η ίδια, στο Φρέντυ Γερμανό. Αποτελεί το τελευταίο μέρος το μυθιστορήματος του δημοσιογράφου “Το Αντικείμενο”, που κυκλοφόρησε το 2000. Αν και το έργο αυτό καθαυτό διαβάζεται περισσότερο ως πολιτικό άρλεκιν, η μαρτυρία της Κουκούλου παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον. Στο κείμενο που ακολουθεί σκιαγραφεί το κλίμα που επικρατούσε στο κόμμα πριν την αυτοκτονία, την θέληση της νέας ηγεσίας υπό τον Χαρίλαο Φλωράκη να επανεντάξει το Ζαχαριάδη στο κομματικό δυναμικό, αλλά και την αδυναμία της ίδιας και των συντρόφων του να αντιληφθούν τη σοβαρότητα των προειδοποιήσεων του τέως ηγέτη πως θ’αυτοκτονούσε αν δεν ικανοποιούνταν τα αιτήματά του, μεταξύ των οποίων να γυρίσει, έστω και σε συνθήκες χούντας στην Ελλάδα για να δικαστεί, αδυναμία που σε προσωπικό επίπεδο τη στοίχειωσε προσωπικά ως το τέλος της ζωής της:

Εγώ βγήκα απ’τη φυλακή, χρόνια αφότου ο Νίκος ήταν απομονωμένος στο Σοργκούτ, στις 13 του Οχτώβρη του 1973. Όταν ο Χαρίλαος ανέλαβε γραμματέας, πήγε σε συνάντηση με το ΚΚΣΕ. Ήταν ο Σουσλώφ, ο Πανομαριώφ, ο Ζαμιάτιν…Βάζει και το ζήτημα του Ζαχαριάδη, “Είναι ένα πρόβλημα μεγάλο για το Κόμμα”, τους είπε. “Θα δω όλα τα στελέχη του Κόμματος που διαγράφτηκαν – και το Ζαχαριάδη”. Του είπαν: “Όχι το Ζαχαριάδη. Δε νομίζουμε πως είναι σωστό να πάει ο γραμματέας”. Αυτό τον επηρέασε το Χαρίλαο. Οι Ρώσσοι άφηαν το Νίκο να πάει όπου θέλει, εκτός από Μόσχα, Λένινγκραντ και Τασκένδη.

Ήμουν στην ΚΕ απ’το ’52 και μέλος του ΠΓ απ’το ’73, από το Ένατο Συνέδριο. Εγώ με το Ένατο συνέδριο ανέλαβα τη διαφώτιση απ’την Ουγγαρία. Οι Ρουμάνοι δε μας ήθελαν.

Ο Χαρίλαςο μου είπε το ’73. “Πρέπει να φέρουμε το Νϊκο απ’το Σοργκούτ. Θα μας βοηθήσει πολύ στη Διαφώτιση.” Βέβαια για το Νίκο θα ήταν δύσκολο να ξαναγυρίσει πίσω στις βαθμίδες του Κόμματος…

Ήμασταν από την Ελλάδα λίγοι. Δεν ήθελα να πάω μόνη μου στο Νίκο. Μου πέρασε η ιδέα, αλλά είπα: πρώτα το κόμμα κι ύστερα εγώ. Μάθαινα για τις απεργίες πείνας. Ξαναλέω όμως: ποτέ δεν πιστέψαμε πως ήταν εχθρός του Κόμματος. Κανένας μας. Ο Χαρίλαος έστειλε το Λουλέ. Ο Νίκος ήθελε όμως να γυρίσει στην Ελλάδα – κι ας ήταν δικτατορία. Το Όγδοο Συνέδριο είχε πάρει μια απόφαση να ερευνηθεί αν ήταν χαφιές. Δε βρήκαν βέβαια τίποτε…

Εγώ περίμενα να τον φέρει ο Λουλές. Είχε πάει να τον δει το ’73. Εκείνο που με τρώει είναι γιατί δεν πίστεψα ότι θ’αυτοκτονήσει. Να πάω στο Σοργκούτ να τον δω…

Με παίρνει ο Λουλές τηλέφωνο: “Φεύγω αύριο για το Νίκο…Περνάω να σε πάρω να τον δούμε. Ετοιμάσου”. Είχα κανονίσει να πάω στη Βουλγαρία – είχαν βγει τα εισιτήρια. Του λέω : “Γιατί δε μου το ‘πες μια μέρα πριν;” Έπρεπε να πάμε ο Λουλές κι εγώ. Κάτι θα έκανα αν πήγαινα. Με την αγάπη που μου είχε…Αλλά δεν προλάβαινα… (σ.Φ.Γ) : Διαρκώς απολογείται.) Αυτή η καταραμένη η Βουλγαρία. Πήγαμε να ετοιμάσουμε το συνέδριο – όλες οι κομματικές οργανώσεις ήταν διαλυμένες. Είπα στην Αύρα (Βλάση σ.τ.Ε): “Να μην πεθάνω μ’αυτή την πίκρα να δω το Κόμμα διαλυμένο.” Δεν πίστεψα ότι θ’αυτοκτονούσε, αλλιώς θα πήγαινα.

Έλεγα πως θα ξεδιαλύνει πρώτα με το Κόμμα και θα πήγαινε κι εγώ μετά. Είχαμε κάποια καλά μηνύματα. Έβλεπε ο Νίκος πως έγινε κάποια αλλαγή στο Κόμμα. Είπε στο Σήφη (το γιο του με την Κουκούλου σ.τ.Ε) ότι ήταν θετικό αυτό με τον καινούργιο γραμματέα, το Χαρίλαο. Να ζητούσαμε απ’το Νίκο να ‘ρθει στην Ουγγαρία. Τότε θ’άνοιγε κι ο δρόμος της αντικατάστασής του. Θα βοηθούσε και στη διαφώτιση…Ξέρω θα πικραινόταν. Ήταν μια λύση όμως σωστή. Τότε δεν πίστεψα. Δεκαεφτά χρόνια είχαν να τον δω. Και πώς να κανονίσουμε εμείς να πάει στην Ελλάδα; Αν ερχόταν στο Κόμμα μαζί μας. θα πήγαινα κι εγώ να ζήσω μαζί του…

Δεν πίσεψα…Ήξερα και τις προηγούμενες απεργίες πείνας…Κι αυτό λέω, εκβιασμός θα είναι. Μου έλεγε κι ο Σεμενκόφ, του τμήματος εξωτερικής πολιτικής του ΚΚΣΕ, πως ένας που θέλει ν’αυτοκτονήσει δεν ορίζει την ημέρα από πριν…Ήταν και που δεν ταίριαζε σε κομμουνιστή ν’αυτοκτονήσει…Δεν είχα διαβάσει και το γράμμα. Το γράμμα αφήνει μια ατμόσφαιρα σύνθλιψης και θανάτου. Τραγικά όλα…

Τίποτε μέσα από τότε δεν ξεπερνιέται. Ξέρω την πίκρα του. Πόσο του κόστισαν όλα…τι ήμουν εγώ γι’αυτόν…

Ο Λουλές του είπε: “Εσύ μας ατσάλωσες. Εσύ τώρα θα το κάνεις αυτό; Ν’αυτοκτονήσεις; Άσε την ελευθερία διακίνσης, έλα να δεις το Χαρίλαο – τον αγαπούσες σαν το Μπελογιάννη”.

Κι ο Λουλές μας το είπε ξεκάθαρα όταν γύρισε: “Ο Ζαχαριάδης δε θ’αυτοκτονήσει.” Για λίγες μέρες χάθηκε η ζωή του…Αλλά θα του πήγαινε να ξαναγυρίσει στο Κόμμα ως διαφωτιστής;

Ήμουν ακόμα στη Βουλγαρία. Με παίρνει τηλέφωνο ο Χαρίλαος: “Ο Νίκος αρρώστησε βαριά”. Του λέω: “Πες μου την αλήθεια”, Μου το ‘πε. Πάω πάνω, λέω στον Κύρο και το Σήφη “το και το”. Ο Σήφης τότε μου έδωσε το γράμμα. Στο δωμάτιο κοντά στη θάλασσα. Μου το δίνει, το διαβάζω, ήταν το ίδιο που έστειλε και στην Κεντρική Επιτροπή. Λίγο πιο περιληπτικό. Σε δέκα λεπτά φύγαμε. Έδωσα το γράμμα στους Σοβιετικούς. Μετά πήγαμε στο Σοργκούτ…για την κηδεία.

Δεν ήταν μόνο ένας φυσικός θάνατος. Ήταν και ο πολιτκός θάνατός του τόσα χρόνια. Εκεί στο Σοργκούτ, μόνος κι εξόριστος…Με τόση λάσπη να του ‘χουν ρίξει. Μετά η αυτοκτονία.

Μου λεν γιατί δε μίλησα. Πώς να μιλήσω; Να διαψεύσω το Κομμουνιστικό Κόμμα; Στην Τασκένδη αν μαθευόταν η αυτοκτονία θα γινόταν μακελειό. Θ’αλληλοσκοτωνόντουσαν ξανά. Όταν έφτασα για την κηδεία στο Σορκγούτ, όχι μόνο σαν γυναίκα του, αλλά και ως αντιπροσωπεία του ΚΚΕ μαζί με το Γάτσο απ’ την Κεντρική Επιτροπή, τον είδα στο φέρετρο. Έδειχνε πως τον είχαν φτιάξει για να μη φαίνεται τίποτε οι γιατροί. Είχε μια ηρεμία, μια γλύκα το νεκρικό του πρόσωπο. Μια γαλήνη. Εγώ όμως ήξερα ότι αυτοκτόνησε.

Το Σοργκούτ…Έντεκα χρόνια εκεί…Δε φανταζόμουνα…Ένα σπίτι απομονωμένο, ήσαν φύλακες βαλμένοι γύρω γύρω. Εκατό φορές να τον είχαν σε φυλακή, σε στρατόπεδο. Αυτή η απομόνωση ήταν φοβερό πράγμα…

Πόσο πολύ αγαπούσε την πατρίδα του..Θα σας πω κάτι συγκινητικό. Φεύγοντας είχε πάρει ένα σακουλάκι χώμα, χώμα ελληνικό, και τ’άφησε στο παιδί, το Σήφη. Του είχε πει: “Άμα πεθάνω, να μου το βάλεις”. Και του το βάλαμε. Για σκεφτείτε. Έτσι, ύστερα από τόσα χρόνια, έτσι ανταμώσαμε…

Το τελευταίο γράμμα, σας το είπα, το ‘χε δώσει στο γιο μου. Το πήρα τη μέρα που αυτοκτόνησε…”Να το δώσεις στη μάνα σου” του είπε, “όχι πριν την 1η Αυγούστου”. Δεν απευθύνονταν σε μένα, ήταν το ίδιο που έστειλε και στο Κόμμα…περίπου το ίδιο. Δεν υπήρχε η λέξη “Ρούλα” μέσα…Δεν ήθελε να δείξει την πίκρα που είχε για μένα – γι’αυτό δεν ήταν προσωπικό…

Αχ, γιατί να μην ήμουν την 1η Αυγούστου εκεί…να πάρω το παιδί και να πάω…

Είπε στο Λουλέ ο Νίκος: “Γέμισα πίκρα. Δεν μπορώ άλλο”.

Είναι μια πληγή μου το πώς πέθανε ο Νίκος. Το ότι δεν πίστεψα πως θ’αυτοκτονούσε και δνε πήγα είναι μια ανοιχτή μου πληγή…Μετά τη διαγραφή του δεν του έγραψα εγώ – δε μου έγραψε κι εκείνος. Αλλά ξέρω πόσο μ’αγαπούσε. Είχε τη φωτογραφία μου στο σπίτι του στο Σοργκούτ…Πονάω τώρα που τον σκέφτομαι τις νύχτες…Αυτό που καίει είναι ότι δεν πρόλαβα, ότι δεν πίστεψα πως θ’αυτοκτονήσει. Ας πήγαινα κι ας μην άλλαζε τίποτε. Να δει ότι πήγα. Να μη φύγει τόσο πικραμένος.