«Αγάπη μου…να κάνης πέτρα την καρδιά σου για να μπορέσης να συνεχήσης αυτόν τον άνησο αγώνα που έκανα κ’ εγώ μέχρη σήμερα…» – Φυλακές Κέρκυρας / Λαζαρέτο – «Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ»
Σκοπός του αστικού κράτους ήταν να εξοντώσει τον κρατούμενο τόσο βιολογικά όσο και ηθικά. Ο μικρός χώρος, τα σάπια τρόφιμα, το συσσίτιο πείνας, οι στερήσεις επισκεπτηρίου και αλληλογραφίας, το ακατάλληλο πόσιμο νερό…οι εκβιασμοί, οι απειλές…το ξύλο, τα καψόνια και η απομόνωση συνέθεταν την καθημερινότητα των κρατουμένων.
Η στήλη αναδημοσιεύει εκτενές αφιέρωμα στις φυλακές της Κέρκυρας και στο νησάκι Λαζαρέτο, που δημοσιεύτηκε στο πόρταλ 902.gr με αφορμή τη μεγάλη εκδήλωση τιμής και μνήμης με τίτλο «Να στέκεσαι ολόρθος στον αγώνα», που διοργάνωσε η ΤΕ Κέρκυρας του ΚΚΕ, την Κυριακή 21 του Νοέμβρη 2021, στο Λαζαρέτο, με ομιλητή τον ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, Δημήτρη Κουτσούμπα.
«Να στέκεσαι ολόρθος στον αγώνα» – Τιμή και δόξα στους αλύγιστους της ταξικής πάλης
Στις Φυλακές της Κέρκυρας φυλακίστηκε μεγάλος αριθμός πολιτικών κρατούμενων της μεταξικής δικτατορίας, του εμφυλίου και της χούντας.
Η «Βαστίλλη» της Ελλάδας, όπως ονομάστηκε το κάτεργο της Κέρκυρας, χτίστηκε από την Αγγλική Αρμοστεία το 1836. Μαζί με τις φυλακές Αβέρωφ και Συγγρού είναι οι μοναδικές στην Ελλάδα που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν με σκοπό την αυστηρή απομόνωση των κρατουμένων, σε σημείο φυσικής εξόντωσής τους.
Το κτίριο είχε σχήμα οκταγώνου με δέκα ακτίνες κράτησης αριθμημένες με τα γράμματα του αλφαβήτου (Α έως Κ). Στο κέντρο της φυλακής, όπου κατέληγαν όλες οι ακτίνες, υπήρχε το διοικητήριο, το «κουλούρι». Τα κελιά της απομόνωσης, αλλά και οι «Γολγοθάδες» -τα κελιά που πέρναγαν την τελευταία τους νύχτα όσοι θα εκτελούνταν στο Λαζαρέτο- δικαιολογούσαν τη φήμη αυτού του κάτεργου.
«Καθεστώς σκληρό, απάνθρωπο, νηστείες, απαγορεύσεις και το πιο φοβερό απ’ όλα: Τα απομονωτήρια. Ήσουν μόνος, μόνος με τα τέσσερα ντουβάρια του κελιού για συντροφιά. Ξημέρωνε, νύχτωνε, περνούσαν οι βδομάδες, οι μήνες, οι εποχές, τα χρόνια, βουβά, σκοτεινά, άφιλα γύρω σου…
Και συ μοναχός. Ούτε μια κουβέντα ανθρώπινη, ούτε ένα βιβλίο, ούτε ένα μολύβι, ούτε μια απασχόληση. Τίποτες. Ήσουνα μονάχος με το χέρι σου, με τα πόδια σου, με τις σκέψεις σου, με το κεφάλι σου, να το χτυπήσεις στο τοίχο, αυτή η ελευθερία υπήρχε» (απόσπασμα από ημερολόγιο κρατουμένου στην Κέρκυρα).
Φυλακές για θανατοποινίτες
Η φυλακή παραμένει ίδια έως σήμερα
Οι φυλακές της Κέρκυρας αποτελούσαν «αποθήκες μελλοθάνατων». Από το 1947 έως το 1949 όλοι οι κρατούμενοι των φυλακών ήταν θανατοποινίτες.
Αυτή την περίοδο, τα κελιά των φυλακών ήταν γεμάτα με κρατούμενους που τους κρατούσαν κλεισμένους 19 και 20 ώρες το 24ωρο, σε βαθμό που και ο ίδιος ο ύπνος ήταν μαρτύριο. Ουσιαστικά μιλάμε για μπουντρούμια ή τρύπες στο έδαφος που θύμιζαν μεσαιωνικά κάτεργα.
Σκοπός του αστικού κράτους ήταν να εξοντώσει τον κρατούμενο τόσο βιολογικά όσο και ηθικά. Ο μικρός χώρος, τα σάπια τρόφιμα, το συσσίτιο πείνας, οι στερήσεις επισκεπτηρίου και αλληλογραφίας, το ακατάλληλο πόσιμο νερό και η περιορισμένη ποσότητά του, οι εκβιασμοί, οι απειλές, το κλείσιμο στο πειθαρχείο, το ξύλο, τα καψόνια και η απομόνωση συνέθεταν την καθημερινότητα των κρατουμένων.
Στην ακτίνα Θ κρατούνταν οι πολιτικοί κρατούμενοι. Στα κελιά των Φυλακών της Κέρκυρας βρέθηκαν εκατοντάδες στελέχη και μέλη του ΚΚΕ και εκατοντάδες άλλοι αγωνιστές.
Από την Κέρκυρα πέρασε ο Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης πριν μεταφερθεί στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας. Στις φυλακές τις Κέρκυρας δολοφονήθηκε ο Γραμματέας της ΟΚΝΕ Χρήστος Μαλτέζος μετά από φρικτά βασανιστήρια. Στις φυλακές αυτές βρέθηκαν για ένα διάστημα ο Άρης Βελουχιώτης, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο Αντώνης Αμπατιέλος, ο Μήτσος Παπαρήγας.
«Έρχονταν μέσα, έρχονταν στην ακτίνα, και έδειχναν με το χέρι. Αυτό το χέρι, το δάχτυλο το προτεταμένο, ήταν τόσο τρομερό, έφτανε στην καρδιά όλων, γιατί όλοι μελλοθάνατοι ήμαστε και όλοι περιμέναμε το απόσπασμα», έγραψε ο Στ. Σκούρτης, ένας από τους πολιτικούς κρατούμενους που φυλακίστηκαν στην Κέρκυρα.
Σπουδαίο μορφωτικό έργο μαζί με τη μάχη της επιβίωσης
Τα σχέδια της φυλακής
Στις φυλακές της Κέρκυρας οι κρατούμενοι έδιναν τη μάχη της επιβίωσης μαζί με τη μορφωτική δουλειά και την πολιτιστική δημιουργία.
Τα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας επικοινωνούσαν με την εφεύρεση του κώδικα «σαντούρι» (αναπαράσταση των γραμμάτων της αλφαβήτου με χτυπήματα στον τοίχο) ή με το ντολμά (μικροσκοπικά κρυμμένα σημειώματα).
Από το ’46 οι κρατούμενοι οργανώθηκαν σε ομάδες συμβίωσης με κεντρικό γραφείο και γραφεία ανά ακτίνα και φρόντιζαν για όλα τα ζητήματα που τους αφορούσαν. Αν και το διάβασμα, το γράψιμο και η μελέτη ήταν κάτω από καθεστώς απόλυτης απαγόρευσης, κρυφά λειτουργούσε ένα πλήρως οργανωμένο δίκτυο μαθημάτων και έβγαιναν οι εφημερίδες «Φλάμπουρο» και «Η φωνή του κελιού».
«Κάθε ακτίνα είχε καταστρώσει δικό της εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με βάση τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες που υπήρχαν. Οι κύκλοι των μαθημάτων ήταν τα εγκύκλια μαθήματα και τα ιδεολογικά. Για ορισμένα αφιερώματα και επετείους γινόταν κεντρική εισήγηση. Παρότι ως ”επικίνδυνα στελέχη” είμαστε απομονωμένοι στην ακτίνα Θ΄, βρίσκαμε τρόπους να επικοινωνούμε με τους υπόλοιπους μέσω της ακτίνας Ζ΄, που ήταν το αναρρωτήριο, και μπορούσαμε με ευκολία να προσεγγίζουμε τους γραμματείς των άλλων ακτινών. Στην ακτίνα τη δική μας, η επιμόρφωση και τα μαθήματα ήταν κυρίως ιδεολογικά – θεωρητικά» (από τα «Πέτρινα Πανεπιστήμια»).
Κάθε φορά που οι δεσμοφύλακες έπαιρναν κρατούμενους για το Λαζαρέτο και το εκτελεστικό απόσπασμα, οι πτέρυγες σείονταν, οι φωνές τράνταζαν το κάτεργο και ξεσήκωναν την πόλη της Κέρκυρας. Κάθε κελί είχε και ένα χωνί που ενημέρωνε το λαό της Κέρκυρας ότι έπαιρναν για εκτέλεση πολιτικούς κρατούμενους.
Το νησί του θανάτου…
Οι τάφοι των εκτελεσμένων στο Λαζαρέτο
Η νησίδα Λαζαρέτο βρίσκεται σε απόσταση δυόμισι ναυτικών μιλίων βορειοδυτικά από το λιμάνι της Κέρκυρας και απέχει από την κοντινή ακτή της Σωτηριώτισσας λιγότερο από ένα. Το σημερινό του όνομα το οφείλει στο λοιμοκαθαρτήριο που λειτούργησε εκεί από τα χρόνια της Βενετοκρατίας μέχρι την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα.
Την άνοιξη του 1943 οι Ιταλοί δημιούργησαν στο νησί στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου εγκλείστηκαν εξόριστοι Κερκυραίοι, άλλοι Επτανήσιοι, Ηπειρώτες και 198 Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές που η δικτατορία του Μεταξά παρέδωσε στους κατακτητές. Συνολικά κρατήθηκαν στο νησί περίπου 600 άτομα. Από αυτούς πολλοί μεταφέρθηκαν πριν την ιταλική συνθηκολόγηση στο Πρίντεζι, ενώ οι υπόλοιποι ελευθερώθηκαν από το ΕΑΜ το Σεπτέμβρη του 1943 λίγο πριν την πυρπόληση της πόλης της Κέρκυρας (13 προς 14 Σεπτέμβρη) από τη γερμανική αεροπορία.
Σύμφωνα με μαρτυρίες των εξόριστων, μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών, οι προύχοντες της Κέρκυρας περίμεναν να καταλάβουν το νησί οι Γερμανοί για να σφάξουν τους κομμουνιστές που κρατούνταν στο Λαζαρέτο. Ο εξόριστος Γ. Μανούσακας περιέγραψε στο βιβλίο του όσα τους είπαν οι ναύτες του ΕΑΜ απελευθερώνοντάς τους: «Οι αρχόντοι μας δεν θέλανε να σας πάρουμε και πίεζαν τους Ιταλούς να μη δώσουν την άδεια. Περίμεναν να καταλάβουν οι Γερμανοί την Κέρκυρα και να σας σφάξουν εδώ στην ερημιά. Δεν τους πέρασε όμως. Το ΕΑΜ έκανε συλλαλητήριο, μπήκανε κόσμος κι απ’ τα χωριά… Νικήσαμε τους γερμανόφιλους».
Οι Κερκυραίοι κομμουνιστές και οι Ακροναυπλιώτες που απελευθερώθηκαν από το Λαζαρέτο, βοήθησαν να ανασυγκροτηθεί στην Κέρκυρα το ΕΑΜ, το οποίο είχε χτυπηθεί βαριά από τις Ιταλικές κατοχικές δυνάμεις. Στη συνέχεια, οι Ακροναυπλιώτες μεταφέρθηκαν σε άλλες περιοχές, όπου ανέλαβαν υπεύθυνες κομματικές χρεώσεις.
Την περίοδο 1946-1954 στο Λαζαρέτο εκτελέστηκαν περισσότεροι από 118 κομμουνιστές και αγωνιστές της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΔΣΕ, με βάση τα στοιχεία που εξακριβώθηκαν. Άλλες μαρτυρίες ανεβάζουν τον αριθμό των εκτελεσμένων στους 200. Η εύρεση όλων των ονομάτων των εκτελεσμένων έχει πολλές δυσκολίες, αφού συνήθως μετά τις εκτελέσεις τούς έθαβαν ανώνυμα, κοντά στο σημείο της εκτέλεσης.
Πέθαναν με ψηλά το κεφάλι
Ο τοίχος των εκτελέσεων
Η πρώτη ομαδική εκτέλεση έγινε στις 4 Νοέμβρη του 1947. Εκτελέστηκαν έξι Κρητικοί: Οι Γιάννης Δημητράκης, Αντώνης Καλαϊτζάκης, Νίκος Σηφάκης, Νίκος Σηφοδασκαλάκης, Σφακιανάκης, Στάθης Ψυλλάκης.
Νοέμβρης μήνας ήταν και όταν εκτελέστηκε στο Λαζαρέτο ο Νίκος Γόδας. Ο ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού, λοχαγός του ΕΛΑΣ στην Αντίσταση, αρνήθηκε να αποκηρύξει την ιδεολογία του και έπεσε νεκρός από τα βόλια του εκτελεστικού αποσπάσματος στις 19 Νοέμβρη του 1948 αφού κρατήθηκε περίπου τρία χρόνια στις φυλακές της Κέρκυρας.
Ο Νίκος Γόδας πέθανε σαν «αμετανόητος» κομμουνιστής, φορώντας την εμφάνιση του Ολυμπιακού. Πρόλαβε να γράψει στους δικούς του «Πεθαίνω για την πατρίδα και τα ιδανικά μου». Όταν τον πήραν για εκτέλεση ζητωκραύγασε «Νενικήκαμεν. Ζήτω οι ολυμπιονίκες του σοσιαλισμού».
Ο πρώτος καταγεγραμμένος νεκρός ήταν ο 23χρονος Πολύβιος Κολοβός, που εκτελέστηκε το Μάη του 1947. Τον πήραν από τη φυλακή της Κέρκυρας, δήθεν για μεταγωγή στην Αθήνα, όπου θα του δινόταν χάρη! Μέχρι τον επόμενο χρόνο έγιναν άλλες 13 εκτελέσεις, στην πλειοψηφία τους ομαδικές. Οι απεργίες πείνας των κρατούμενων μείωσαν κάπως τη συχνότητα των εκτελέσεων, οι οποίες εντάθηκαν εκ νέου το 1949.
Στιγμές απαράμιλλου θάρρους από τους εκτελεσμένους κομμουνιστές
Το νησάκι Λαζαρέτο
«Ένα πλοιάριο με το όνομα ”Αχιλλέας” μετέφερε τους μελλοθάνατους στο Λαζαρέτο. Τους συνόδευαν χωροφύλακες, οι οποίοι όμως δεν λάβαιναν μέρος στην εκτέλεση. Εκεί τους περίμεναν το στρατιωτικό απόσπασμα που το αποτελούσαν οπλίτες της Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών Κέρκυρας (ΣΕΑΚ) με τον επικεφαλής τους, ο εισαγγελέας με το γραμματέα του, ο ιερέας και ο γιατρός. Ο χώρος του μαρτυρίου περιβαλλόταν από το μοναδικό κτίσμα του ενετικού Λοιμοκαθαρτηρίου. Σε αυτό το τοπίο διαδραματιζόταν η τελική πράξη του αγώνα και της ανθρωπιάς των μελλοθανάτων. Οι χωροφύλακες τους έδεναν στα μεγάλα “κρικέλια”, που ήταν καρφωμένα στον τοίχο, με τα χέρια απλωμένα και το πρόσωπό τους γυρισμένο προς αυτόν. Χρησιμοποιούσαν για το σκοπό αυτό τις χειροπέδες τους. Τις ίδιες χειροπέδες μετά την εκτέλεση, τις ξέπλεναν από τα αίματα στη θάλασσα, για να τις χρησιμοποιήσουν και πάλι. Η ομοβροντία της εκτέλεσης ακουγόταν στην πόλη και μέχρι σήμερα σφραγίζει τις μνήμες των κατοίκων» (Δ. Μοσχόπουλος).
Ο Δημήτρης Γεωργαντάς από τη Θήβα, που εκτελέστηκε στο Λαζαρέτο, έγραψε στην οικογένειά του την ώρα που πήγαινε για εκτέλεση: «Δεν θέλω να μαυροφορέσετε αλλά να ήσαστε ντυμένοι στα κάτασπρα σαν λευκά περιστεράκια όπως είναι αγνή και η ψυχή μας σαν περιστέρια. Αγωνιστήτε για την αγάπη του Λαού μας, για την ειρήνη, το καλό της πατρίδας και του Λαού».
Ο Ηλίας Λιάκουρας, κλωστοϋφαντουργός από την Αθήνα, αποχαιρετώντας τη γυναίκα του έγραψε: «Αγάπη μου όταν θα λάβης και διαβάσης το γράμμα μου αυτό θέλο να κάνης πέτρα την καρδιά σου για να μπορέσης να συνεχήσης αυτόν (τον) άνησο αγώνα που έκανα κ’ εγώ μέχρη σήμερα». Ενώ την προέτρεψε όταν μεγαλώσουν τα παιδιά τους «να τα διδάξης να αγαπήσουναι το Λαό, να παλεύουν για τα συμφέροντά του, να αγαπάνε το δίκιο, ναγωνίζονται γιαυτό, έστο κι αν χρειαστεί να δώσουνε και την ζωή τους. Ακόμα δήδαξέτα ν’ αγαπήσουνε και να γίνουν μέλοι του Ηρωηκού αυτού Κόματος που λέγεται ΚΚΕ».
Πήγαιναν στο απόσπασμα τραγουδώντας
Η επιγραφή που έχει τοποθετήσει το ΚΚΕ στο Λαζαρέτο
Η μεταφορά των μελλοθανάτων από τις φυλακές της Κέρκυρας στο Λαζαρέτο γινόταν ξημερώματα, πριν ο λαός της Κέρκυρας αρχίσει να κυκλοφορεί στους δρόμους, ώστε να μην αντιληφθεί την εκτέλεση. Οι κρατούμενοι, με χωνιά και με φωνές, καλούσαν από τα παράθυρα τον λαό της Κέρκυρας να διαμαρτυρηθεί για το αίμα που χυνόταν.
Οι κρατούμενοι, ξεκινώντας από τις φυλακές, τραγουδούσαν επαναστατικά τραγούδια και ζητωκραύγαζαν υπέρ της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΚΚΕ μέχρι την τελευταία τους πνοή. Ο γιατρός που παραβρέθηκε σε λίγες εκτελέσεις το επιβεβαιώνει. Μία Κερκυραία που τότε, μικρή κοπέλα, κατοικούσε στη Σωτηριώτισσα (απέναντι από το Λαζαρέτο) άκουγε τραγούδια και ζητωκραυγές που διακόπτονταν από τους πυροβολισμούς, όπως αναφέρεται σε ένα συγκινητικό λεύκωμα που εξέδωσε η ΤΕ Κέρκυρας για να τιμήσει τους αλύγιστους της ταξικής πάλης.
«Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ». Η στήλη παρουσιάζει πτυχές από γνωστά και λιγότερο γνωστά γεγονότα, φιλοξενεί αναμνήσεις αγωνιστών και καταγράφει μικρές και μεγάλες στιγμές, που χαράχτηκαν με αγώνες και αίμα στις χρυσές σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Δείτε τις όλες εδώ.
