Άη Στράτης – Στο διάβα του χρόνου και των ιστορικών γεγονότων

Το ταξίδι  με το «Νήσος Μύκονος» μόλις ξεκίνησε …

Το λιμάνι της Χίου και οι άνθρωποι στην αποβάθρα  άρχισαν να μικραίνουν.

Για μένα και τους συντρόφους μου άρχιζε ένα ταξίδι – προσκύνημα στον Άη – Στράτη.

Ένα ταξίδι που πολλά χρόνια τώρα ήθελα να πραγματοποιήσω, για να αποτίσω φόρο τιμής σ’ όλους αυτούς  τους Δεσμώτες της κοινωνικής λευτεριάς που έστησαν στο νησί των ανέμων,  το Κάστρο της δικής τους Ελευθερίας.

Πολλά τα διαβάσματα  αλλά και τα ακούσματα  απ’ τα στόματα των Χίων αγωνιστών πού πέρασαν από  το «θανατονήσι του Άη Στράτη»,  έτσι κάθε στοιχείο του ταξιδιού αποτελούσε και μία αναδρομή στις καταθέσεις ψυχής των λαϊκών αγωνιστών του νησιού μας, οι οποίοι κράτησαν άσβεστη στη λαϊκή μνήμη τη συνεισφορά του λαού μας  στον αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

                      Οι πρώτοι εξόριστοι στον Άη Στράτη  

Στο νησί  φτάνουν οι πρώτοι εξόριστοι – λιγοστοί  στην αρχή-  που ήταν οι  πρωτοπόροι εργάτες, αφού  η φωνή τους ( αρχές της δεύτερης  δεκαετίας του  20ου αιώνα) μπόλιαζε τις συνειδήσεις των εργατών στα εργοστάσια και τα γιαπιά, για τα δικαιώματά τους, στη δουλειά και τη ζωή. 

Η  ίδρυση του ΚΚΕ (1918) και η αυξητική άνοδο της  δημιουργίας  σωματείων στους τόπους δουλειάς, οδήγησε  στο να ξεκινήσει ένα μαζικό κύμα συλλήψεων συνδικαλιστικών στελεχών, αλλά και μελών  και στελεχών του ΚΚΕ, που αρκετοί απ’ αυτούς, οδηγήθηκαν εξόριστοι στο νησί. 

Η δικτατορία του Πάγκαλου το 1925, το στρατιωτικό πραξικόπημα του Κονδύλη τον Αύγουστο του 1926, το ιδιώνυμο του Ελ. Βενιζέλου το 1928,  οι μεγάλες απεργίες της Θεσσαλονίκης το Μάη του 1936, και η δικτατορία  της 4ης Αυγούστου  1936, του Ι. Μεταξά  ήταν τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα που συνέβαλαν στο να δρομολογηθούν πολιτικές εξελίξεις, που  έσυραν  χιλιάδες αγωνιστές στα νησιά – τόπους εξορίας, γιατί έπρεπε να  χτυπηθεί κάθε αντίθετη φωνή, κάθε φωνή αντίστασης, αγώνα, δημοκρατίας και πάνω απ΄ όλα  η ιδεολογία της εργατικής τάξης. 

Το  ταξίδι μεταφοράς κρατουμένων στον  Άη  Στράτη   ξεκινούσε  από   το νησί της Χίου με το πλοίο της γραμμής -συνήθως το  «ΗΛΙΟΥΠΟΛΙΣ»-  και  οι εξόριστοι τοποθετούνταν στο αμπάρι του ή πάνω στην κουβέρτα, αλυσοδεμένοι ανά δύο  με  τη συνοδεία  οργάνων της τοπικής Βασιλικής Χωροφυλακής, σε οποιασδήποτε  καιρικές συνθήκες.

Στη Μυτιλήνη, οι χωροφύλακες τους  παρέδιδαν στις Φυλακές της Λαγκάδας( συνοικία της Μυτιλήνης) ,για να ετοιμαστεί η νέα αποστολή εξόριστων, με καΐκι και με δύσκολες  καιρικές συνθήκες αφού οι άνεμοι έβγαζαν φίδια,  για  τον τόπο εξορίας στον Άη Στράτη.  

Η  πολιτική ιστοριογραφία της περιοχής του Αιγαίου αναφέρει ως εξόριστο από τη Χίο το Δημήτρη Μαρουκάκη που κατάγονταν από τα  Μεστά της Χίου.

Ο Δημήτρης Μαρουκάκης  γεννήθηκε το 1902  σπούδασε χημικός στο πανεπιστήμιο της Αθήνας και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στην  οινολογία στο πανεπιστήμιο της Ντιζόν, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, στη συνέχεια εργάζεται  ως χημικός – οινολόγος στην εταιρεία  Οίνων και Οινοπνευμάτων   στον Πειραιά, που τον στέλνει στο υποκατάστημά της  στον Άγιο Κωσταντίνο  στη Σάμο .

Ο Μαρουκάκης συνέβαλε  στην οργάνωση των αγροτών  – αμπελουργών στο να  διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους απέναντι στους κρασέμπoρους και τους τοκογλύφους,  αλλά και στη δημιουργία των πρώτων κομμουνιστικών οργανώσεων στην περιοχή του Αγ. Κωνσταντίνου και των γύρω χωριών . 

Η  Χωροφυλακή, τον  συνέλαβε στα 1931 μαζί με το Γιάννη Καραθανάση και το Νίκο Βαβούδη και δικάζονται σ’ ένα χρόνο εκτόπιση και έξι μήνες  και εκείνος   « ταξιδεύει»  για εκτοπισμό  στον Άη Στράτη.

Οι κινητοποιήσεις των αγροτών της Σάμου συνεχίζονται και  στα 1933 γίνονται οι συλλήψεις  23 αγροτών , που μεταφέρονται στη Χίο για να δικαστούν, η απόφαση του δικαστηρίου της Χίου ήταν καταδικαστική παρά τις προσπάθειες των δικηγόρων της Εργατικής Βοήθειας.

Οι εξόριστοι του Άη Στράτη  για να επιβιώσουν μέσα στις συνθήκες που είχε επιβάλει το  αστικό καθεστώς δημιούργησαν το δικό τους «εσωτερικό» καθεστώς διαβίωσης, με επικεφαλής την Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων  που λειτουργούσε προκειμένου να αντιμετωπίζει τα καθημερινά  ζητήματα διαβίωσης των εκτοπισμένων.

Οι πρώτες αποφάσεις της ήταν :

Ο κάθε εξόριστος να  εντάσσεται σ’ αυτήν.

Να  προσφέρει το 50% των εσόδων του.

Να νοικιάζει σπίτια στο χωριό, για τη στέγαση των εκτοπισμένων.

Να παραλαμβάνει τους νεοφερμένους εξόριστους από τη βάρκα, για να μην ταλαιπωριούνται.

Να εκπροσωπεί τους εξόριστους  στην αστυνομία και τις τοπικές αρχές. 

Η Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων  είχε να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα της διατροφής, της στέγασης και της περίθαλψης  των εκτοπισμένων, αφού με  το επίδομα των δέκα δραχμών που έπαιρναν έπρεπε να πληρώνουν την τροφή, το φωτισμό, να  ντυθούνε, να υποδυθούνε, να αγοράσουν φάρμακα κ.λ.π. και να βρούνε και σπίτι ,αφού οι σκηνές ήταν ακατάλληλες και οι συνθήκες διαβίωσης πολύ δύσκολες.

Να σημειώσουμε ότι το επίδομα των δέκα δραχμών δεν το έπαιρναν  όσοι εξόριστοι είχαν κανένα χωραφάκι στο χωριό τους και είχαν χαρακτηριστεί « εύποροι» και  όσοι τιμωρούνταν  με πρόστιμα από τους χωροφύλακες, για οποιοδήποτε «παράπτωμα».

 Οι εξόριστοι περνούσαν τη μέρα τους, μ’ ένα τέταρτο ψωμί, με μια κουταλίτσα νερόβραστα μαυροφάσολα ή καμία ρυζόσουπα, με δύο δράμια λάδι τη μερίδα.

 Οι άσχημες συνθήκες  σίτισης και διαμονής  οδηγούσαν  στη χειροτέρευση της υγείας τους, που σε συνδυασμό με την έλλειψη φαρμακευτικής και ιατρικής περίθαλψης  συνέβαλαν στην  έξαρση των ασθενειών της φυματίωσης  και του πεπτικού συστήματος.

 Σ’ αυτή την τραγική πραγματικότητα που προσπάθησε να τους  επιβάλει δια της χωροφυλακής η δικτατορία Μεταξά, οι εκτοπισμένοι αντέδρασαν  μέσα από γενική συνέλευση  και αποφάσισαν:

Να οργανώσουν τη ζωή τους στην αγροτική παραγωγή για να λύσουν το επισιτιστικό ζήτημα.

Να δημιουργήσουν συνεργεία τσαγκάρηδων,  ραφτάδων, μαραγκών, οικοδόμων, ελαιοχρωματιστών, ασβεστάδων, καρβουνιάρηδων και ψαράδων και  να ανοίξουν κουρείο.

Όλα αυτά  αντιμετωπίστηκαν με εχθρότητα από τον αστυνόμο του χωριού Μουστάκα και ορισμένους  ντόπιους προσκυνημένους στη Φασιστική Δικτατορία, όμως η αποφασιστικότητα των εξόριστων , αλλά και των χωρικών που είδαν με καλό μάτι την αντιμετώπιση προβλημάτων τους, για τα οποία έπρεπε να πάνε στη  Λήμνο( κάτι που γίνεται και σήμερα  για δεκάδες μικρά ζητήματα!), δεν του επέτρεψε να βάλει περαιτέρω εμπόδια.                                  

                          Η μάχη της παραγωγής  άρχιζε…

Οι εξόριστοι αγρότες και γεωπόνοι  κατόρθωσαν – με την άδεια της αστυνομίας  – να             νοικιάσουν « το μεγάλο κήπο της  Άλκης»  και   ανοίγοντας ένα μεγάλο  πηγάδι  να αρχίσουν  την ομαδική καλλιέργεια των κηπευτικών.

Οι οικοδόμοι βοήθησαν τους  χωριανούς να ανοίξουν μαγκανοπήγαδα ,οι μαραγκοί και οι σιδεράδες έφτιαξαν ροδάνια με τους κουβάδες κι άλλα εξαρτήματα.

Στα 1938   η συμβολή τους οδήγησε να φτιάξουν μύλους,  «γιατί οι δύο ατμόμυλοι του χωριού υπήρξαν τα πρώτα θύματα του…. παγκοσμίου πολέμου που θα ξέσπαγε, σε λίγο, λόγω έλλειψης πετρελαίου.»

Το χωριό χάρις τον εξόριστο Κ.  Δούμα –  βρήκε την κατάλληλη πέτρα – οι σιδεράδες έφτιαξαν ειδικές λαβίδες και συνέδεσαν τα κομμάτια αυτά σε δύο μυλόπετρες και  οι μαραγκοί έκαναν τους δίσκους , με τα γρανάζια και οι χωριανοί και οι εξόριστοι άλεθαν το κριθάρι και το σιτάρι και έφτιαχναν ψωμί.

Παράλληλα  πέτυχαν να νοικιάσουν την τράτα  του καπετάν Γιούργια , με την προϋπόθεση να παίρνει  το 50% των πιασμένων ψαριών και άρχισαν να ψαρεύουν.

 Συγκρότησαν θεατρικό όμιλο που ανέβασε στη θεατρική σκηνή  το Ρήγα , το Σάιλοκ του Σαίξπηρ κ.α., χορωδία με λαϊκά και επαναστατικά τραγούδια, καθώς και τμήματα χορού με εξόριστους και χωριανούς με χοροδιδάσκαλο τον Τάκη Νικολαΐδη απ’ τη Θεσσαλονίκη. 

 Η μορφωτική και διαφωτιστική δουλειά  συστηματικά οργανώθηκε στους εκτοπισμένους, αλλά και στο χωριό. 

 Δημιουργήθηκαν «σχολές» για την εκμάθηση των αγράμματων, τη γεωργική τέχνη, ξένων γλωσσών, λογιστικά, αλλά και διαλέξεις πολιτικές και επιστημονικές.

Η έκδοση της εφημερίδας «ο Εξόριστος» και της σατυρικής εφημερίδας «Τσιμπίδα» αποτέλεσαν την πνευματική δύναμη της κολεκτίβας, αφού συνέβαλαν  στη μορφωτική δραστηριότητα και γνώση.    

                                       Οι εξόριστοι ζητούν να πάνε στο Μέτωπο.

Οι εκτοπισμένοι μπροστά στον κίνδυνο του αποκλεισμού του νησιού, λόγω των πολεμικών επιχειρήσεων ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του γραφείου της ΟΣΠΕ, να γίνουν οικονομίες , για να αντιμετωπιστούν οι δύσκολες μέρες που ήταν μπροστά τους.

Οι νέοι κομμουνιστές όχι μόνο αποδέχτηκαν τους περιορισμούς  στο φαγητό, τα τσιγάρα κ.λ.π. ,αλλά και ενίσχυσαν την εθελοντική δουλειά στα χωράφια,  για να εξασφαλιστούν τρόφιμα.

Ο πόλεμος στα αλβανικά βουνά μαίνονταν…

Η δικτατορία του Μεταξά, όπως και οι Ιταλοί φασίστες αιφνιδιάστηκαν από την αντίσταση του ελληνικού λαού.

Ο λαός και η νεολαία της Ελλάδας πάλεψαν με γενναιότητα το φασίστα εισβολέα.

Οι εξόριστοι και φυλακισμένοι κομμουνιστές  και αντιφασίστες – σ΄ όλους τους τόπους εξορίας –   ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του ΚΚΕ, μέσω του  γράμματος  του Ν. Ζαχαριάδη, Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ   και ζητήσανε να πάνε στην πρώτη γραμμή του Μετώπου. 

Ο νέος  αστυνόμος  Βουδικλάρης   και οι διοικούντες  όχι μόνο, τους το  αρνιούνταν, να  σταλούν στο Μέτωπο,  αλλά και ετοίμαζαν το φριχτό θάνατό τους.

Η  δικτατορία του Ι. Μεταξά προτίμησε να τους παραδώσει στους καταχτητές, εφ’ όσον    δεν έκαναν δήλωση μετάνοιας.

Η πράξη αυτή αποτέλεσε  στίγμα προδοσίας  των Γλύξμπουργκ – Μεταξά – Τσαλδάρη και όλων των αστικών κομμάτων. 

                                 Ο εγκλεισμός των εξόριστων στη  Μαράσλειο   Σχολή                                         

Το κτίριο  της Μαράσλειου Σχολής  κτίστηκε το 1909 με χρήματα των  μεταναστών του Αγίου Ευστρατίου στην Αίγυπτο και την πρωτοβουλία  του Γρηγόρη  Μαρασλή, ώστε να λειτουργήσει  ως σχολείο, για τους μαθητές του Άη Στράτη από το 1912.

Σήμερα  το σκουρόχρωμο κτήριο  στον  εναπομείναντα παλιό οικισμό του χωριού, αποδίδει πιστά τη  νησιώτικη αρχιτεκτονική. Παρ’ όλα τα σημάδια που του άφησε ο σεισμός  του 1968, παραμένει επιβλητικό και σηματοδοτεί τα διαχρονικά  μηνύματα  του, στο διάβα του χρόνου. Διεκδικεί  το δικαίωμά του να συνεχίσει να  υφίσταται ως  ΜΝΗΜΕΙΟ,   αναδεικνύοντας  τα στοιχεία των  περιόδων  που λειτούργησε ως  εκπαιδευτική σχολή  αλλά και ως Κολαστήριο – τάφος  των Δεσμωτών που αρνήθηκαν να κάνουν δήλωση μετάνοιας.  Η «ιστορική πορεία του» το καθιστά,  ΚΑΣΤΡΟ  αντίστασης στο έγκλημα  που επιτέλεσε η αστική τάξη της Ελλάδας εις βάρος των κομμουνιστών.

Την περίοδο του 1941 ήταν «ένα παλιό σαραβαλιασμένο σχολείο χτισμένο στο επάνω μέρος του χωριού και εκτεθειμένο σ’ όλους τους ανέμους. Είχε μόνο μία αίθουσα μήκους  35 μέτρων, πλάτους 8 μέτρων και ύψους 3 μέτρων, με μία είσοδο και 6 παράθυρα. Κάπου σε κάποια γωνιά  της αίθουσας  βρίσκονταν μία καταπαχτή . Μία μικρή σκαλίτσα  οδηγούσε σ’ ένα μικρό υπόγειο . Αυτό το υπόγειο οι εξόριστοι το είχαν σκάψει και το είχαν μετατρέψει σε τραπεζαρία. Στο πίσω μέρος του κτιρίου  βρισκόταν η  αποθήκη τροφίμων και τα μαγειρεία ,καθώς και ο χώρος πλυσίματος. »

Στις 6 Νοέμβρη  1941, δεκάδες  εξόριστοι του Άη Στράτη  εγκλείονται  μέσα σ’  αυτό το χώρο  –  όπου  πραγματοποιούσαν  όλη τη μορφωτική – καλλιτεχνική ζωή τους για να ξεχνούν τις πίκρες της εξορίας –  με σκοπό την πλήρη εξόντωσή τους, από την  τέταρτο- αυγουστιανή αντίδραση  και τους χιτλερικούς καταχτητές.

Μόνο   σε   μερικούς  φυματικούς  εξόριστους  και στις  τρεις  εξόριστες γυναίκες και τα  δύο παιδιά   επέτρεψαν να μείνουν σε σπίτια!

Σ’ αυτόν τον τάφο , οι εκτοπισμένοι κομμουνιστές  με την πρώτη μέρα εγκλεισμού τους  πήραν τρεις  μεγάλες αποφάσεις : 

Να διατηρήσουν ανεβασμένο το ηθικό τους  και τη μονολιθικότητα της ενότητάς τους,  ως τη βασική προϋπόθεση στο να βγουν νικητές στο  αντιπάλεμα  με το θάνατο.

Να εφαρμόσουν ένα αιματηρό σύστημα οικονομιών στα λαχανικά, που είχαν μαζέψει και αποτελούσαν τη μοναδική τροφή τους.

Να ενημερώσουν την κοινή γνώμη για το έγκλημα που ετοίμαζε η αντίδραση.

    Η Ομάδα  Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων  βγαίνει νικητής στο αντιπάλεμα με το Χάρο

 Σ’ αυτό τον κεντρικό θάλαμο δόθηκε η μάχη της πείνας και βέβαια δεν άντεξαν όλοι,  καμιά πενηνταριά  οδηγήθηκαν σε δηλώσεις μετάνοιας.

Οι πιέσεις του εχθρού συνεχείς…

Οι προκλήσεις καθημερινές…

Ο αστυνόμος Βουδικλάρης  ξεκίνησε την αντεπίθεση από τους φυματικούς κομμουνιστές  ζητώντας από την οικογένεια Μπέτσου να τους  διώξει από το σπίτι  όμως ο  γέρος και η γριά αρνήθηκαν να διαπράξουν το έγκλημα αυτό. 

Η Χωροφυλακή  δε σταμάτησε όμως  εκεί,  έκανε έφοδο για να τους πετάξει έξω, οι φυματικοί αντιστάθηκαν!

Ο εχθρός υποχώρησε. Οι άρρωστοι βγήκαν νικητές  στην πάλη  με την αντίδραση και πέθαναν σε λίγες μέρες στο σπίτι!

Στη συνέχεια έβαλε τα  ντόπια φασιστικά  καθάρματα να παρακολουθούν  τους εξόριστους,  με εντολή να πυροβολούν καθένα που θα βρίσκονταν έξω από το χώρο του κεντρικού  θαλάμου.

Δεν τους  επέτρεπε ούτε ο αέρας  να  φρεσκάρεται , ούτε να τους βλέπει ο ήλιος. 

                                                     Ο Χειμώνας του 1942.

Ο  χειμώνας του 1942 απετέλεσε συνοδοιπόρο του Φασίστα εισβολέα, αφού   επιδείνωσε την κατάσταση σ’ όλα τα επίπεδα.

Το  σκουρόχρωμο κτίριο δέχονταν όλη  τη μανία της φύσης, ο μανιασμένος βοριάς διαπερνούσε  κάθε χαραμάδα και κάθε τρύπα στα σπασμένα τζάμια και πάγωνε τα πάντα.

Το χιόνι έπεφτε ασταμάτητα…

Κάρβουνο για θέρμανση  δεν υπήρχε, τα ξύλα έφταναν δεν έφταναν για το μαγείρεμα και οι εξαντλημένοι  εξόριστοι περίσσευαν στα κρεβάτια τους.

Οι «πιο γεροί» εξυπηρετούσαν τους ανήμπορους, γιατί τα πάντα γίνονταν μέσα στο θάλαμο. 

Μέσα στον κεντρικό θάλαμο , ο πιο σκληρός εχθρός  δεν ήταν  ο Βουδικλάρης με τη φασιστική συμμορία του, ούτε  οι χιτλερικοί κατακτητές. Ήταν η πείνα και οι κοριοί που κατάτρωγαν εσωτερικά και εξωτερικά το σώμα των εξόριστων.

Οι λαχανίδες το μοναδικό φαγητό τελείωναν και  σάπιζαν…

Άρχισαν οι διάρροιες και οι ζαλάδες, τα προμηνύματα θανάτου!

Ο ένας  μετά τον άλλο οι εξόριστοι έμεναν καρφωμένοι στα ξυλοκρέβατά τους  κάνοντας οικονομία δυνάμεων και ενέργειας.

Ήρθαν οι πρώτοι θάνατοι. Πρώτος πέθανε ο φυματικός Γιασεμάκης, που κατά την επίσκεψη του Βουδικλάρη    ξυλοκοπήθηκε.

Ο αρχιβασανιστής  των Ναζί  στη νέα επίσκεψη του, για να δει πως πάει η «δουλειά» του φευγιού των φυματικών συνοδευόμενος  από το Λάμπρο τους φώναξε: 

«Ακόμα εδώ είστε, καθάρματα;»

Ο θαλαμάρχης Νίκανδρος  Κασόλης  του απάντησε ότι «οι φυματικοί  δεν το κουνάνε ρούπι».

Ο αρχιβασανιστής άρχισε να ουρλιάζει και να χτυπά δεξιά αριστερά , τότε ο βαριά άρρωστος Μίτσης ,που ανασηκώθηκε από το κρεβάτι του, καθώς θέλησε κάτι να του πει ,έβγαλε μια ρουκέτα ζεστό αίμα από το στόμα του, λερώνοντας  τα ρούχα και  τις κουβέρτες.

Η «δουλειά»  πήγε καλά επίσπευσε  την κατάσταση…

Το ίδιο βράδυ «έφυγε» ο Μίτσης και μετά από δύο μέρες ο Σπανδόνης.

Και δεν έφτανε το «φευγιό» των κομμουνιστών, το  ακριβοπλήρωναν και στους δύο ιερείς ,που κατόπιν συμβουλών του Βουδικλάρη έπαιρναν 2.000 χιλ. δρχ.  για κάθε ταφή.

Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση ο γραμματέας της ΟΣΠΕ βγήκε κρυφά στο χωριό  και εξοικονόμησε λίγο αλευρά κι , για το καζάνι του εξόριστου. 

                 Η Μόσχα κρατούσε… κρατούσε κι  ο  θάλαμος!

Οι  Γερμανοί του Γ’ Ράιχ, οι  Χωροφύλακες των κουίσλινγκ,  τα φασιστικά καθάρματα του χωριού και  οι  καλόγεροι του Αγίου όρους είχαν πέσει πάνω τους, σαν όρνια για να κατασπαράξουν το  άψυχο σώμα τους.

Οι  Γερμανοί τραβούσαν για τη Μόσχα. Εκεί κρίνονταν η τύχη τους.

Η μάχη της  πείνας συνεχίζονταν.

Ο εχθρός  δεν έκανε πίσω. 

Μα κι αγωνιστές με κύρια όπλα: Το  ηθικό των κομμουνιστών και την ενότητα της Ομάδας ,οδήγησαν το Βουδικλάρη  να σπάζει τα μούτρα του.

Ο Βουδικλάρης ανησυχούσε και διερωτώταν μέσα του ;

Ποιος άραγε; Μήπως οι βρωμοχωριάτες τους βοηθούν;

Πέρασαν μέρες…  Ούτε φωνή , ούτε ακρόαση. 

Ούτε νεκροί , ούτε δηλωσίες.

Έστειλε το χωροφύλακα  Τσάρλεστο ,  με μία δέσμη  έντυπες δηλώσεις μετάνοιας.

Αυτός  για κάμποση ώρα κρυφάκουε, παρακολουθούσε τη ζωή των ετοιμοθάνατων εξόριστων από τα σπασμένα τζάμια.

Τίποτα … παντού ησυχία.

Τρύπωσε στην πόρτα. 

Έβγαλε μία έντυπη  δήλωση  μετάνοιας,  τέντωσε το χέρι  προς τον κατάκοιτο μελλοθάνατο , το Μυτιληνιό Γιουβέκα: « Έλα,  πατριώτ’!  Βάλ’ εδνά μια υπογραφίτσ’ και σώνεσ’». 

Ο  Γιουβέκας  ανασηκώθηκε σιγά –σιγά στους αγκώνες του και με μια υπεράνθρωπη προσπάθεια άπλωσε το χέρι του ΟΧΙ να πάρει μία δήλωση μετάνοιας, αλλά να  αρπάξει από το λαιμό το χαφιέ!

Έξω κάθαρμα … ακούστηκε από όσα στόματα μπορούσαν να βγάλουν ακόμα φωνή!

Οι εξόριστοι του Άη Στράτη περνούσαν την έβδομη Πρωτοχρονιά κολλημένοι πάνω σ’ αυτόν τον ξερό βράχο, με δέκα δράμια κριθάλευρο, σε νερουλό κουρκούτι χωρίς λάδι, αλάτι και ψωμί. 

Η θάλασσα μούγκριζε  δαιμονισμένα, τα κύματά της  βουνά ολόκληρα,  χτυπούσαν με λύσσα τους βράχους και από την αντάρα της , με δυσκολία έβλεπαν το βράχο του μεγάλου ΛΕΝΙΝ( έτσι τον ονόμαζαν οι εξόριστοι).  Έξω φυσούσαν με μανία οι παγωμένοι αέρηδες.

Εκείνοι  συνέχιζαν την πάλη τους και έδιναν θυσίες και αίμα, για τη λευτεριά της πατρίδας. Ήταν δημιουργήματα  του ηρωικού  λαού μας , που τους είχε αναθρέψει  και διαπαιδαγωγήσει το ΚΚΕ.

Μα η Ομάδα δεν παραδινόταν, όπως ανέμεναν οι βασανιστές της.

Η  Μόσχα βλέπεις κρατούσε! Οπότε κρατούσε και ο  θάλαμος στο σαραβαλιασμένο κτήριο του Άη  Στράτη. 

Η Μόσχα κράτησε και οι κομμουνιστές εξόριστοι κράτησαν θυσιάζοντας πολλούς από τους συντρόφους τους, για να  θεριέψει  το δέντρο της Λευτεριάς.   

                     Σ’ αυτό το αντιπάλεμα με το Χάρο πέθαναν  από ασιτία  38 κομμουνιστές εξόριστοι, οι:

 Αγαθόπουλος Α., σπουδαστής ,από την Ήπειρο, φυματικός.

 Αλεξιάδης Χαράλαμπος ,τσαγκάρης,  από την Κοκκινιά.

 Αντωνιάδης Γιώργης, ιδιωτικός υπάλληλος ,  από τη Λαμία.

Αριτζόγλου.., ιδιωτικός υπάλληλος  από την Καβάλα.

 Γιαπουντζής Σταύρος, ράφτης,  από την Αλεξανδρούπολη.

Γιασεμάκης Κώστας, καπνεργάτης ,από την Καβάλα, φυματικός.

Γιουβέκας Βασίλης, οικοδόμος, από τη Μυτιλήνη.

 Γρίβας Αθανάσιος, από τη Φωκίδα.

 Γριντάκης Μανόλης, αγρότης από την Κρήτη.

Δημητρίου Βασίλης, φοιτητής – δικηγόρος , από το Σερνικάκι Παρνασσίδος.

Δοξάκης Χρήστος, καπνεργάτης, από τη Δράμα.

Ζονός Ηρακλής, κουρέας, από το Ρέθυμνο.

 Θεοδωρίδης Θεόδωρος, οικοδόμος, από την Αθήνα.

 Ιωαννίδης Γιάννης.

Καλή Σιντό, νεολαίος Ισραηλίτης, χαλκουργός ,από τη Θεσσαλονίκη.

Καμπίλης Μηνάς, νεολαίος Ισραηλίτης, σπουδαστής, από τα Τρίκαλα.

Κάνδηλας Γάννης, νεολαίος καπνεργάτης, από την Καβάλα.

Κοσοβίτσας Μπάμπης, αρτεργάτης, από την ‘Ήπειρο. 

Κουταλακίδης Σταύρος, σπουδαστής ,από την Ήπειρο, φυματικός.

Κατκαδίγγας Τάκης, νεολαίος σπουδαστής, από την Έδεσσα. 

Λευκαδίτης Κώστας, νεολαίος σπουδαστής, από τη Λευκάδα.

Μίτσης  Κώστας, από την Ήπειρο, φυματικός.

Μολίδης Κώστας, επαγγελματίας, από τη Θεσσαλονίκη.

Μπαράκης Χαράλαμπος, ελαιοχρωματιστής ,από την Κομοτηνή.

 Μπουμπαρσόπουλος Κώστας, τεχνίτης, από τη Θεσσαλία.

Νικολαίδης Ευάγγελος.

 Παντζής Γιώργης, εργάτης, από τη Θήβα.

 Ραπτόπουλος Γιάννης, σπουδαστής, από την Ήπειρο, φυματικός.

 Σαρακατσάνος ή Φέζος Δημήτριος, σιδηρουργός, από τη Λάρισα.

 Σπανδώνης Αθανάσιος, καπνεργάτης, από τη Νιγρίτα Σερρών, φυματικός. 

Σπούνος Ηλίας, σιδηρουργός, από τη Λάρισα.

Σταματιάδης Γιώργης, ράφτης, από την Αθήνα.

 Σταυριανόπουλος Παναγιώτης ,ράπτης, από τους Γώνους της Λάρισας.

Τραγιανός Τάσος, από την Έδεσσα.

Τσόνος Σεραφείμ, από το Βόλο.

 Χαβάνης Χρήστος, αρτεργάτης, από την Ήπειρο.

Χατζίδης Αναστάσιος αγρότης, από τη Θράκη.

 

     Τρεις  Δεσμώτες  κομμουνιστές δολοφονήθηκαν εν ψυχρό από το στρατοπεδάρχη  Κουσκούση οι παρακάτω:

 Παπαδάτος Νίκος, τσαγκάρης, από την Αθήνα.

Πέπας Παναγιώτης, νεολαίος εργάτης γης, από τη Μεσσηνία.

Σκιτούδης Κώστας, σπουδαστής, από το Πέλκο Βόλου.

 

   Τρεις Δεσμώτες κομμουνιστές πέθαναν πριν τους κλείσουν στο Κολαστήριο- θάλαμο οι παρακάτω:

Γκιουρτζής Γιάννης, εργάτης, από τα Νέα Τριγλιά, Χαλκιδικής.

Κεραμάρης Δημήτριος ,σπουδαστής, από την Αλεξανδρούπολη.

Οικονόμου Αντώνιος, δάσκαλος ,από τη Θεσσαλονίκη.

 

   Έντεκα Δεσμώτες κομμουνιστές πήραν και εκτέλεσαν οι Γερμανοί – Βούλγαροι Φασίστες, για αντίποινα για τη δράση του ΕΛΑΣ εναντίον τους, τους παρακάτω:

Δεληγιάννης Αναγνώστης, καπνεργάτης ,από τη Θάσο.

Λασκαρίδης Μανόλης, τσαγκάρης, από τη Θάσο.

                      Νάνος Χρήστος, υδραυλικός από την Καβάλα, φυματικός.

                       Σουλιώτη Κούλα, (Τσουρτσούλη), καπνεργάτρια, από την Καβάλα, φυματική.

 Χαμλατζής  Δημήτριος, σπουδαστής ,από τη Δράμα.

  Τα υπόλοιπα ονόματα δεν  τα ενθυμείται ο συγγραφέας…

 

   Οι  Γερμανοί για τον ίδιο  σκοπό εκτέλεσαν τους  Δεσμώτες κομμουνιστές:

Αδάμος Παύλος, λατόμος, από το Νεοχώρι  Χαλκιδικής.

Αστερίου Μήτσος, υπάλληλος του υπουργείου Γεωργίας, από την Αθήνα.

 Δαλδογιάννης  Σταμάτης, επισιτιστής, από τη Θεσσαλονίκη.

Δούμας Κώστας, λατόμος, από την Άγρα Έδεσσας.

Λαζανάς Θανάσης , δικηγόρος, από την Κόρινθο.

Προκοπίδης Προκόπης….

Σαραντίδης Γιώργος, υπάλληλος του υπουργείου Γεωργίας, από την Αθήνα.

 Φαγαντίδης  Κώστας, αγρότης, από τα Καιλάρια Κοζάνης.          

Αρκετοί  οι  κομμουνιστές,  που «έμειναν» στον Άη –Στράτη,  ψηλά  – θαμμένοι –  στο μικρό λόφο του Άγιου Μήνα  όπου βρίσκεται το οστεοφυλάκιό τους, με τα ονόματά τους γραμμένα σ’  μία μπρούτζινη ταμπέλα και δίπλα τους ένας Γερμανός στρατιώτης θαμμένος σ’ ένα τάφο, με ημερομηνία 8-1-1944.

Όμως και  κάποιοι αγωνιστές   εγκατέλειψαν το χαράκωμα του αγώνα και έφυγαν για το σπίτι τους. 

                                                                             Οι δύο μικροί επαναστάτες

Στον Άη Στράτη  γεννήθηκαν  δύο μικρά παιδιά  ο Γιαννάκης Σουλιώτης – ο πατέρας του από το Βόλο και μάνα του από την Καβάλα και ο  Μανολάκης  Κιουπσής από το Κιούπκινο Σερρών.  Δύο μικρά λουλουδάκια που άνθισαν στο μαρτυρικό νησί, του οποίου  οι κάτοικοι τα αγκάλιασαν και στοργικά  τα ανάθρεψαν.

Οι δύο μικροί αγωνιστές βίωναν για χρόνια τη φρίκη  της εξορίας  και του πολέμου και στη συνείδησή τους αποτυπώθηκε κάθε στιγμή της  ζωής των εξόριστων. 

Τα ματάκια τους  είδαν όλη τη βαρβαρότητα της  αστικής τάξης ,όπως εκφραζόταν στις μέρες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου ( πείνα, αρρώστιες, βία, θάνατος, εκτελέσεις).

Η  ΟΣΠΕ με ομόφωνη απόφαση της Γενικής Συνέλευσής της , έδωσε την ελπίδα της  ζωής σ’ αυτά τα δύο μέλη της ώστε  να βγουν νικητές στην τιτάνια μάχη με το θεριό της πείνας, παρέχοντάς τους  να τρώνε όσο θέλουν από το  καθημερινό συσσίτιο ,φροντίζοντας  όλες τις ανάγκες τους, σαν παιδιά της. 

Ο Γιαννάκης  Σουλιώτης έζησε και την τραγική εμπειρία να πάρουν  οι Γερμανο –Βούλγαροι φασίστες , τη μάνα του,  την κομμουνίστρια Κούλα Σουλιώτη μαζί μ’ άλλους έντεκα κομμουνιστές  Δεσμώτες για εκτέλεση στη Θεσσαλονίκη, γιατί δεν εξυπηρέτησαν τα σχέδια της βουλγαρικής  Οχράνας, να εκβουλγαριστούν, με αντάλλαγμα τις  ζωές  τους.  

                                                                    Η Απόδραση των Δεσμωτών του Άη Στράτη.

Το Μακεδονικό γραφείο του ΚΚΕ  ποτέ δεν ξέχασε τους Δεσμώτες  έτσι  «στις 17 Ιούνη 1943 η Κομματική Επιτροπή της ΟΣΠΕ του Άη Στράτη  προέβη στην ιστορική συνεδρίαση  με θέμα την οργάνωση της απόδρασης από το νησί» με την παρουσία των παλικαριών του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού (ΕΛΑΝ).

Η απόδραση των εξόριστων έγινε κάτω από αντίξοες συνθήκες και το κυριότερο με την παρουσία μεγάλου γερμανικού τρικάταρτου πλοίου, που ήρθε να τους πάρει με εντολή του Γενικού Φρουραρχείου Θεσσαλονίκης – Αιγαίου , για εκτέλεση, που ήταν ποδισμένο στον κάβο του Φράνκο, λόγω φουρτούνας.

Όμως το σχέδιο της απόδρασης πέτυχε και οι εβδομήντα πέντε Δεσμώτες και οι δύο μικροί επαναστάτες σάλπαραν για τα ελεύθερα χώματα της Χαλκιδικής, στην αγκαλιά του ΕΑΜ ,για να πάρουν και κείνοι μέρος  στον ένοπλο αγώνα του λαού μας, ποτίζοντας  – κάποιοι- από αυτούς  το δέντρο της λευτεριάς.

                                                                Η Λευτεριά του λαού  ξημέρωσε …

Σεπτέμβρης του 1944! 

Οι καμπάνες της Λευτεριάς  χτύπησαν σε κάθε χωριό, πόλη και νησί , ο λαός έτρεξε να γιορτάσει – κάτω από τα  ματωμένα λάβαρα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ –  το διώξιμο του Φασίστα κατακτητή και να τιμήσει τους  ηρωικούς νεκρούς του.

Ο αγγλικός ιμπεριαλισμός και οι ντόπιοι υποταχτικοί του γρήγορα  ξαναμάτωσαν το λαό μας  ξεκινώντας από  το Σύνταγμα, να δείχνουν τα άνομα σχέδιά τους  το Δεκέμβρη του 1944

Ο Λαός κλήθηκε να  διαλέξει το θάνατο ή τις αλυσίδες!

Πολέμησε,  αντιστάθηκε, μάτωσε, θυσιάστηκε για να σπάσει τις αλυσίδες της νέας τάξης πραγμάτων που ετοίμαζαν ,για τους λαούς οι ιμπεριαλιστές.

                                   Ένας νέος κύκλος αγώνα και θυσίας ξεκινά…

Η  αστική τάξη , με τα όργανα της τους  Δωσίλογους , τους μαυραγορίτες, τους  Χίτες και τους  ταγματασφαλίτες  που στάθηκαν τα χρόνια της Κατοχής 1941-1944  δίπλα στους Ιταλούς και Γερμανούς καταχτητές  συνέχιζαν  να διαφεντεύουν τον τόπο, να μοιράζουν τον πλούτο, που παρήγαγε ο προλετάριος και ο αγρότης, με γνώμονα το αβγάτισμα των κερδών της.  

Σε κάθε πόλη ή χωριό , η Ελλάδα ξαναζεί ένα νέο κύκλο αίματος…

Ακόμα οι πληγές που άφησε η Κατοχή… ήταν νωπές.

Τα δάκρυα, τα αίματα, οι καπνοί από τις μάχες με τους κατακτητές ήταν  πρόσφατα.

Κι όμως  νέα δάκρυα και αίματα σταλάζαν στην πατρική γη.

Οι φυλακές άρχιζαν  να γεμίζουν, με αλυσοδεμένους μαχητές της Εθνικής  Αντίστασης.

Το κροτάλισμα των οπλοπολυβόλων  – καθημερινά  – σκόρπιζε το θάνατο στα εκτελεστικά αποσπάσματα, μετά τις καταδικαστικές αποφάσεις των Εκτάκτων Στρατοδικείων.

                                 Ανοίγουν  τα Κάτεργα στην Ελλάδα. 

Οι νέοι μελλοθάνατοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης στα κάτεργα  της  Ελλάδας – στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια  – στέλνουν το δικό τους μήνυμα :

«Είμαστε Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης της Πατρίδας μας. Είμαστε Στρατιώτες της Παγκόσμιας Αντιφασιστικής Αγωνιστικής Φάλαγγας. Ιδανικά μας έχουμε την Ελευθερία, τη Δημοκρατία, την Ειρήνη, την Πρόοδο, το Λυτρωμό του Ανθρώπου από το Φόβο, την Αγωνία, την Πείνα και τον Καταναγκασμό. Χωρίς κανένα ατομικό συμφέρον πήραμε το δύσκολο δρόμο μέσα στη φωτιά του αγώνα για την Απελευθέρωση της Πατρίδας μας. Και συνεχίζουμε ως το θάνατο, επίσης δίχως κανένα ατομικό όφελος. Και μπροστά στο θάνατο δε μετανιώνουμε σε τίποτα για το δύσκολο δρόμο που πήραμε…» 1

                                                        Β΄Μέρος

                                          Ο Άη  Στράτης  μετά τον πόλεμο… 

Ο   Αη Στράτης  συνέχιζε  να αποτελεί Κάστρο της Λαϊκής Αντίστασης.

Σήμερα  ανεβαίνοντας το καλντερίμι του παλιού οικισμού συναντάς  τα ερείπια των σπιτιών,  της εκκλησίας του Αγίου Ευστρατίου και   κάθε απομεινάρι οικιστικής  ζωής  που άφησε πίσω του ο σεισμός του 1968 , να’ ναι γεμάτα  με τις ανθισμένες  «πραβάτες» το γνωστό αμάραντο. Ο  ανηφορικός δρόμος  προς το κοιμητήριο του Άη Γιάννη  που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου( άλλοτε εκεί υπήρχαν οι ανεμόμυλοι) αποκαλύπτει στα μάτια του περιηγητή  όλο το ιστορικό τοπίο.  Η  ιστορική γνώση και η φαντασία δίνει άπειρη τροφή για σκέψεις.

Στην  κοιλάδα  που  απλώνεται μπροστά  στα μάτια του επισκέπτη είναι χτισμένος ο νέος οικισμός( μικρά ακαλαίσθητα σπιτάκια αρχιτεκτονικό  δημιούργημα της δικτατορίας των συνταγματαρχών) πάνω  στις δύο διακλαδώσεις και παράλληλα  των  χειμάρρων  Παραδείση και Τενεδιώτη.

Σ’ αυτή την έκταση απλώνονταν τα  τσαντίρια –  δεξιά -αριστερά των   χειμάρρων  που κατέβαιναν από τους γύρω λόφους της Μεγάλης και Μικρής Παναγιάς και του Προφήτη Ηλία  -που  έμεναν  6.000 χιλ. άτομα.

Στην πλαγιά κάτω από το κοιμητήρι του ‘Αη Γιάννη( τότε υπήρχαν οι ανεμόμυλοι) βρίσκεται η Μαράσλειος σχολή, δηλ. ο κεντρικός θάλαμος που κλείστηκαν οι εξόριστοι στην Κατοχή.

Οι εξόριστοι του 1947 -48  μας ενημερώνουν: «στο χτίριο εδώ μέσα άλλοτες , πέθαναν σαράντα μαζί εξόριστοι, από την πείνα! Τώρα  το’ χουμε  φτιάξει αναρρωτήριο. Μα μην πάει ο νους σου σε νοσοκομείο κι ας γράφουν τα χαρτιά επίσημα « Νοσηλευτήριον  του Ερυθρού Σταυρού!»(…) Μια εικοσαριά κρεβάτια στριμωχτά κι η αγάπη των συντρόφων που κάνουν στην  πλαγιά  το νοσοκόμο (…) κι ένας γιατρός άρρωστος κι ανήμπορος κι ο ίδιος  να δίνει την ψυχή του (…)

Για να καταλάβεις διάβασε  μόνο το κομμάτι της έκθεσης του γιατρού προϊσταμένου  του Ιατρείου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού:  « …Το 50% περίπου των εξόριστων πάσχουν έκ 3-6 ασθενειών έκαστος. Το 30% έξ 7-8 ασθενειών  και το υπόλοιπο 20% έξ 9-12 ασθενειών. 

Το 60% είναι φυματικοί ή ύποπτοι φυματιώσεως, 12% πάσχουν από έλκος του στομάχου και το 50% έκ διαφόρων νόσων του πεπτικού συστήματος , 18% έκ παθήσεων καρδιάς ,60% έκ χρόνιων ρευματισμών, 5,5% έξ οφθαλμολογικών παθήσεων και άνω του 50% έκ διαφόρων ωτορινολαρυγγολογικών παθήσεων.» 2

Στα δεξιά και τα αριστερά  των  χειμάρρων  Παραδείση και Τενεδιώτη – σήμερα – έχουν φτιαχτεί τοιχία, που προστατεύουν  τους  μπαξέδες  των  κατοίκων από τα ορμητικά νερά του χειμώνα, όμως τότε  – λένε – οι εξόριστοι: « κάθε χρόνο τα χωράφια, τα  αρπάζουμε από το ποτάμι. Τα καθαρίζουμε από τις πέτρες και τα χαλίκια. Μαζεύουμε το χώμα, χούφτα – χούφτα , με τις παλάμες μας… Και κάθε χρόνο μας το κλέβει το ποτάμι..!

Μας το γεμίζει πάλι πέτρες, άμμο, χαλίκι… Στενός τόπος, ολόγυμνες οι  πλαγιές, γη δεν υπάρχει. Κι όμως υπάρχουν λουλούδια! Πες το αν θέλεις τρέλα ή μεγαλείο.  Μα για μας είναι μία απάντηση στο φασισμό τούτα τα λουλούδια.

Σε τούτη την κοιλάδα ένα μούχρωμα  αντάριασε ο καιρός  και ο Μενέλαος Λουντέμης  στο  ποίημά του αποτυπώνει  την πλημμύρα  και τη θύελλα που χτύπησε στον Άη Στράτη:

 Η ΤΥΧΗ ΜΟΥ ΕΜΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΕΞΟΡΙΑ.

                                                             Ακούστε εσείς.

                              Εσείς που κοιμηθήκατε κι απόψε στα ζεστά.

                              Σβήνοντας με μια κίνηση το φως (…)

                                  

                               Τούτη την άναρθρη νύχτα που σωπαίνουν οι λύκοι…

                                Γιατί ουρλιάζουν οι άνθρωποι. 

                                Ακούστε με:

                                Εσείς που κοιμάστε αγκαλιά με τα όνειρα (…)

 

                                Λίγες ώρες μακριά από τη στεριά.

                                Και χίλια χρόνια από την Οικουμένη.

                                Παλαίβει  ένα κατάμονο νησί

                              – Πέτρινος  αφαλός  στο χάος της  θαλάσσης-

                                                    στο ασίγαστο Αιγαίο, που σηκώθηκε ορθό.

                                                    Και χύθηκε πάνω στα  γκρεμνά του.

 

Απόψε έφτασε εκεί ο Κατακλυσμός,

ξεκολλημένος απ’ τις σελίδες της Ιστορίας.

Κι έσπασε  τους μύλους του νησιού

και χόρεψε στην πέτρινή του ράχη

το πυρρίχιο της λύσσας του…» 3

                                                   Στο δρόμο για τον Άη  Στράτη.

                 Στη Χίο  – στα  τέλη  του  Μάρτη του 1948 –  ο εμφύλιος πόλεμος έχει ολοκληρωθεί…

Οι  Μεσανατολίτες  Συρματένιοι  μετά το γυρισμό τους από τα κάτεργα του ΝΤΕΚΑΜΕΡΕ  ονειρεύτηκαν να χτίσουν ένα καλύτερο κόσμο, όμως η παρακρατική οργάνωση Εθνική  Οργάνωση  Χίου, (ΕΟΧ)  που δημιούργησε η ντόπια αστική τάξη ( Δεκέμβριος του 1944) άλλα είχε κατά νου, χρησιμοποιώντας τα φασιστικά όργανά της, τους Χίτες και   τους μαυραγορίτες. Η ΕΟΧ άπλωσε τη Λευκή Τρομοκρατία από άκρου σε άκρου του νησιού, με τις  δολοφονίες των Συρματένιων κομμουνιστών Μαυράκη – Πίττα, το σπάσιμο των γραφείων του ΑΚΕ, του ΣΔΚ, του ΕΑΜ και της Ε.Α., τους ξυλοδαρμούς των διακινητών του «ΕΜΠΡΟΣ» και του « Πρωτοπόρου» εφημερίδες του ΚΚΕ και του ΕΑΜ αντίστοιχα, τα μπλόκα  και τις συλλήψεις στις γειτονιές και τα χωριά  της Χίου, τα Ψαρά και τις Οινούσσες.  

Οι λιγοστοί αντάρτες του ΔΣΕ μετά τις συμπλοκές και τις μάχες που έδωσαν, άλλοι πότισαν με το αίμα τους το  δρόμο του αγώνα κι άλλοι σιδηροδέσμιοι  (75 – εβδομήντα πέντε) δεσμώτες  μεταφέρθηκαν  στη Μακρόνησο και τα Γιούρα, πριν δικασθούν στο Έκτακτο  Στρατοδικείο Αθηνών στις 29-7-1948 έως της 14-8-1948, όπου 13  από αυτούς  καταδικάσθηκαν  σε  θάνατο και εκτελέσθηκαν στο Γουδί  και οι υπόλοιποι τράβηξαν  το δρόμο της εξορίας.

Στο νησί καθ’ όλη την περίοδο, αυτοί οι σταλμένοι από την κυβέρνηση  Θεμιστοκλή Σοφούλη να συμβάλουν στην « εκρίζωσι του κομμουνισμού»   όπως  ο νομάρχης Αντώνιος Σβώκος, ο δεσπότης  Χίου Παντελεήμονας Φωστίνης και ο μοίραρχος Παντελίδης είχαν απλώσει το χαφιεδολόι τους  – και εν τω μέσω συμπλοκών και μαχών –  με συνεχή τρομοκρατικά  μπλόκα   σε σπίτια και μαγαζιά  συν ελάμβαναν δημοκρατικούς πολίτες.

Οι συλλήψεις καλά κρατούν…, οι αγωνιστές – οι νεολαίοι της ΕΠΟΝ,ΟΙ ΕΑΜίτες, οι αλληλεγγυίτισες  που στήριζαν το κάθε ορφανεμένο  σπίτι και κάθε πολίτη που συγκρούονταν με την  αντιλαϊκή πολιτική  –  αντιμετώπιζαν  το πογκρόμ  της Βασιλικής Χωροφυλακής.

Στις 26 Φλεβάρη 1948 ανακοινώνεται στην εφημερίδα  «Πρόοδο» ότι: «συνελήφθησαν χθες  ως επικίνδυνοι δια τη δημόσιαν ασφάλειαν  οι κάτωθι: 

     Σωτήρης Λίναρης, οδοντίατρος.

     Πέτρος  Σταμούλης, οδοντίατρος. 

      Νικόλαος Δ. Χαρτουλάρης, άεργος.

      Θεμιστοκλής Τσατσαρώνης, άεργος.

       Δημήτρης Καψάλης, εργολάβος φόρου διοδίων.

       Ιωάννης Καββάδας, λιμενεργάτης.

       Γεώργιος Μαρής, πρώην ταμιακός υπάλληλος.

        Ιωάννης Ψωμαδάκης, άεργος.

        Ματθαίος Καρτοκέφαλος , γκαρσόν.

           Εμμανουήλ Καμπάνης, ζαχαροπλάστης.

          Μιχάλης Μπουμπούλης, λιμενεργάτης.

           Δημήτρης Αιγινίτης, υποδηματεργάτης.

            Παντελής Χαρίτος, οπερατέρ κινηματογράφου Ρέξ.

            Κώστας Καραμαιλής, ναυτεργάτης.

             Ιωάννης  Βαριαδάκης, εκκαθαρισθείς δημοδιδάσκαλος.

              Νικόλαος Κουσκουσάκης οικοδόμος.

               Αντώνιος Καζάνας, άεργος.  4, 

Και η  εφημερίδα  «Ελευθερία» στις 2 Μάρτη 1948  δίνει ένα πιο  ενημερωμένο κατάλογο συλληφθέντων αναφέροντας και τους παρακάτω:

 Ιωάννη  Μαυρογιάννη,  Νικόλαο Πισίτη,  Χρήστο  Συριώδη,  Πολυχρόνη  Μανίκα,  Φίλιππα  Πολίτη, Στέλιο  Ποδιά, Βασίλη Παναγιωτίδη, Χαράλαμπο  Σέρμπο ,  Κώστα  Σκαπινάκη  και το Νικόλαο Γ. Ξενάκη, ιερέα.

Άπαντες ούτοι κρατούνται είς το Τμήμα Ασφαλείας, πλήν του ιερέως Ξενάκην, ο οποίος εξηφανίσθη και θεωρείται ευρισκόμενος ήδη είς παράνομον δράσιν» 5,  

Ο  δρόμος τους ήταν γνωστός…

Οι συνεδριάσεις της Νομαρχιακής  Επιτροπής Δημόσιας Ασφαλείας Χίου, με  αλλεπάλληλες   και καθημερινές  καταδικαστικές  αποφάσεις    βγάζουν  τους  δημοκρατικούς πολίτες «ως επικίνδυνους για τη δημοσίαν ασφάλειαν» και  τους  εκτοπίζουν  στον Άγιον Ευστράτιο.

Τη μέρα του Ευαγγελισμού  επιβιβάζονται σιδηροδέσμιοι  στο α/π « Ηλιούπολις»  υπό μεγάλη αστυνομική συνοδεία για Μυτιλήνη  και από κει  για Άγιο Ευστράτιο , « για 18μηνον εκτοπισμόν, ως επικίνδυνοι δια τη δημοσίαν ασφάλειαν οι κάτωθι:  

Πέτρος Γ. Βορήας, Φανούριος Κ. Μιχαλάκης, Θεόδ. Αριστ. Κοντογιάννης, Μικές Γεώργ. Σκαφίδας, Γεώργιος Ν. Μαστρογιαννάκης ή Φουντούλης,  Εμμαν. Στυλ. Τυμπάκης,  Νικόλαος Βασ. Σκορδαλός,  Κωνστ. Γ. Δημάκης, Γεώργ. Κ. Λαγούδης, Μιχ. Ν. Καρατζάς, Γεώργ. Π. Παπαγεωργίου, Ελευθ. Γ. Καραμπλάκας, Δημήτριος Γ. Βαριαδάκης,  Νικόλ. Βασ. Λαμπαδάρης, Κ. Ι. Σιταράς, Γρηγόρης Γ. Τζιώτης, Ν. Γ. Κλωστερίδης, Σταύρος Αντ. Κουκούλης, Θεοδόσιος Γ. Κοκκαλιάδης, Παναγιώτης Δ. Καρασούλης, Αθανάσιος Γ. Δαλακάκης, Γ. Μ. Πλωμαρίτης ή Κάργας,  Ιωάν. Κ. Χατζηεμμανουήλ, Εμμ. Κ. Μαυράκης, Στέφανος Ιωαν. Πρινιάς,  Κωστ. Λεων. Τομαζάνης, Νικόλαος Γ. Γεωργούλης, Ισίδωρος Στ. Κάνης, Σπυρίδων ΗΛ. Σαράβας, Εμμαν. Ν. Κρητικός, Παντελής Γ. Λεγάτος, Δημήτριος Ι. Αναστασάκης, Παντελ. Δ. Τζιώτης, Δημήτριος Ν. Τσιμπινός, Χ. Γεωργούλης ή Γιάνναρος, Γ. Αλ. Πιπινιάς, Ανδρέας Ν. Πυργούσης, Ευστράτιος Ι. Σκούφαλος, Ισίδ. Κ. Ανδρεάδης , Μιχ. Θ. Πούπος, Ιωάννης Ζ. Κλειδάς, Δημ. Γ. Κωσταντάρας, Κ. Μ. Γιαννιώδης, Πάρις Κ. Πετεινουδάκης , Ζωγράφος Ι. Παπανδρέου, Στέφ. Μιχ. Πλακίδας, Νικ. Γ. Παρασκευάς, Παναγιώτης Β. Λεωνής, Ιωάννης Μιχ. Πλακίδας, Ι. Σωτηρίου Τριανταφύλου, Κωνσταντίνος και Πέτρος Δ. Καραγκιόζης, Μ. Κουγιούλης ή Αυγουλάς, Ι. Κουγιούλης ή Παίδας,  Στέλ. Β. Λεωνής, Μικές Δ. Μιμίδης,Στέλ. Μ. Χατζηγεωργίου και Ελευθέριος  Λυτσάκης. 

Επίσης δια της αυτής αποφάσεως εκτοπίζονται  είς  Άγιον Ευστράτιον επί εννέα μήνες οί κάτωθι: 

Αντώνιος Θ. Στρίγγος, Εμμαν. Ηλ. Νικολάου, Κωνστ. Π. Γεωργιακώδης, Παναγιώτης Ν. Κουτσουράκης, Δημήτριος Ι. Βογιατζής, Ιωάννης  Καρνουπάκης ή Λύρας, Σπύρος Γ. Γεωργάτος, Νικόλαος Στ. Καψάλης, Νικόλαος Ι. Συρρής, Ευστράτιος Ν, Μονιούδης, Σπυρίδων Δ. Ευθυμίου, Θεμιστοκλής Στ. Παππάς, Αθαν. Β. Μαυριδόγλου, Ιωάννης Ιάκ. Μαυρέλης, Κωνστ, Στ. Παπαχατζής, Χρήστος Στ. Καιμάκης, Ευάγγελος Π. Βελισσάριος, Παντελής Δ. Κρομμύδας, Γεώργιος Αντ. Γαλάτουλας, Γεώργιος Ι. Χούλης, Εμμαν. Τιμ. Μανταφούνης, Σπυρίδων Μαρκ. Σιταρένιος, Αν. Γ. Γιαννακόδημος. 6

H  εφημερίδα « Ελευθερία» στις 10 Απρίλη 1948  σε άρθρο της ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΙ αναγγέλλει την απόφαση της  Επιτροπής Ασφαλείας Χίου  που στέλνει ως επικίνδυνους τους παρακάτω Χιώτες:

Χρήστος Παντ. Γεραντζούνης, Γεώργιος Νικ. Μαρής, Ιωάννης Γ. Μαλαχίας, Γεώργιος Ν. Κουρπάς, Ευστράτιος Σκαπινάκης  ή  Κολύβας, Ιωάννης Σπ. Σαμιωτάκης ,Μιχαήλ Γιαννιώδης ή Καλαιτζής, Δημήτριος Γ. Κλούβας, Κων/νος Μιχ. Βίος, Μικές Νικ. Παιδούσης, Λάμπρος Κ. Βρούζης, Δημήτριος Ι. Κουρουνιώτης, Ιωάννης Γ. Ατσάλης, Στυλιανός Ι. Τέτερης, Ελευθέριος Ι. Τέτερης, Κωνστ. Ευαγγ. Κουρπάς, Νικόλαος Αναστ. Τσατσαρώνης, Αργύριος Ζαχ. Μερούσης, Μιχαήλ Ι. Καλούπης, Σταμάτιος Ν. Μπλούκαρης, Χρήστος Ι. Πιστολής, Χριστόφορος Ι. Μαστοράκης, Μιχαήλ Ι. Γεωργούλης, Δημήτρης Γ. Λεμάνης, Ευστράτιος Αντ. Κατσάλας, Ισίδωρος Σταμ. Κλούτης, Ηρακλής Νικ. Χατζηεργάτης, Ματθαίος Ι. Μπιρλής, Ανδρέας Ευαγγ. Παντελίδης, Κωνσταντίνος Ν. Παντελίδης, Στυλιανός Ι. Ξύδας, Ευστράτιος Στυλ. Μανωλάκης, Νίκος Στεφ. Παπαστεφάνου και Κωνσταντίνος  Ι. Δημάκης και για εννέα μήνες ο Ιωάννης Ανδρ. Πυρίκης.7

Η εφημερίδα « Πρόοδος» στις 13 Μάη 1948  ανακοινώνει τη μεταγωγή  υποδίκου   «υπό συνοδεία έξ  Άγίου Ευστρατίου όπου είχε εκτοπισθή ο Ματθαίος Καρτοκέφαλος, δια τον οποίον προέκυψαν , εκ των ενεργηθεισών ανακρίσεων στοιχεία ενοχής είς την Κομμουνιστικήν ανταρσίαν»   στην Αθήνα για να δικαστεί στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών. 8  

Οι Χιώτες εξόριστοι  άφησαν  κι αυτοί ως απλοί άνθρωποι, ως άνθρωποι του μόχθου και της βιοπάλης το δικό τους αποτύπωμα στην ιστορία του Άη Στράτη  που  ταξιδεύει στο χρόνο, ως το εργαστήρι – διαχρονικά –της αστικής τάξης  για την εκμετάλλευση της ανθρώπινης ύπαρξης.

 Συντρόφεψαν και συντροφεύτηκαν στις άδεντρες πλαγιές των μικρών λόφων του, μάζεψαν ξύλα από τις πλαγιές με τις βελανιδιές για να ετοιμάσουν τη φωτιά για το μαγείρεμα του συλλογικού φαγητού ή για να ζεσταθούν τα κρύα βράδια στη σκηνή  και εκφράστηκαν  με τα λόγια του Γιάννη Ρίτσου στο γράμμα του «στο ΖΟΛΙΟ ΚΙΟΥΡΙ » από τον  Άη –Στράτη, το  Νοέμβρη του 1950.

                       Αγαπημένε μου Ζολιό,

               «  Σού γράφω από τον Άη Στράτη.

                   Βρισκόμαστε δώ πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες

                    άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι,

                    με μία τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας,

                    μ’ ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κι ένα ξεροκόμματο φως στο ταγάρι μας.

                     Άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο.

                     Άνθρωποι πού δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας.

                     Έξόν μονάχα πού αγαπάμε όπως και σύ

                     Τη λευτεριά και την  ειρήνη…

                      ……………………………………………..

                    Ζολιό, μας κυνηγάνε στην πατρίδα μας

                     Γιατί αγαπάμε πολύ την πατρίδα μας

                      Γιατί αγαπάμε τούτες τίς  γριούλες μας ελιές 

                      Με τα σταχτιά τσεμπέρια τους και το ρυτιδωμένο τους  χαμόγελο(…)

                       Μας κυνηγάνε, Ζολιό, γιατί δε θέλουμε

                       να βλαστημάν το χώμα μας οι ξένες  μπότες

                       γιατί δε θέλουμε, Ζολιό, να ‘ναι η πατρίδα μας

                        έξω από τη λευτεριά και την ειρήνη.

                        …………………………………………………………………………

                        Ζολιό,

                         Πολλοί θα βάζαν την υπογραφή τους κάτου απ’ το γράμμα μου

                          Όμως δεν ξέρουν γράμματα

                           Θά ‘βαζαν ένα σταυρό

                           Σαν τους χωρικούς του Μπονίκρο,

                            Μα τούτοι πού δεν ξέρουνε να βάζουν την υπογραφή τους

                             Ξέρουν να βάζουν όλη την καρδιά τους

                              Για τη λευτεριά και την ειρήνη

                               Και γω υπογράφω για όσους ξέρουν 

                                Να βάζουν  όλη την  καρδιά τους

                                   Για τη λευτεριά και την ειρήνη.» 9

 

Στον Άη Στράτη η σύγκρουση συνεχίστηκε … για πολλά ακόμα χρόνια . Ο ΆΝΘΡΩΠΟΣ  στάθηκε όρθιος  και συνεχίζει τον αγώνα του, για ένα καλύτερο αύριο. 

Στην επίσκεψή μας , στο μνημείο που  δημιούργησε η ΚΕ του ΚΚΕ στα 2018, μ’ αφορμή τα 100 χρόνια ΚΚΕ και εγκαινίασε με την παρουσία του  ο  Γεν. Γραμματέας σ. Δ. Κουτσούμπα,  μία υπόσχεση δώσαμε  στους Δεσμώτες  του χθες, να συνεχίσουμε….

ΥΓ:   Η  προσπάθεια ανάδειξης των ιστορικών μνημείων  σε σύμβολα του αγώνα του λαού μας,  στους  καθημερινούς λαϊκούς αγώνες , για το δίκιο και την κοινωνική λευτεριά  αποτελεί μία έμπρακτη απόδειξη  ότι  έχουμε βάλει βαθιά στη συνείδησή  και την καρδιά μας , τα λόγια στο γράμμα τους , με ημερομηνία 15 Δεκέμβρη 1961, από το στρατόπεδο Συγκεντρώσεως Ελλήνων Πολιτικών Εξόριστων  Άη Στράτη « Ω! Είναι τόσο γλυκό, τόσο ζεστό, να σε επισκέπτονται και να σε θυμούνται… Να’ρθεις ξανά. Τίποτα πες, δεν πρόλαβες να δεις κι ούτε να μας γνωρίσεις  ένα –ένα.»

Στο Μούδρο της Λήμνου

Οι ΕΑΜίτες και ΕΠΟΝίτες  της  Αιγνούσας (Οινούσσες) βρέθηκαν κι αυτοί στο στόχαστρο της κυρίαρχης – στο νησί – εφοπλιστικής  πολιτικής.

Οι  Αιγνουσιώτες  εφοπλιστές βγήκαν κερδισμένοι από το Β’ παγκόσμιο πόλεμο, αφού πήραν ως ανταλλάγματα  τη  γνωστή συμμαχική   βοήθεια , για τα τορπιλισμένα πλοία, που συμμετείχαν στις νηοπομπές μεταφοράς πολεμοφοδίων και εμπορευμάτων στα συμμαχικά στρατεύματα, τα αύτανδρα  -όμως – πλοία είχαν πληρώματα ,που ουδέποτε αποζημιώθηκαν οι οικογένειές τους για το χαμό των δικών τους ανθρώπων.

Οι εντολές ήταν σαφής τα πληρώματα στα πλοία μας πρέπει να’ναι με σκυμμένα κεφάλια , χωρίς δικαιώματα, έτσι άρχισαν  τις κλήσεις στη αστυνομική διεύθυνση Χίου «δια υπόθεσίν σου» και 

με απόφαση της Νομαρχιακής επιτροπής Ασφαλείας εκτοπίστηκαν στο Μούδρο της Λήμνου οι παρακάτω: Κώστας Φουρνάρης, Βαγγέλης Τασσάς, Λευτέρης Ζώτος, Χρήστος Καραμαινλής, Παναγιώτης Τσαρνάς και Δημήτρης  Χέλιος ( χρόνια φυματικός πέθανε στην εξορία και θάφτηκε στο Μούδρο, σε ηλικία 51 ετών.)  10        

                                                                            Ο  Άγιος Ευστράτιος 

Κλείνοντας αυτό το ιστορικό  οδοιπορικό στον Άη Στράτη δεν θα μπορούσε να μην τονιστεί το διαχρονικό μήνυμα που στέλνουν οι καλοσυνάτοι κάτοικοι του, που στο  κάθε συναπάντημα μαζί τους, άστραφτε το χαμόγελο της ελπίδας, της δημιουργίας και της θέλησης  να διαμορφώσουν  στον τόπο τους συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Η πολιτική των εκάστοτε κυβερνώντων ,που διαφέντεψαν τον τόπο έχει εγκαταλείψει στη μοίρα τους, τους μόνιμους κατοίκους του χωριού, αφού  – εν έτη 2021 –  ο γιατρός  εναλλάσσεται  κάθε δέκα μέρες και κάθε φορά από διαφορετικό νοσοκομείο. Τις μέρες που ήμασταν εμείς  ήταν  γιατρός από την Καβάλα και πριν από λίγο καιρό από  το  νοσοκομείο  της Ρόδου  και έπεται η συνέχεια….

Η  νοσηλεύτρια – νεαρή επιστήμονας- ζει με την ομηρία του εκτάκτου προσωπικού, οι  νέοι αναπληρωτές  δάσκαλοι κάθε χρόνο κάνουν το  αγροτικό τους και βέβαια επειδή οι αριθμοί της γραφειοκρατίας δεν φτάνουν, δεν μπορεί να τοποθετηθεί εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής. Η ακτοπλοϊκή  σύνδεση  γίνεται με πλοία υπέργηρα ,με συνεχείς βλάβες και με την απομόνωση να είναι τακτικό γεγονός αφού τα καιρικά φαινόμενα (αέρηδες)  επισκέπτονται μόνιμα το νησί. Η εξυπηρέτηση  των κατοίκων στις διάφορες  Δημόσιες υπηρεσίες   απαιτεί να ταξιδεύουν όχι μόνο μέχρι τη Λήμνο, αλλά και τώρα τελευταία και στη Λέσβο, όπως  για την επίσκεψη στις υπηρεσίες του  ΙΚΑ. 

Η ΦΩΝΗ των εκπροσώπων της Τοπικής διοίκησης, των αλιέων, των κτηνοτρόφων, των επαγγελματιών της εστίασης και του τουρισμού , αλλά και της νεολαίας  έκρυβε την  απόφαση και τη διάθεση  για  τον αγώνα, που πρέπει  να  δώσουν  για μην επιτρέψουν στην εκάστοτε κυβέρνηση να διατηρήσει τις συνθήκες εξορίας στους  μόνιμους κατοίκους του νησιού.

Εμείς, μία υπόσχεση δώσαμε, να συμβάλουμε στο μέτρο των δυνάμεων μας να αναδειχθούν και να διεκδικηθούν  οι ανάγκες των χωριανών και της νεολαίας, για να ζήσουν στο νησί τους ανθρωπινά.

Tα ιστορικά κείμενα και ποιήματα   είναι από τα βιβλία :  

Γιώργης Καζάκος, « Άη  Στράτης» Η μάχη της πείνας των  πολιτικών εξόριστων, Χειμώνας 1941-1942, εκδ. Σύγχρονη Εποχή ,Αθήνα 2013.

«Αντίλαλοι απ’ τα Κάτεργα»  εκδ.  Λαϊκού Αγώνα, Βουδαπέστη  1963.

«Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο, 1949-41» Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ,έκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα  2015.

1.Ψήφισμα Πίστης των μελλοθανάτων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στην Ελλάδα, « Αντίλαλοι απ’ τα κάτεργα»,  Εκδόσεις « ΛΑΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ» Βουδαπέστη 1963 , σελ. 25-26. 

2.Παύλου Μιχελιουδάκη « ΑΗ ΣΤΡΑΤΗΣ- ΤΟ ΚΟΛΑΣΤΗΡΙΟ» « Αντίλαλοι απ’ τα κάτεργα»,    Εκδόσεις « ΛΑΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ» Βουδαπέστη 1963,σελ. 195-202.

3.Μενέλαου Λουντέμη,  Η τύχη μου έμεινε στην εξορία στο « Αντίλαλοι απ’ τα κάτεργα» Εκδόσεις « ΛΑΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ» Βουδαπέστη 1963

4.Εφημερίδα « Πρόοδος» α.φ.5174, 26/2/1948,σελ.2

5.Εφημερίδα  «Ελευθερία», α.φ. 2083, 2/3/ 1948,σελ.1    

6.Εφημερίδα « Πρόοδος» α.φ.5198, 26/3/1948,σελ.1.    

7.Εφημερίδα« Πρόοδος» α.φ. 5208,7/4/1948, σελ.4      Εφημερίδα « Ελευθερία» α.φ.2096, 10/4/1948,σελ.2

8.Εφημερίδα « Πρόοδος» α.φ.5238,13/5/1948,σελ.2.

9.ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ « ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΖΟΛΙΟ ΚΙΟΥΡΙ»  στο «Αντίλαλοι απ’ τα κάτεργα» ,Εκδόσεις « ΛΑΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ» Βουδαπέστη 1963, σελ. 217-221

10.Νίκος Δ. Χαρτουλάρης  « Η ΧΙΟΣ στα χρόνια της κατοχής και του εμφύλιου, εκδ. Ν. Γεωργούλης – Ν. Συρρής ΟΕ», Χίος 2001, σελ.319-320.

Γιώργης  Η. Αμπαζής

Δάσκαλος

Περιφερειακός σύμβουλος της  Λαϊκής Συσπείρωσης  Βόρειου Αιγαίου