Αλεξάντρ Κερένσκι-Το αποτυχημένο αμορτισέρ των αστών

“Την άνοιξη του 1917 το καζάνι έβραζε και έβγαινε ατμός. Κάποιοι πέρασαν το σύννεφο ατμού για φωτοστέφανο.” Έτσι έγραφε αργότερα ο Λέων Τρότσκι, εννοώντας ως “σύννεφο ατμού” τον Αλεξάντρ Κερένσκι, τελευταίο προεπαναστατικό αρχηγό κυβέρνησης στη Ρωσία. Η μετεωρική άνοδος του δικηγόρου και πολιτικού τις μέρες της Επανάστασης του Φλεβάρη του 1917, από υπουργός δικαιοσύνης και στρατιωτικών σε πρωθυπουργός και πρακτικά δικτάτορας της χώρας, συνοδεύτηκε από την πλήρη αποτυχία να φέρει σε πέρας το σχέδιο που του είχε ανατεθεί, να αποσοβήσει δηλαδή την παραπέρα εξέλιξη της επανάστασης σε ριζοσπαστικότερη κατεύθυνση. Στους οχτώ μήνες της διακυβέρνησής του, μια μικρής επιρροής ως τότε πολιτική ομάδα, δηλαδή οι μπολσεβίκοι, κατόρθωσαν να κυριαρχήσουν φέρνοντας την εργατική τάξη στην εξουσία με την Οχτωβριανή Επανάσταση.

Ο ηγέτης τους, ο Λένιν, αποκαλούσε τον Κερένσκι “πολυλογά καυχησιάρη” και το μόνο κοινό που είχαν οι δυο άνδρες ήταν ο τόπος γέννησης στο Σιμπίρσκ του Βόλγα. Οι ίδιοι σχεδόν δε γνωρίζονταν, παρότι οι πατεράδες τους, διευθυντής σχολείου εκείνος του Κερένσκι και σχολικός επιθεωρητής εκείνος του Λένιν, ήταν φίλοι, και μάλιστα ο πατέρας Κερένσκι ανέλαβε την κηδεμονία της οικογένειας μετά το θάνατο του φίλου του. O γιος του γεννήθηκε στις 4 Μάη του 1881 και όταν ήταν οχτώ ετών μετακόμισαν στην Τασκένδη, ενώ αργότερα ο Αλεξάντρ Κερένσκι σπούδασε νομικά στην Αγία Πετρούπολη. Έγινε μέλος του κόμματος των Εσέρων το 1904, ενός πολιτικού σχηματισμού που πατούσε στην παράδοση των αγροτιστών ναρόντνικων του 19ου αιώνα. Ως δικηγόρος διακρίθηκε για την υπεράσπιση κατηγορουμένων σε πολιτικές δίκες και στις εκλογές του 1912 εκλέχθηκε στη ρωσική δούμα ως βουλευτής των Εσέρων κι έγινε επικεφαλής της κοινοβουλευτικής τους ομάδας.

Η επανάσταση του Φλεβάρη ήταν η στιγμή που ως διάττων αστέρας ο Κερένσκι προωθήθηκε από τις αντιδραστικές δυνάμεις εντός κι εκτός κοινοβουλίου ως συνδετικός κρίκος μεταξύ της αστικής λεγόμενης “Προσωρινής κυβέρνησης” και το δεύτερο φορέα της δυαδικής εξουσίας, όπως ονομάστηκε, δηλαδή των νεοσύστατων σοβιέτ, με τον ίδιο να είναι αντιπρόεδρος του σοβιέτ της Πετρούπολης. Ελπίδα των αστών ήταν ένας πολιτικός της “αριστεράς” να διαφυλάξει τη χώρα από τους μπολσεβίκους. Ο Κερένσκι, γνωστός για τη ρητορική δεινότητα κατόρθωσε να αποσπάσει αρκετές συμπάθεις αρχικά, θεσμοθετώντας βασικά αστικοδημοκρατικά δικαιώματα όπως την ελευθερία του τύπου, του λόγου, του συνέρχεσθαι, της καθολικής ψήφου και της ισοτιμίας των γυναικών.  Η επιμονή του στη συνέχιση του πολέμου ωστόσο, τον οποίο εξάλλου είχε υποστηρίξει από την πρώτη στιγμή, γρήγορα εξανέμισε τα ερείσματά του στο λαό.

Η “Επίθεση Κερένσκι” που εξαπέλυσε στις 18 Ιούνη κατά των Γερμανών κατόπιν πιέσεων της Αντάντ για την αποσυμφόρηση του Δυτικού Μετώπου στη Γαλλία αποδείχτηκε καταστροφική, οδηγώντας σε κατάρρευση του ρωσικού στρατού. Παρόλαυτα στις 21 Ιούλη ανακηρύσσεται πρωθυπουργός, ενώ στις 8 Σεπτέμβρη καταστέλλει το πραξικόπημα του ακροδεξιού στρατηγού Κορνίλοφ, αναλαμβάνοντας ο ίδιος τη διοίκηση του στρατεύματος και εξαγγέλοντας την ίδρυση της “Δημοκρατίας της Ρωσίας”. Μοιράζοντας όπλα στους εργάτες της Πετρούπολης μετά το πραξικόπημα, ουσιαστικά ετοίμαζε άθελά του την ίδια του την ανατροπή, καθώς η επιρροή των μπολσεβίκων μεταξύ των ενόπλων αύξανε ραγδαία. Μετά το ξέσπασμα της Οχτωβριανής Επανάστασης κατορθώνει να δραπετεύσει εγκαίρως, την ώρα που οι μπολσεβίκοι συλλαμβάνουν κατά την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων στην Πετρούπολη μέλη της προσωρινής κυβέρνησης.

Προσπαθώντας αρχικά να συγκροτήσει ομάδα Κοζάκων για να βαδίσουν κατά της επαναστατικής εξουσίας στην Πετρούπολη, σύντομα κατάλαβε ότι εκείνοι ήταν διατεθειμένοι να τον παραδώσουν σε μπολσεβίκους ναύτες. Ντυμένος νοσοκόμα κατόρθωσε να διαφύγει, διεκτραγωδώντας αργότερα στα απομνημονεύματά του την “προδοσία” που υπέστη.

Μετά από ένα διάστημα στην παρανομία μεταξύ Φινλανδίας, Μόσχας και Πετρούπολης, καταφεύγει αρχικά στο Λονδίνο και μετέπειτα στο Παρίσι, όπου προσπάθησε να εξελιχθεί σε σημαντική προσωπικότητα μεταξύ των εμιγκρέδων, εκδίδοντας εφημερίδας καθώς και μελέτες για την επανάσταση. Στους κύκλους των εν πολλοίς ακραία συντηρητικών εξόριστων ήταν εξαιρετικά αντιδημοφιλής ωστόσο, καθώς θεωρούνταν “υπεύθυνος” για την άνοδο των μπολσεβίκων, παρά τη δραστήρια αντικομμουνιστική προπαγάνδα στην οποία επιδιδόταν γραπτά και ραδιοφωνικά. Μετά την εισβολή των ναζί στη Γαλλία κατέφυγε στις ΗΠΑ όπου ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα. Με την έναρξη της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα δημοσίευσε άρθρο στο περιοδικό Life, προθυμοποιούμενος να “βοηθήσει την ΕΣΣΔ”, στην πραγματικότητα ωστόσο προβλέποντας ταχεία επικράτηση του Χίτλερ έναντι του Κόκκινου Στρατού που είχε “διαλύσει” ο Στάλιν. Έφυγε από τη ζωή στις 11 Ιούνη 1970 στη Νέα Υόρκη, λόγω καρδιακής πάθησης, ενώ τόσο η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία όσο και Σερβική αρνήθηκαν να τον θάψουν, ως μασώνο και “ένοχο για την παράδοση της Ρωσίας στους μπολσεβίκους”. Τάφηκε τελικά στο κοιμητήριο του Πάτνεϊ Βέηλ στο νότιο Λονδίνο. Ήταν ένας από τους τελευταίους επιζήσαντες των κοσμοϊστορικών γεγονότων του 1917.

Η χρήση του όρου Κερένσκι καθιερώθηκε ως χαρακτηρισμός πολιτικών που -συνήθως εντελώς ανυπόστατα-θεωρήθηκε πως θα διευκόλυναν την έλευση κοινωνικής επανάστασης με την παθητική τους στάση. Χαρακτηριστικό είναι ότι αποδόθηκε στο σκληρό αντικομμουνιστή Γεώργιο Παπανδρέου, ενώ την περίοδο του δημοψηφίσματος χρησιμοποιήθηκε ακόμα και για τον… Αλέξη Τσίπρα.