“Αναρχία, ανθελληνισμός, αθεΐα, ακολασία” – Ο αφορισμός του Θεόδωρου Αγγελόπουλο από τον Αυγουστίνο Καντιώτη

Το γνωστότερο μη αμιγώς κινηματογραφικό επεισόδιο στη ζωή του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που θα έκλεινε σήμερα τα 85 του χρόνια, είναι ο αφορισμός του από το μητροπολίτη Φλώρινας Αυγουστίνος Καντιώτης, με αφορμή την ταινία “Το μετέωρο βήμα του πελαργού”. Ο μητροπολίτης, που είχε διοριστεί το 1967 από τη χούντα και διατηρούσε αγαστές σχέσεις με το καθεστώς, έστρεφε συχνά τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του με τα σκοταδιστικά χάπενινγκ που υποκινούσε, ιδιαίτερα ενάντια στα καρναβάλια, αλλά και τη γενικότερη συσπείρωση των πιο συντηρητικών και οπισθοδρομικών στοιχείων της περιοχής γύρω από το πρόσωπό του ώστε να διασφαλίζει αδιατάρακτα την επιρροή του.

O ήδη διεθνούς φήμης σκηνοθέτης και το επιτελείο του, ανάμεσά τους οι πρωταγωνιστές Μαρτσέλο Μαστρογιάνι και Ζαν Μορώ έφτασαν για τα γυρίσματα το 1990 στην πόλη, ωστόσο ο μητροπολίτης είχε άλλα σχέδια. Θεωρώντας παρείσακτους εισβολείς το κινηματογραφικό συνεργείο σε μια περιοχή που αντιμετώπιζε ως προσωπικό του φέουδο, ο Καντιώτης υποδαύλισε όλο το συρφετό παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και θρησκόληπτου πλήθους που τον ακολουθούσε, προκειμένου να τους κάνει το βίο αβίωτο και να τους αναγκάσει να διακόψουν τα γυρίσματα.

Ο Καντιώτης απείλησε με αφορισμό το σκηνοθέτη και τους υπόλοιπους συντελεστές, ενώ στην ιστορία πέρασαν διαδηλώσεις των οπαδών του μητροπολίτη, με μαύρες σημαίες και πλακάτ, πένθιμες καμπάνες, καρικατούρες του Αγγελόπουλου ως “προδότι” με σακούλι 600 εκ. δραχμών και συνθήματα όπως “αναρχία, ανθελληνισμός, αθεΐα, ακολασία”. Προφανώς οι απειλές κι ο εκφοβισμός δεν έπιασαν, με αποτέλεσμα η Μητρόπολη Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας να προχωρήσει τελικά στις 16 Δεκέμβρη στον αφορισμό του σκηνοθέτη και όλων των εμπλεκόμενων στα γυρίσματα. Μάλιστα, στη σχετική της ανακοίνωση, η μητρόπολη παρουσίαζε την απόφασή της ως “εκδήλωση αγάπης” και “οδυνηρά χειρουργική επέμβασις προς αποκοπήν σεσηπότος μέλους του ανθρωπίνου σώματος, ίνα μη το κακόν ως γάγγραινα μεταδοθή ως ολόκληρον το σώμα”. Ή αλλιώς, όπως θα έλεγε κι ο δικτάτορας Παπαδόπουλος “ασθενήν έχομεν, εις τον γύψον τον βάλαμε”.

Την ίδια μέρα, πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση υπέρ της ταινίας και της ελευθερίας της έκφρασης στον κινηματογράφο “Ελληνίς”, παρουσία του ίδιου του Αγγελόπουλου και άλλων συντελεστών. Στον αντίποδα, ο ίδιος ο Καντιώτης μαζί με τους οπαδούς του είχαν συγκεντρωθεί φωνάζοντας “Αφορισμένοι, αφορισμένοι”.

Η ταινία ως γνωστόν τελικά γυρίστηκε και έχει περάσει ως αριστούργημα στη σύγχρονη κινηματογραφική ιστορία. Στην περιοχή όπου είχαν ξεκινήσει τα επεισόδια, δεν έγινε προβολή της ταινίας, ενώ ακόμα και στην Πτολεμαΐδα, όπου είχε προγραμματιστεί η παρουσίασή της το Νοέμβρη του 1992, μετά από παρέμβαση του Καντιώτη αντέδρασε ο δήμαρχος και η προβολή ματαιώθηκε. Με χαρακτηριστική επιείκεια αντιμετωπίστηκε και κάτοικος της Φλώρινας που είχε πρωτοστατήσει στη συκοφάντηση του Αγγελόπουλου, έχοντας αναρτήσει στο σπίτι του πανό της μητρόπολης που εμφάνιζαν το σκηνοθέτη να χρηματίζεται… από την ΕΟΚ και να στεφανώνεται από το διάβολο, καθώς αθωώθηκε στο εφετείο.

Για την εμπειρία της από τον αφορισμό του Καντιώτη, που την αφορούσε και προσωπικά σε ηλικία μόλις 14 ετών, είχε μιλήσει μεταξύ άλλων στην “Κατιούσα” σε συνέντευξή της πριν λίγους μήνες η Δώρα Χρυσικού, από τις ηθοποιούς της ταινίας:

Ο Αγγελόπουλος Ο αφορισμός ήταν τιμή για μένα, ούτως ή άλλως εγώ δεν πιστεύω, ούτε και η οικογένειά μου. Ο τότε αφορισμός μου, δεν είχε να κάνει στην πραγματικότητα καθόλου με την ίδια την πίστη. Ήταν ένα παιχνίδι εξουσίας και κόντρας που είχε ο θρήσκος και εθνικιστής μητροπολίτης της πόλης, ο Αυγουστίνος ο Καντιώτης με τον Αγγελόπουλο, τον οποίο θεωρούσε εισβολέα στο τσιφλίκι του. Ουσιαστικά αυτός ήταν ένας άνθρωπος που θεωρούσε πως η πόλη- η Φλώρινα- του ανήκε το ‘90-’91, που γυριζόταν η ταινία. Πρόκειται για μια πόλη ακριτική, κοντά στα σύνορα, επί της ουσίας για μια πόλη κομμένη στα δύο. Από τη μία άνθρωποι απόλυτα θρησκόληπτοι και συντηρητικοί, από την άλλη άνθρωποι ανοιχτών οριζόντων, καλλιτέχνες, καθηγητές, προοδευτικοί. Αυτό το “μοίρασμα” λοιπόν της πόλης, το αντιμετωπίσαμε κι εμείς. Έχω δει σε πλακάτ τον εαυτό μου, σε φωτογραφία, να παίρνω τα τριάντα αργύρια της προδοσίας, με έχουν σύρει μαυροφορούσες μέσα στο χιόνι, την ώρα πουΈχω δει σε πλακάτ τον εαυτό μου, σε φωτογραφία, να παίρνω τα τριάντα αργύρια της προδοσίας, με έχουν σύρει μαυροφορούσες μέσα στο χιόνι, την ώρα που περπατούσα στην πόλη. Και ήμουν παιδί, στα δεκατέσσερά μου χρόνια!

Έχω δει να πετροβολούν το σκηνικό, έχω ακούσει να χτυπάνε πένθιμα οι καμπάνες, να συκοφαντούν τις οικογένειες του Θόδωρου και όλων των συντελεστών. Αντιθέτως, έχω ζήσει ανθρώπους να μας ανοίγουν τα σπίτια τους, να μας φέρνουν φαγητό, να μας φροντίζουν. Έχω κρατήσει φίλους από τότε. Επρόκειτο στην ουσία, για μια προφητική ταινία. Μιλούσε για τα ανοιχτά σύνορα, για τους πρόσφυγες. Η πόλη γεωγραφικά ήταν η Φλώρινα, όμως στην ταινία ήταν μια πόλη χωρίς όνομα, η οποιαδήποτε πόλη. Ονομαζόταν “αίθουσα αναμονής”, γιατί σε αυτήν κατέφευγαν και περίμεναν οι πρόσφυγες , μέχρι να ανοίξουν τα σύνορα και να περάσουν για να γυρίσουν στις πατρίδες τους, οπότε ο Καντιώτης θεώρησε ότι η ταινία είναι ανθελληνική, αντιχριστιανική. Παρόλα αυτά, αυτό δεν έπιανε τον παλμό του κόσμου εκείνη την περίοδο, δεν αφορούσε κανέναν, οπότε χτύπησε το κοινό αίσθημα διαδίδοντας ότι πρόκειται περί πορνογραφίας. Τον αφορισμό δεν μπορούσα να τον αντιληφθώ, αντιλαμβανόμουν τα “απόνερά του”. Δε σήμαινε τίποτα για μένα. Το περίεργο ήταν ότι τον μεγέθυναν τα μέσα.  Δεν θα ξεχάσω ένα τρομερό τετρασέλιδο στον Ταχυδρόμο τότε, από μια δημοσιογράφο, με τον βαρύγδουπο τίτλο “Ο έκπτωτος άγγελος του Αυγουστίνου”, με σχόλια του τύπου το 14χρονο που το πετάνε στο ποτάμι, το βιάζουν και διάφορα τέτοια. Ξαφνικά έγινα ορατή, με τρόπο άσχημο κι αταίριαστο.

Εξακολουθείς να είσαι αφορισμένη;

(Γελάει) Όχι, δυστυχώς έχει αρθεί ο αφορισμός, παιδιά. Κάποια στιγμή, γύρω στο 2009, έλαβα ένα επίσημο τηλεφώνημα από την Ιερά Σύνοδο, που με ενημέρωνε για την άρση του. Αστεία πράγματα.

Ακολουθεί βίντεο με αποσπάσματα εκπομπών της εποχής που αναφέρονταν στη “σταυροφορία” του Καντιώτη, ο οποίος αποκαλούσε το Θόδωρο Αγγελόπουλο “Διαβολόπουλο” και κατηγορούσε την ταινία ότι έχει ως σύνθημα το “κάτω τα σύνορα” και αποτελεί “το σκοινί για το πνίξιμο της Ελλάδος”. Ενδιαφέρον είναι το σημείο από εκπομπή του νεαρότερου τότε δημοσιογράφου και μετέπειτα βουλευτή και υπουργού της ΝΔ, Πάνου Παναγιωτόπουλου, όπου εκείνος προσπαθεί να “εκβιάσει” από τον παριστάμενο σκηνοθέτη κάποιου είδους κατανόηση για τις “ευαισθησίες” “στην ακριτική γωνιά της πατρίδας μας”, “σε μια εποχή που η πατρίδα καλείται και πάλι να υπερασπίσει τα βόρεια σύνορά της” (τι μας θυμίζει άραγε αυτή η ρητορική;), για να λάβει από εκείνον μια λιτή και αποστομωτική απάντηση. Σε άλλο σημείο του βίντεο, ο Καντιώτης ζητούσε δημοψήφισμα για το θέμα των γυρισμάτων, προτρέπει ο “Μαστρογιάννης (sic) να πάει με το συνέταιρό του στην Αλβανία” και επιδίδεται σε ύμνο προς τη Μάργκαρετ Θάτσερ.