Αντάρτικη νοσοκομειούπολη στον Γράμμο: Εκεί που οι μαχητές υγειονομικοί του ΔΣΕ έδιναν «ζωή νικώντας τον θάνατο»
77 χρόνια πριν, στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, όχι μόνο σώθηκαν χιλιάδες αγωνιστές, αλλά μπήκαν και οι κατευθυντήριες ιδέες ενός συστήματος Υγείας που κριτήριο έχει την ανύψωση της σωματικής – ψυχικής υγείας του εργαζόμενου λαού, καλύπτοντας τις ανάγκες του στην Υγεία, από την πρόληψη έως την αποκατάσταση.
Στην αντάρτικη νοσοκομειούπολη στον Γράμμο βρέθηκαν οι υγειονομικοί της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του ιστορικού διήμερου που πραγματοποίησε στις 11-12 Νοέμβρη η ΤΕ Υγείας – Πρόνοιας Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ. Εκεί που πήραν σάρκα τα λόγια του Νώντα Σακελλαρίου, του διευθυντή της Υγειονομικής Υπηρεσίας του ΔΣΕ, με τα οποία ξεκινά και η διαδρομή του μουσείου: «Εγινε μια αντάρτικη νοσοκομειούπολη πολύ καλή. Ισως θα υπάρχει και τώρα, έστω και κατεστραμμένη, που θα μπορούν οι νεότεροι να την επισκέπτονται και να θαυμάζουν τι μπορεί να φτιάσει ο λαός όταν το καταλαβαίνει δικό του».
«Μια συγκλονιστική εμπειρία», αυτή ήταν η φράση που επαναλάμβαναν καθ’ όλη τη διάρκεια του διημέρου οι υγειονομικοί που ξεναγήθηκαν στο υπαίθριο μουσείο του Νοσοκομείου του ΔΣΕ στον Γράμμο, στο μνημείο – μουσείο του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΔΣΕ στο Νεστόριο, μέχρι το μουσείο του ΔΣΕ στην Καλλιθέα Πρεσπών. Οι υγειονομικοί βρέθηκαν επίσης στο ύψωμα Χάρος στην Κοτύλη, αλλά και στο υπό ανέγερση μνημείο στο χωριό Κώτας, όπου βρίσκεται άλλος ένας ομαδικός τάφος, όπου ο αστικός στρατός έθαψε τους μαχητές του ΔΣΕ που σκοτώθηκαν στα γύρω υψώματα, κατά τη διάρκεια των μαχών της υποχώρησης στα μέσα Αυγούστου του 1949.
Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη οργανωμένη ξενάγηση στα μνημεία του ΔΣΕ στη Δυτική Μακεδονία και, όπως ομολόγησαν οι διοργανωτές, αποτέλεσε μια μοναδική εμπειρία ακόμα περισσότερο και λόγω της ιδιότητάς τους ως υγειονομικών.
«Υπάρχει ένα αξιοθαύμαστο. Πώς με τις συνθήκες τις τότε, ανταποκρίθηκαν οι υγειονομικοί σε εκείνες τις δύσκολες συνθήκες και περιέθαλψαν χιλιάδες μαχητές, σε αντιδιαστολή με το τι έζησαν οι υγειονομικοί στην περίοδο της πανδημίας, παρά τις μεγάλες δυνατότητες που δίνει σήμερα η επιστήμη. Αυτό που βγαίνει ως συμπέρασμα είναι ότι όταν ο λαός αποφασίσει ότι αυτό που του πρέπει και αυτό που του ανήκει δεν του δίνεται σε αυτό το καπιταλιστικό σύστημα, πρέπει να βάλει μπροστά τις ίδιες του τις ανάγκες και να παλέψει για μια άλλη κοινωνία», σημείωσε ο Θανάσης Τασιούδης, μέλος του Γραφείου της ΤΟ Υγείας – Πρόνοιας Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ.
Το τιτάνιο έργο του Υγειονομικού του ΔΣΕ
Πρώτη στάση του διημέρου των υγειονομικών ήταν το υπαίθριο νοσοκομείο του ΔΣΕ, η αντάρτικη νοσοκομειούπολη περίπου 1.200 κλινών που στήθηκε σε υψόμετρο 1.400 μέτρων, στην ανατολική πλευρά του υψώματος «Σκάλα», και αποτελούνταν από περίπου 40 κτίσματα.
Με την ακούραστη δουλειά της Επιτροπής Μουσείων και Μνημείων της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, της Επιτροπής Περιοχής Δυτικής Μακεδονίας εντοπίστηκαν συνολικά 33 κτίσματα, στα οποία έγινε ακριβής αποτύπωση και καταγραφή σε τοπογραφικό σχέδιο. Δίπλα στα κτίσματα αναπτύσσεται μια μοναδική έκθεση με φωτογραφίες, άλλα ντοκουμέντα της εποχής που διασώθηκαν στο Αρχείο του Κόμματος, περιγραφές των γιατρών και νοσοκόμων. Αλλά και σύγχρονες ψηφιακές αναπαραστάσεις των κτισμάτων. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν την απόφαση ίδρυσης του νοσοκομείου, φωτογραφίες από τις εργασίες για το νοσοκομείο, την κατασκευή των θαλάμων, χάρτες για το πώς συνδεόταν το νοσοκομείο με τα κινητά ορεινά χειρουργεία, μαρτυρίες, καταστάσεις με το προσωπικό του νοσοκομείου, φωτογραφίες από τους πρωτεργάτες του νοσοκομείου και από τη νοσοκομειούπολη σε λειτουργία.
Η δυνατή βροχή που έπεφτε καθ’ όλη τη διάρκεια της περιήγησης δεν ήταν αρκετή για να εμποδίσει τους παρευρισκόμενους να περιηγηθούν στον χώρο και να κοιτάξουν με δέος τα επιτεύγματα των υγειονομικών του ΔΣΕ που έδιναν «ζωή νικώντας τον θάνατο».
Στο τιτάνιο έργο του Υγειονομικού του ΔΣΕ στάθηκε στην ομιλία της η Χαρά Λαμπαδά, μέλος του Γραφείου της ΤΟ Υγείας – Πρόνοιας Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ.
Οπως σημείωσε, «εδώ συναντιέται η επιστημονική γνώση με την πίστη στο δίκιο του αγώνα, την αυτοθυσία και την επιμονή να κερδηθεί η ζωή. Στο Υγειονομικό του ΔΣΕ εκφράστηκε σε αδρές γραμμές η ανωτερότητα του νέου τρόπου οργάνωσης της κοινωνίας, της λαϊκής εξουσίας. Η Υγειονομική Υπηρεσία ενός στρατού δεν θα μπορούσε να είναι ξεκομμένη από τον χαρακτήρα, τους σκοπούς και τα ιδανικά του.
Ο αγώνας του ΔΣΕ ήταν αντιιμπεριαλιστικός και διεθνιστικός. Η πάλη του αποπνέει μόνο δίκιο και ακατάβλητη ηθική, επειδή δίκιο και ηθική αποπνέει ο αγώνας της εργατικής τάξης, ο αγώνας του ΚΚΕ, είτε έφερνε νίκες είτε ήττες.
Δεν θα μπορούσε λοιπόν να έχει άλλος στρατός γιατρούς που χειρουργούσαν την ώρα που τους βομβάρδιζαν, τους τραυματιοφορείς που τραγουδούσαν στους τραυματίες περπατώντας έως και 12 ώρες για να αλαφρύνουν τον πόνο τους, νοσηλευτές που μένανε δίπλα στον τραυματία έως ότου τον μεταφέρουν σε ασφαλές σημείο – ακόμα κι αν υπήρχε κίνδυνος να εγκλωβιστούν – υγειονομικό προσωπικό που πολεμούσε, διάβαζε, έψαχνε για υλικά (αφού και το παραμικρό υλικό δεν πήγαινε για πέταμα, δεν υπήρχαν τέτοιες πολυτέλειες).
Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από το βιβλίο του Νώντα Σακελλαρίου: “Ο γιατρός στο αντάρτικο αντιμετωπίζει και τις πιο στοιχειώδεις ελλείψεις. Στερείται τα πάντα. Εχει μονάχα ένα στηθοσκόπιο. Εχει μονάχα τον βουνίσιο αέρα, την ελευθερία και τον ψυχωμένο αντάρτη, που στέκει ατάραχος, τα υποφέρει όλα και με τη συμπεριφορά του δίνει κουράγιο στον γιατρό και τον βοηθά να τραβά μπροστά”.Το Υγειονομικό στεριώνει καλύτερα από το 1948 και μετά. Καθοριστική σε αυτό είναι η συμβολή του κομμουνιστή επιστήμονα Πέτρου Κόκκαλη, υπουργού Υγείας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.
Οργανώνεται ένα συνεκτικό σύστημα συγκέντρωσης, μεταφοράς και περίθαλψης των τραυματιών στις ελεύθερες περιοχές αρχικά και αργότερα στις Λαϊκές Δημοκρατίες, για όσους δεν μπορούσαν να νοσηλευτούν σε σωστές συνθήκες για καιρό στην Ελεύθερη Ελλάδα. Αυτή η καταπληκτική οργάνωση του υγειονομικού συστήματος έριξε όλο το βάρος στην πρωτογενή θεραπεία, δηλαδή στην επούλωση των τραυμάτων όσο πιο γρήγορα γίνεται, κοντά στο πεδίο της μάχης, περίπου με τη λογική των χειρουργείων εκστρατείας.
Δεν υπήρχε εγχείρηση που έπρεπε να γίνει και δεν έγινε. Στις υγειονομικές μονάδες, στους σταθμούς μεταφοράς υπήρχαν κλίβανος για αποστείρωση και άμβυκες (αποστακτήρες τσίπουρου) για παρασκευή ορών, ισοτονικών αλατούχων και οινοπνεύματος από τα φρούτα της περιοχής. Οι ανάγκες και η λαϊκή πρωτοβουλία δημιουργούν απίθανα πράγματα, όπως για παράδειγμα τα φορεία “MADE IN MALI MADI” (ξύλα στα οποία καρφώνονταν 3-4 κομμάτια από λαμαρίνες σπιτιών). Ο γιατρός Χουζούρης Στέφανος τα χαρακτήρισε έτσι, για να ειρωνευτεί τη λεγόμενη ξένη βοήθεια που έπαιρναν οι αντάρτες, ενώ η μόνη βοήθεια που δεχόμασταν – όπως αναφέρει – ήταν οι βόμβες MADE IN USA.
Για τα μέτρα καλύτερης οργάνωσης των υγειονομικών υπηρεσιών του Δημοκρατικού Στρατού, ειδικά μετά τη μάχη του Γράμμου, που είχε 4.000 τραυματίες, πάρθηκαν σημαντικές αποφάσεις που σχετίζονταν με την οργάνωση του Υγειονομικού. Αποφασίστηκε η οργάνωση Σχολής Υγειονομικών Στελεχών, Σχολής Νοσοκόμων, εξασφάλιση από αεροπορικό βομβαρδισμό, ενισχύθηκε το Γενικό Αρχηγείο, οργανώθηκε τάγμα τραυματιοφορέων, κεντρική φαρμακαποθήκη κ.ά.
Οι σχολές αυτές διαρκούσαν 5 μήνες και τροφοδοτούσαν με βασικές γνώσεις Ανατομίας, Φυσιολογίας, Μικροβιολογίας, Νοσηλευτικής, Επιδημιολογίας και οργάνωσης Υγειονομικής Υπηρεσίας. Αποφοίτησαν 152 αντάρτες, που ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί. Από την Υγειονομική Υπηρεσία του Γενικού Αρχηγείου εκδόθηκε ένα βιβλιαράκι πρώτων βοηθειών, με τίτλο “Απλές οδηγίες για τον νοσοκόμο και τον αντάρτη”, που μοιράστηκε σε νοσοκόμους και αντάρτες. Οργανώθηκε τάγμα τραυματιοφορέων. Φτιάχτηκε, στον χώρο του Βίτσι, άξονας διακομιδής των τραυματιών. Ιδρύθηκε κεντρική φαρμακαποθήκη. Οργανώθηκε η τροφοδοσία των ασθενών, έτσι ώστε να μη σημειώνονται ελλείψεις τροφών, τις οποίες είχαν ανάγκη για τη θεραπεία τους.
Είναι επίσης εκπληκτικό το γεγονός ότι μέσα σ’ αυτές τις ασύλληπτες συνθήκες εκπονούνταν και επιστημονικές μελέτες! Είναι μνημειώδεις και παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρες οι δύο εργασίες του χειρουργού Τζαμαλούκα για τα εγκεφαλικά και κοιλιακά τραύματα. Αυτό ήταν το “θαύμα και τα παράδοξα του Γράμμου – Βίτσι”».
Ο υγειονομικός αντικειμενικά παίρνει θέση στα μεγάλα ζητήματα της εποχής του
«Η πολύτιμη ιστορική πείρα από το Υγειονομικό του ΔΣΕ πιστεύουμε ότι συμβάλλει και στον σύγχρονο προβληματισμό για τον ρόλο του επιστήμονα – κάθε ειδικότητας – και τη συμμετοχή του στην πάλη του λαού στις σημερινές, επίσης δύσκολες συνθήκες. Κανένας επιστήμονας δεν μπορεί να ισχυριστεί σήμερα, την εποχή της τόσο φανερής και οξείας αντιπαράθεσης των δύο αντίθετων ιδεολογιών, ότι δεν αντιλαμβάνεται τη σημασία της ενεργητικής του τοποθέτησης απέναντι στα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Οτι του είναι αδιάφορο αν το δημιουργικό του έργο αντί για την πρόοδο και την ευτυχία των ανθρώπων συντελεί στην προετοιμασία του πολέμου και αντί να εξυπηρετεί τους εργαζόμενους, στηρίζει το καθεστώς της εκμετάλλευσης. Οι επιστήμονες που υποστηρίζουν πως δεν πρέπει να ανακατεύονται σε ζητήματα που δεν έχουν άμεση σχέση με την επιστημονική τους δουλειά, ομολογούν έτσι είτε πως πιστεύουν ότι δεν έχουν το δικαίωμα να έχουν τις δικές τους πεποιθήσεις πάνω σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, είτε ότι δεν θεωρούν τους εαυτούς τους αρμόδιους να τις υποστηρίξουν και αναθέτουν την υπεράσπισή τους σε άλλους.
Αναδεικνύεται ότι η επιστήμη δεν είναι ουδέτερη. Ο επιστήμονας, ο υγειονομικός αντικειμενικά παίρνει θέση στα μεγάλα ζητήματα της εποχής του.
77 χρόνια πριν, στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, όχι μόνο σώθηκαν χιλιάδες αγωνιστές, αλλά μπήκαν και οι κατευθυντήριες ιδέες ενός συστήματος Υγείας που κριτήριο έχει την ανύψωση της σωματικής – ψυχικής υγείας του εργαζόμενου λαού, καλύπτοντας τις ανάγκες του στην Υγεία, από την πρόληψη έως την αποκατάσταση.
Σήμερα οι τεράστιες δυνατότητες που δημιουργούν ο κοινωνικά παραγόμενος πλούτος, οι κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας στον τομέα της Υγείας, η ύπαρξη μεγάλου αριθμού εξειδικευμένου υγειονομικού προσωπικού δεν μπορούν να αξιοποιηθούν για την ικανοποίηση των σύγχρονων λαϊκών αναγκών στην Υγεία όσο υποτάσσονται στο καπιταλιστικό κέρδος. Φανταστείτε: Τι Υγεία έχει σήμερα ο λαός και τι πλούτος, τι επιστημονικά επιτεύγματα υπάρχουν, τι Υγεία θα μπορούσε να έχει. Υπήρχε το αντίθετο παράδειγμα, το γνώρισε, το έζησε η ανθρωπότητα. Και είναι ο σοσιαλισμός που γνώρισε η ανθρωπότητα τον προηγούμενο αιώνα.
Η πάλη για τη νέα κοινωνία, τη σοσιαλιστική – κομμουνιστική που σαλπίζει το ΚΚΕ, είναι επίκαιρη και ρεαλιστική γιατί εξυπηρετεί τον λαό και τις ανάγκες του, σε όλους τους τομείς της ζωής του, και για την πρόληψη και την ιατροφαρμακευτική του περίθαλψη. Η πάλη για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η καλύτερη τιμή και δικαίωση του ηρωικού αγώνα του ΔΣΕ και των υγειονομικών μαχητών που έδρασαν στις γραμμές του. Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε!», κατέληξε η Χαρά Λαμπαδά.
Μνημεία – μάρτυρες του ηρωικού αγώνα
Επόμενη στάση στην παλιά Κοτύλη και το ηρωικό ύψωμα «Χάρος», που βρίσκεται το μνημείο των τριών σταυραετών του ΔΣΕ, που τον Ιούλη του 1947 κρατούσαν το ύψωμα και όταν τους τέλειωσαν τα βόλια, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των μοναρχοφασιστών, οι τρεις ρίχτηκαν στον γκρεμό.
Η πρώτη μέρα ολοκληρώθηκε με λαϊκό γλέντι υπό τους ήχους αντάρτικων τραγουδιών στο Νεστόριο, που φιλοξένησε τους περιηγητές, αφού πρώτα παρακολούθησαν ένα βίντεο που τους ξεναγούσε στην προετοιμασία και δημιουργία του υπαίθριου μουσείου του Νοσοκομείου του ΔΣΕ, που εμπεριείχε μπόλικη, αλλά ακούραστη συντροφική εθελοντική δουλειά.
Τη δεύτερη μέρα οι υγειονομικοί επισκέφθηκαν το μουσείο – μνημείο του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΔΣΕ στο Νεστόριο της Καστοριάς. Στην είσοδο του μουσείου τούς «υποδέχονται» οι 500 νεκροί αγωνιστές από το Νεστόριο και τα 22 χωριά της περιοχής, τα ονόματα των οποίων περιβάλλουν το κτίριο του μουσείου σε επιτοίχιες μεταλλικές πλάκες. Τα ονόματα των ηρώων δεσπόζουν στον χώρο αναλλοίωτα, λαμπερά και ανοξείδωτα, και μέσα στο μουσείο δεκάδες ντοκουμέντα ιδιαίτερα από το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ αφηγούνται την Ιστορία της ένοπλης αναμέτρησης στα χρόνια 1940-1949.
Επόμενος σταθμός των υγειονομικών το χωριό Κώτας, όπου βρίσκεται ο ομαδικός τάφος των μαχητών του ΔΣΕ που σκοτώθηκαν στα γύρω υψώματα στα μέσα Αυγούστου του 1949.
Οπως εξηγεί ο Θεοδόσης Κωνσταντινίδης, μέλος της Επιτροπής Μουσείων και Μνημείων της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, «ένα χωράφι που μόνο μετά από συνεχείς και για χρόνια έρευνες των κομμουνιστών εξακριβώνεται ότι είναι αυτό όπου ο αστικός στρατός παράχωσε κυριολεκτικά τους αντάρτες του ΔΣΕ. Το χωράφι μάλιστα είναι χωρισμένο απ’ το νεκροταφείο με ένα συρματόπλεγμα. Απ’ τη μια μεριά οι “ευλογημένοι” από την Εκκλησία νεκροί. Κι απέξω ένας ομαδικός τάφος μαχητών του ΔΣΕ, χωρίς τίποτα να δηλώνει την ύπαρξή του. Για χρόνια “ξέφραγο αμπέλι”. Το ΚΚΕ αποφάσισε, προς τιμήν τους, να φιλοτεχνήσει μνημείο αντάξιο της θυσίας των μαχητών και των μαχητριών του ΔΣΕ που έδωσαν τη ζωή τους, στην τελευταία μάχη στο Βίτσι πριν το τέλος της μεγάλης εποποιίας του ΔΣΕ».
Ο χώρος ήταν απάτητος για δεκαετίες και είχε μετατραπεί κυριολεκτικά σε ζούγκλα από τη βλάστηση. Εχουν ξεκινήσει οι εργασίες καθαρισμού του χώρου, επανατοποθέτησης της περίφραξης κ.ά. Ταυτόχρονα βρίσκεται σε εξέλιξη η έρευνα για το πόσοι και ποιοι είναι θαμμένοι σε αυτόν τον ομαδικό τάφο.
Το διήμερο των υγειονομικών ολοκληρώθηκε στις Πρέσπες και συγκεκριμένα στο χωριό Καλλιθέα, όπου στεγάζεται ένα μουσείο αντάξιο της προσφοράς ανταρτών – μαχητών και κατοίκων της ευρύτερης περιοχής από το Βίτσι έως τις Πρέσπες – στους λαϊκούς αγώνες της δεκαετίας 1940-1950.
«Εδώ ήταν η Ελεύθερη Ελλάδα», σημειώνει ο Κώστας Σταμπολίδης, μέλος της Επιτροπής Μουσείων και Μνημείων της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, ανοίγοντας την πόρτα του μουσείου, και «οι μαχητές συμβάλλανε στην Εκπαίδευση, στην Υγεία, στο θέρος. Η επιλογή του χωριού βασίστηκε στο γεγονός ότι σ’ αυτό το τμήμα της περιοχής, τόσο στη διάρκεια της τριπλής κατοχής (ιταλική – γερμανική – βουλγαρική) όσο και στην ένοπλη ταξική αναμέτρηση 1946 – 1949, αναπτύχθηκαν σημαντικές δυνάμεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ αρχικά και του ΔΣΕ αργότερα, ενώ ήταν ιδιαίτερα σημαντική η βοήθεια των κατοίκων στα ένοπλα λαϊκά τμήματα».
Αναδημοσιεύεται από τον Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου 30-31 Δεκέμβρη 2023
