“Άνθρωπος στο φεγγάρι” – Ο Βέρνερ φον Μπράουν από τα Ες – Ες στη ΝΑΣΑ
Οχυρωμένος πίσω από τη δήθεν «ηθική ουδετερότητα της επιστήμης», ο φον Μπράουν παρουσιαζόταν απλώς ως ένα τεχνοκράτης που έκανε τη δουλειά του και δεν είχε καμία εμπλοκή στα εθνικοσοσιαλιστικά εγκλήματα.
Από τη σωρεία επιστημόνων που συνεργάστηκαν με το ναζιστικό καθεστώς και στη συνέχεια μπήκαν στην υπηρεσία των ΗΠΑ κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, το όνομα του Βέρνερ φον Μπράουν είναι μάλλον το διασημότερο. Στην Αμερική η δημοφιλία του ήταν τέτοια, που η γυρίστηκαν τρεις τηλεοπτικές παραγωγές της Ντίσνεϊ τη δεκαετία του πενήντα, τα «Man in Space», «Man on the moon» και «Mars and beyond». Στις ταινίες αυτές μάταια θα ψάξει κανείς αναφορές στο φαιό παρελθόν του νέου σούπερσταρ της αμερικανικής διαστημικής. Οχυρωμένος πίσω από τη δήθεν «ηθική ουδετερότητα της επιστήμης», ο φον Μπράουν παρουσιαζόταν απλώς ως ένα τεχνοκράτης που έκανε τη δουλειά του και δεν είχε καμία εμπλοκή στα εθνικοσοσιαλιστικά εγκλήματα. Εξετάζοντας από κοντά τη ζωή και το έργο του ωστόσο, γίνεται σαφές πως ο Μπράουν δεν ωφελήθηκε απλά επαγγελματικά από το ναζισμό, αλλά τον υπηρέτησε και πολιτικά, έχοντας ταυτόχρονα επίγνωση των βάρβαρων πρακτικών του, που του χρησίμευσαν εξάλλου στην υλοποίηση των μεγαλεπήβολων σχεδίων του για γερμανική πολεμική βιομηχανία.
Ο Βέρνερ φον Μπράουν μαζί με τα αδέρφια του σε παιδική ηλικία
Προερχόμενος από αριστοκρατική οικογένεια γαιοκτημόνων της Πρωσίας, ήρθε στον κόσμο στις 23 Μάρτη 1912 στο Βίρσιτς στη σημερινή Πολωνία. Από μικρός ενδιαφερόταν για τη μουσική και τις φυσικές επιστήμες, ιδιαίτερα την αστρονομία, όταν η μητέρα του του χάρισε ένα τηλεσκόπιο. Για να κατακτήσει τα μυστικά της αστρονομίας, κατόρθωσε να βελτιώσει τις αρχικά μέτριες επιδόσεις του στα μαθηματικά, κατορθώνοντας τελικά να τελειώσει νωρίτερα τη μέση εκπαίδευση το 1930.
Σπούδασε στο Πολυτεχνείο του Βερολίνου Μηχανολόγος Μηχανικός και προσελήφθη στο πυραυλικό πρόγραμμα της Υπηρεσίας Αμυντικών Συστημάτων του γερμανικού στρατού. Ο αρχικός χώρος πυραυλικών δοκιμών της ομάδας όπου συμμετείχε ο Μπράουν στο Κούμερσντορφ αποδείχτηκε πολύ μικρή και από το 1935, με συμφωνία της Λουφτβάφε και του στρατού, δημιουργήθηκε μια πολύ μεγαλύτερη εγκατάσταση στο νησί Ούζεντομ. Από το 1937, ο φον Μπράουν ήταν τεχνικός διευθυντής της νέας εγκατάστασης πυραυλικών δοκιμών στην Πεενεμίντε. Εκεί ήταν επικεφαλής της δημιουργία των πυραύλων Α4, που μετά τη χρήση τους στους βομβαρδισμούς κατά του Λονδίνου ονομάστηκαν V2 (Vergeltungswaffe, «όπλο της εκδίκησης»). Επρόκειτο για το πρώτο ανθρώπινο κατασκεύασμα που περνούσε στο διάστημα, φτάνοντας σε ύψος άνω των 100 χλμ. Για πρώτη φορά μπορούσε να μεταφερθεί με τέτοια ταχύτητα και εμβέλεια τόση εκρηκτική ύλη, ωστόσο η περιορισμένη ακρίβεια του πυραύλου συνεπαγόταν την ευρεία χρήση του ως όπλου τρομοκράτησης αμάχων, γεγονός που ως γνώστης των τεχνικών χαρακτηριστικών του δημιουργήματός του ήξερε καλά ο φον Μπράουν.
O φον Μπράουν στη διάρκεια πυραυλικών δοκιμών τη δεκαετία του ’30
Εξίσου καλά γνώριζε και αξιοποιούσε τη χρήση καταναγκαστικής εργασίας κρατουμένων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ένα από τα οποία μάλιστα δημιουργήθηκε στην Πεενεμίντε τον Ιούνη του 1943. Συνολικά 1400 κρατούμενοι εργάστηκαν για τα σχέδια του φον Μπράουν, μαζί με επιπλέον 3000 Πολωνούς και Σοβιετικούς εργάτες που είχαν μεταφερθεί για καταναγκαστική εργασία. Σε σημειώσεις του φον Μπράουν μάλιστα, φαίνεται να καταγράφεται η ικανοποίησή του για την εξασφάλιση επαρκών εργατικών χεριών μέσα από τον πληθυσμό των αιχμαλώτων. Επιζήσαντες κρατούμενοι μαρτυρούν ότι ο ίδιος είχε γίνει μάρτυρας των άθλιων συνθηκών εργασίας στα στρατόπεδα, κάτι που ο ίδιος τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια αρνούνταν, λέγοντας πως δεν είχε ιδέα για το πώς ζούσαν οι εργάτες, ενώ το 1969 σε συνέντευξή του παραδέχτηκε πως είχε επιθεωρήσει κάποιες φορές τη διαδικασία κατασκευής των πυραύλων και “ντρεπόταν” που γίνονταν τέτοια πράγματα στη Γερμανία, “έστω και σε καιρό πολέμου”. Στην πραγματικότητα, ο Μπράουν φέρεται να επέλεγε ακόμα και προσωπικά κρατούμενους κατάλληλους για εργασία στα σχέδιά του, περνώντας κάποιες φορές δίπλα από σωρούς πτωμάτων, χωρίς να δείχνει την παραμικρή συγκίνηση.
Ήδη από το 1938 είχε γίνει μέλος στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα, ενώ από την πρωτομαγιά του 1940 έγινε δεκτός και στο επίλεκτο ναζιστικό σώμα των Ες – Ες. Η δουλειά του φον Μπράουν εντυπωσίασε το Χίτλερ, ο οποίος στη διάρκεια μιας επίσκεψης του επιστήμονα στο αρχηγείο του στην Ανατολική Πρωσία, τον συνεχάρη και του απένειμε προσωπικά τον τίτλο του καθηγητή. Έχοντας κακές σχέσεις με το Χίμλερ, συνελήφθη προσωρινά από τη Γκεστάπο το Μάρτη του 1944, με την κατηγορία της προδοσίας και της ετοιμασίας να διαφύγει στην Αγγλία, σύντομα όμως αφέθηκε ελεύθερος λόγω της σημασίας του για το πυραυλικό πρόγραμμα της Γερμανίας. Λίγους μήνες μετά παρασημοφορήθηκε μάλιστα με τον Ιπποτικό Σταυρό Πολεμικών Κατορθωμάτων.
O Βέρνερ φον Μπράουν πέρασε τις τελευταίες μέρες του πολέμου προστατευμένος σε ξενοδοχείο της Βαυαρίας, η οποία καταλήφθηκε στη συνέχεια από αμερικανικά στρατεύματα. Ο αδερφός του, Μάγκνους, που μιλούσε αγγλικά, επικοινώνησε μαζί τους, βέβαιος πως η πυραυλική τεχνογνωσία του φον Μπράουν δε θα τους άφηνε αδιάφορους. Εξάλλου, πριν ακόμα τελειώσει ο πόλεμος οι ΗΠΑ με την επιχείρηση Overcast είχαν αρχίσει να προσελκύουν Γερμανούς επιστήμονες για να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους. Από τις 2 Μάη 1945 ο φον Μπράουν μαζί με την ομάδα του παρουσιάστηκαν στις αμερικανικές δυνάμεις που στάθμευαν σε περιοχή του Τιρόλου. Ο ίδιος έδωσε πολλές πληροφορίες για το πυραυλικό πρόγραμμα της ναζιστικής Γερμανίας, ενώ δεν υπήρξε καμία έρευνα σχετικά με τις πολιτικές του δραστηριότητες από το 1933 κι έπειτα. Οι προτεραιότητες πλέον ήταν πολύ διαφορετικές, κι αφορούσαν τη συλλογή αρχείων και πυραυλικών εξαρτημάτων, πριν προλάβουν να πέσουν στα χέρια των Σοβιετικών, επιχείρηση στην οποία ο φον Μπράουν συνέβαλε τα μέγιστα.
Αρχικά η παραμονή του φον Μπράουν στις ΗΠΑ κρατήθηκε μυστική, ως το 1946 και τα πρώτα χρόνια η δραστηριότητα του στο αμερικανικό πυραυλικό πρόγραμμα σχετικά περιορισμένη. Ο πόλεμος της Κορεάς, αλλά κυρίως η σοβιετική επιτυχία της εκτόξευσης του Σπούτνικ το 1957, έδωσαν νέα ώθηση στη χρηματοδότηση των ερευνών και δοκιμών της ομάδας του Μπράουν. Η άμεση απάντηση των Αμερικανών στο Σπούτνικ ήταν το 1958 η δημιουργία της ΝΑΣΑ, όπου για λόγους κόστους το επιτελείου το Μπράουν συμπεριλήφθηκε μόλις ένα χρόνο αργότερα.
Μαζί με τον πρόεδρο Κένεντι τη δεκαετία του ’60
Εκείνη την εποχή ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη το πρόγραμμα «Μέρκιουρι» με στόχο την αποστολή αστροναύτη στο διάστημα. Από το 1960 ο Μπράουν γίνεται διευθυντής του Διαστημικού Κέντρου Μάρσαλ στην Αλαμπάμα, αλλά το διαστημόπλοιο Μέρκιουρι βρισκόταν ακόμα σε περίοδο δοκιμών, όταν τον Απρίλη του 1961 οι Σοβιετικοί ξανάβγαιναν πρώτοι στον αγώνα του διαστήματος με την πρώτη επιτυχή περιφορά του Γιούρι Γκαγκάριν γύρω από τη γη στο Βοστόκ-1. Ασθμαίνοντας οι Αμερικανοί απέστειλαν τρεις βδομάδες μετά τον αστροναύτη Άλαν Σέπαρντ με το Redstone, κατασκευής του φον Μπράουνμ με μέτρια αποτελέσματα. Το πλήγμα στο γόητρο των ΗΠΑ ήταν τεράστιο, με αποτέλεσμα ο πρόεδρος Κένεντι να εξαγγείλλει πως μέσα στη δεκαετία η χώρα του θα έστελνε την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στο φεγγάρι.
Το πρόγραμμα Απόλλων έφτασε τελικά να έχει ως και 400.000 προσωπικό αποκλειστικής απασχόλησης, με τον φον Μπράουν να βλέπει να πραγματοποιείται το όνειρό του για την πρώτη πετυχημένη προσελήνωση το 1969. Ενθαρρυμένος από την επιτυχία, ο φον Μπράουν επέμεινε στο σχεδιασμό της πρώτης επανδρωμένης αποστολής στον Άρη, που όμως σκόνταψε σε προβλήματα χρηματοδότησης, λόγω και του συνεχιζόμενου πολέμου στο Βιετνάμ.
Απογοητευμένος από την πολιτική περικοπών της αμερικανικής κυβέρνησης στη ΝΑΣΑ, ο φον Μπράουν παραιτήθηκε το 1972 και δραστηριοποιήθηκε στον ιδιωτικό τομέα, ως αντιπρόεδρος της Fairchild, όπου ασχολήθηκε μεταξύ άλλων με τη δημιουργία δορυφόρων που επέτρεπαν τη σύνδεση με απομονωμένες περιοχές.
Από το 1973 έδινε τη μάχη με τον επάρατο νόσο, οδηγώντας τον σε συνταξιοδότηση το 1976. Τους τελευταίους μήνες της ζωής του δε βγήκε καθόλου από το νοσοκομείο, ξεψυχώντας εκεί στις 16 Ιούνη 1977.
