Από κολαστήριο αντιστασιακό αγωνιστικό φρούριο: Στις φυλακές του Αη Κοσμά στα Γιάννενα – Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ

Ο Δήμος (Δημοσθένης)  Βότσικας γεννήθηκε το 1920 στο χωριό Σταυράκι Ιωαννίνων και έφυγε από τη ζωή στις 5 του Οκτώβρη 2006.

Τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του, πήγε τρία χρόνια στο Γυμνάσιο Αρρένων (Ζωσιμαία Σχολή) στα Γιάννενα, φοίτησε στη Γαλακτοκομική Σχολή και εργάστηκε ως τυρεργάτης, υπάλληλος της Ένωσης Συνεταιρισμών Γιαννίνων και σε διάφορες άλλες δουλειές.

Το 1937 οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ και το 1942 στο ΚΚΕ. Στην Εθνική Αντίσταση πήρε ενεργό μέρος και δούλεψε ως ηγετικό στέλεχος του νομού. Για την πατριωτική του δράση πιάστηκε από τον ΕΔΕΣ, κλείστηκε στο στρατόπεδο της Αγίας Παρασκευής Γιωργάνων, όπου βασανίστηκε άγρια, πιάστηκε από τους Γερμανούς, κλείστηκε στη Ζωσιμαία Σχολή όπου, επίσης, βασανίστηκε απάνθρωπα. Το μεταβαρκιζιανό καθεστώς τον κυνήγησε, τον συνέλαβε, τον κακοποίησε και τον έκλεισε στις φυλακές του Αη Κοσμά.

Τον Ιούλη του 1946 βγήκε στο βουνό και πήρε μέρος σε πολλές μάχες που έδωσε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας στην Ήπειρο (ιδίως στη Μουργκάνα) και τη Μακεδονία. Στις 12 του Φλεβάρη 1949 τραυματίστηκε βαριά στη μάχη της Φλώρινας.

Στο ΔΣΕ διετέλεσε διαδοχικά αντάρτης, ομαδάρχης, βοηθός διμοιρίτη, επιμελητής Αρχηγείου Ηπείρου, επίτροπος της 137 Ταξιαρχίας της 8ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, διευθυντής της Μονάδας εφοδιασμού του ΓΑ του ΔΣΕ, διοικητής της ιδιαίτερης φρουράς του Γενικού Αρχηγείου, ακόλουθος του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, ονομάστηκε ταγματάρχης, πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ.

Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου έζησε ως πολιτικός πρόσφυγας 33 χρόνια στη Σοβιετική Ένωση, στην Τασκένδη. Είκοσι χρόνια εργάστηκε στη βιομηχανία και στις οικοδομές. Το 1960 άρχισε να δημοσιεύει άρθρα, χρονικά του αγώνα, μορφές ηρώων, και διηγήματα στην εφημερίδα «Νέος Δρόμος» των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων. Από το 1969 μέχρι το 1982 δούλεψε στην εφημερίδα  ως συντάκτης και αρχισυντάκτης της. Παντρεύτηκε την Βικτώρια και απέκτησαν δυο παιδιά την Γεωργία και τον Βαγγέλη.

Επαναπατρίστηκε το 1982, και ήταν μέλος της ΚΟΒ Γαλατσίου του ΚΚΕ, ως το τέλος της ζωής του.

Εξέδωσε τα βιβλία: «Η Ήπειρος ξαναζώνεται τ’ άρματα», «τη Θύελλα», «Οι αθάνατοι», «Παλεύοντας για τη λευτεριά», «Δοξασμένα χρόνια», «Στο δρόμο της πάλης», «Δοσμένοι στον αγώνα», «Πορτρέτα κορυφαίων στελεχών του ΚΚΕ», «Αναπολώντας τα περασμένα», «Η Ήπειρος και τα γενναία τέκνα της».

Στο βιβλίο του «Στη Θύελλα – Αναμνήσεις από την Εθνική Αντίσταση και τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στην Ήπειρο και στη Δυτική Μακεδονία» (Αθήνα 1985), o Δήμος Βότσικας δίνει στοιχεία και πληροφορίες άγνωστες, μεταξύ άλλων για τις φυλακές-κάτεργο του Αη Κοσμά, στα Γιάννενα, τόπο κράτησης πολλών κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών από την Ήπειρο και άλλες περιοχές.

Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των κρατούμενων αγωνιστών στις φυλακές του Αη Κοσμά, είχαν σκοπό να κάμψουν το αγωνιστικό τους φρόνημα. Ως μέσο πάλης οι κρατούμενοι προχωρούσαν σε στάση συσσιτίου, ακόμα και σε απεργία πείνας προκειμένου να καταχτήσουν στοιχειώδη δικαιώματα. Ο Δήμος Βότσικας γράφει σχετικά:

Στο κάτεργο του Άη Κοσμά, που κρατιούνταν πάνω από 300 αγωνιστές η κατάσταση ήταν πολύ άσχημη. Οι ληστοσυμμορίτες της Δεξιάς μπορούσαν οποιαδήποτε στιγμή να απαγάγουν φυλακισμένους, να τους βασανίσουν και να τους σκοτώσουν. Άγρια βασανίζονταν οι φυλακισμένοι αγωνιστές και από την ΕΣΑ της  Ταξιαρχίας, που είχε την έδρα της απέναντι από τις φυλακές, διοικητής της ο συνταγματάρχης τότε Θωμάς Πετζόπουλος, δεδηλωμένος μοναρχοφασίστας. Σε κελιά, που έπρεπε να μείνουν το πολύ – πολύ 8-10 νοματαίοι, έμειναν  πάνω από 40-50. Το φαγητό ήταν ελεεινό, συνήθως νερόβραστο γυφτοφάσουλα. Τα τζάμια από τα παράθυρα σπασμένα και επειδή οι κρατούμενοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν είχαν σκεπάσματα της προκοπής, μερικοί μάλιστα δεν είχαν καθόλου, πάγωναν από το κρύο. Η κυκλοφορία του αριστερού τύπου και των προοδευτικών βιβλίων ήταν απαγορευμένη στη φυλακή, η έξοδος στην αυλή πολύ περιορισμένη. Για να κάνουν τη ζωή των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης πιο δύσκολη, απαγόρευαν τα επισκεπτήρια. Ανυπόφορη έκανε τη ζωή των φυλακισμένων και η βούτα. Από τις πρώτες μέρες, που οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης  ρίχτηκαν σ’ αυτό το μπουντρούμι άρχισαν να οργανώνονται και να παλεύουν ενάντια στην τρομοκρατία και στην αυθαιρεσία. Στην πάλη τους τούς συμπαραστέκονταν το Γραφείο Περιοχής Ηπείρου του ΚΚΕ, η Κομματική Οργάνωση των Γιαννίνων, οι οργανώσεις του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, όλες οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις και ιδιαίτερα η Εθνική Αλληλεγγύη.

Στις 15, μάλιστα, του Μάη το Γραφείο Ομάδας Συμβίωσης της φυλακής με γραμματέα τον Κώστα Βελιαρούτη, είχε οργανώσει στάση συσσιτίου.

Αν δεν καλυτερεύσει το φαγητό, δεν πρόκειται να πάρουμε άλλη φορά συσσίτιο, ήταν το σύνθημα. Η στάση αυτή, που είχε πολύ μεγάλη επιτυχία, γιατί εκτός από τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, συμμετείχαν  σ’ αυτή  και όλοι οι κρατούμενοι ποινικού δικαίου μα και δεξιοί, θορύβησε τη διεύθυνση της φυλακής, τους εισαγγελείς πρωτοδικών και εφετών και γενικά τις αρχές των Γιαννίνων. Μετά απ’ αυτή τη στάση το φαγητό καλυτέρεψε κάπως.

Έπειτα από λίγες μέρες ένα άλλο γεγονός συγκλόνισε τα Γιάννενα και τις φυλακές του Άη Κοσμά. Στις 22 Μάη οδηγήθηκε  στο δικαστήριο , από τις φυλακές Άη Κοσμά, ο πολιτικός κρατούμενος Μιλτιάδης Κυργιάννης, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, δάσκαλος. Στη διάρκεια της δίκης ακούστηκε ένας πυροβολισμός. Ο μπαλίστας, ο δοσίλογος Γ. Λύκας από τη Νότια Αλβανία, χίτης, παρακρατικός το 1945 στην Ελλάδα, τραυμάτισε βαριά το γενναίο αγωνιστή. Ο Κυργιάννης έπεσε αιμόφυρτος. Τον πήγαν στο νοσοκομείο και όταν έγινε καλά οδηγήθηκε ξανά στη φυλακή. Ο εγκληματίας αφέθηκε ελεύθερος.

Στις 24 Μάη του 1945, πήρα εντολή από το Γραφείο Περιφερειακής Επιτροπής Γιαννίνων του ΚΚΕ να αντικαταστήσω τον Κώστα Βελλιαρούτη, που αποφυλακίστηκε, να γίνω, δηλαδή, γραμματέας της Ομάδας Συμβίωσης και μέλος της Κομματικής Επιτροπής της φυλακής. Το πρώτο ζήτημα που απασχόλησε το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης, όταν ανέλαβα εγώ γραμματέας, ήταν η μεταφορά αρκετών δεκάδων αγωνιστών από τις φυλακές των Γιαννίνων στις φυλακές της Άρτας. Αρχίσαμε αμέσως έντονη πάλη. Απαιτήσαμε, με υπομνήματά μας, από τον εισαγγελέα εφετών, το νομάρχη και το γενικό διοικητή Ηπείρου να μεταφερθούν οι Αρτινοί αγωνιστές στον τόπο τους. Κανένα αποτέλεσμα. Αποτανθήκαμε με υπόμνημά μας και στην κυβέρνηση. Καμιά απάντηση. Προειδοποιήσαμε τη διεύθυνση της φυλακής ότι σε περίπτωση που δε λυθεί το πρόβλημα, θα κάνουμε στάση συσσιτίου. Τίποτα. Τότε αποφασίσαμε να κατέβουμε σε απεργία πείνας. Υπήρχαν δυο προτάσεις. Οι Αρτινοί έλεγαν να κατέβουν μόνο αυτοί. Εμείς επιμέναμε να κατέβουν όλοι οι φυλακισμένοι. Τελικά αποφασίστηκε να κατέβουν μόνο οι Αρτινοί και σε περίπτωση που δε δοθεί λύση στο πρόβλημα να απεργήσουμε όλοι.

Η απεργία πείνας των Αρτινών αγωνιστών τον Ιούνη του 1945 στις φυλακές του Άη Κοσμά έφερε τις αρχές σε δύσκολη θέση. Αναγκάστηκαν να λύσουν, χωρίς καθυστέρηση, αυτό το πρόβλημα, για το οποίο μας παίδευαν  πάνω από ένα μήνα.

Για τον αντίκτυπο που είχε το τραγικό τέλος του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη, στους κρατούμενους των φυλακών του Αη Κοσμά, και την αντιμετώπιση του ΚΚΕ προς τον Άρη, πριν την αυτοκτονία του, για τη στάση του μετά την διαμετρικά αντίθετη από το Κόμμα εκτίμηση που έκανε για τη Συμφωνία της Βάρκιζας (ο Άρης είχε δίκιο), αναφέρει στο βιβλίο του ο Δ. Βότσικας:

Από όταν δούλευα στην Αχτίδα Παρακαλάμου, είχα μάθει από το Λεωνίδα Ράφτη, γραμματέα της Περιφερειακής Επιτροπής Πωγωνίου του ΚΚΕ ότι ο Άρης Βελουχιώτης, καπετάνιος του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ διαφώνησε με την ΚΕ του ΚΚΕ και με καμιά εικοσιπενταριά πιστούς σ’ αυτόν Ελασίτες πήρε ξανά το δρόμο του Βουνού. Στις 12 Ιούνη του 1945 διάβασα στην εφημερίδα «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» κάτι που με συγκλόνισε. Και όχι μόνο εμένα, μα πολλούς φυλακισμένους πολιτικούς κρατούμενους. Έγραφε λοιπόν η εφημερίδα «ότι η ΚΕ του ΚΚΕ αποκηρύσσει τον Άρη Βελουχιώτη και τον καταγγέλλει στον Ελληνικό Λαό, γιατί εξυπηρετεί την αντίδραση». Ο Ζαχαριάδης, που έκανε την ανακοίνωση στους δημοσιογράφους συμπλήρωσε.

Ο Θανάσης Κλάρας ή Άρης Βελουχιώτης ή Μιζέριας ήταν πάντα διασπαστικό και τυχοδιωκτικό στοιχείο του Κόμματος, όπως έδειξε με τη δήλωση μετανοίας, που έκανε στο Μανιαδάκη και με τη μεταγενέστερη στάση του, ότι οι ενέργειές του μετά τη Βάρκιζα εξυπηρετούν αποκλειστικά την αντίδραση και ακόμα και ότι κατά τη διάρκεια, που ήταν καπετάνιος  του Γενικού η στάση του υπήρξε αντικομματική και πολλές φορές ύποπτη.

Ορισμένοι πολιτικοί κρατούμενοι αντάρτες και αξιωματικοί, ιδιαίτερα του 3/40 Συντάγματος της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, που πολέμησαν με τον Άρη και τον ήξεραν καλά κατάλαβαν, πως οι δηλώσεις αυτές του Ζαχαριάδη  ήταν η χαριστική βολή για το Βελουχιώτη, που περίμενε να δικαιώσει και να υποστηρίξει  τις απόψεις του ο αρχηγός του Κόμματος. Και δεν έπεσαν έξω. Έπειτα από μια βδομάδα, περίπου, μάθαμε, πως τα 118 και 206 τάγματα εθνοφυλακής, ο φασίστας  Βόιδαρος και άλλες συμμορίες της αφηνιασμένης δεξιάς, κύκλωσαν  το τμήμα και του επέφεραν μεγάλες ζημιές. Στη μάχη αυτή βρήκε τραγικό θάνατο και ο πρωτοκαπετάνιος  του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης.

Το τραγικό τέλος του Βελουχιώτη λύπησε κατάκαρδα τους πολιτικούς κρατούμενους, στις φυλακές του Άη Κοσμά. Αρκετοί, που τον γνώριζαν και αγωνίστηκαν μαζί του έκοβαν τις φωτογραφίες του, που δημοσίευαν οι εφημερίδες και τις αναρτούσαν  στους τοίχους των κελιών τους ή τις φύλαγαν με τα πιο πολύτιμα πράγματά τους. Άλλοι έκοβαν από τις εφημερίδες κείμενα, που μιλούσαν για τον Άρη και τα διάβαζαν κρυφά.

Σε συζητήσεις ένας σοβαρός αριθμός πολιτικών κρατουμένων, αν και υπήρχε κίνδυνος  να τους γίνει παρατήρηση από την Κομματική Οργάνωση και την Ομάδα Συμβίωσης της φυλακής, έλεγαν ότι ο Άρης ήταν λαμπρός αγωνιστής, πολέμησε  ηρωικά τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους στη Ρούμελη, στην  Ήπειρο, στην Πελοπόννησο. Έλεγαν, επίσης, ότι έκανε το παν για τη μαζικοποίηση και ενοποίηση του αντάρτικου. Όταν, όμως, είδε το Ζέρβα να γίνεται όργανο ξένων και να εξυπηρετεί τα συμφέροντα τους, έβαλε ζήτημα  να διαλυθεί ο ΕΔΕΣ.

Από τις πρώτες μέρες είδε και τον άτιμο, τον πρόστυχο ρόλο, που έπαιζαν οι Άγγλοι στα χρόνια της κατοχής, τόνιζαν οι συμπολεμιστές του, γι’ αυτό και επανειλημμένα με γράμματά του προς την ΚΕ του ΚΚΕ και προφορικά έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου. Δυστυχώς η ΚΕ του ΚΚΕ όχι μόνο δεν άκουσε τον Άρη, που με τη διορατικότητα που τον διέκρινε επισήμανε τους κινδύνους που διέτρεχαν η πατρίδα μας, το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, το ηρωικό ΚΚΕ και πρότεινε σειρά από μέτρα, για την απόκρουση αυτών των κινδύνων, τον Άρη, που είχε γίνει ο θρύλος του Αγώνα, ο θρύλος του μαχόμενου έθνους, μα με την συκοφαντική εκστρατεία που εξαπόλυσε εναντίον του και την εντολή που έδωσε σ’ όλες τις κομματικές και τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις να τον απομονώσουν και να μην του παράσχουν καμιά βοήθεια τον οδήγησε μια ώρα γρηγορότερα στον τάφο.

Ο Δήμος Βότσικας φωτίζει μια ακόμα άγνωστη σελίδα από τη σθεναρή αντίδραση των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών κρατουμένων των φυλακών του Αη Κοσμά, όταν με το πρόσχημα ότι πήγαν δήθεν να αποδράσουν, δέχτηκαν από το στρατό προσχεδιασμένη επίθεση με πυρά που είχε στόχο την εξόντωσή τους. Το σχέδιο της αντίδρασης απέτυχε χάρη στην έγκαιρη και αποφασιστική αντίδραση της Κομματικής Επιτροπής και του Γραφείου της Ομάδας Συμβίωσης που κινητοποίησαν το γιαννιώτικο λαό έξω από τις φυλακές. Αναφέρεται στο βιβλίο:

Στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1945 η πάλη των πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές του Άη Κοσμά δυνάμωνε πιο πολύ. Καθημερινά επιτροπές διαμαρτύρονταν στο διευθυντή των φυλακών Κώστα Χυτήρη, στον εισαγγελέα πρωτοδικών Θανάση Γαζέτα, στον εισαγγελέα εφετών και απαιτούσαν να βελτιωθεί η κατάσταση στη φυλακή. Χάρη σ’ αυτή την πάλη στην οποία έπαιρναν δραστήριο μέρος όλοι οι φυλακισμένοι αγωνιστές, λύθηκαν την περίοδο αυτή αρκετά προβλήματα. Επιτράπηκε στη φυλακή  ο αριστερός Τύπος, ρυθμίστηκε το ζήτημα του επισκεπτηρίου, αυξήθηκε ο χρόνος εξόδου των φυλακισμένων στην αυλή. Οι θέσεις που κέρδιζαν καθημερινά οι φυλακισμένοι αγωνιστές στις φυλακές του Άη Κοσμά Γιαννίνων ανησυχούσαν σοβαρά την αντιδραστική Δεξιά στα Γιάννενα και ιδιαίτερα τον ταξίαρχο Θωμά Πετζόπουλο, γι’ αυτό προσπαθούσαν με κάθε μέσο να τσακίσουν κάθε αντίστασή τους.

Στις αρχές του Ιούλη 1945 έγινε προσπάθεια να εξοντωθούν όλοι οι φυλακισμένοι στον Άη  Κοσμά. Τίμιοι στρατιώτες και αξιωματικοί, Κερκυραίοι, που υπηρετούσαν στο λόχο, που φρουρούσε τη φυλακή έκαναν γνωστά στο Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης της φυλακής τα σχέδια του διοικητή της Ταξιαρχίας. Τα εγκληματικά αυτά σχέδια της ΕΣΑ και του ταξίαρχου Θωμά Πετζόπουλου η Κομματική Επιτροπή και το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης της φυλακής τα κατήγγειλαν αμέσως στο Γιαννιώτικο και Ηπειρώτικο λαό. Οι Εσατζήδες, όμως, από τα σχέδιά τους δεν παραιτήθηκαν.

Μια φεγγαρόλουστη βραδιά, στα τέλη του Ιούλη οι στρατιώτες της φρουράς άρχισαν να βάζουν στα παράθυρα των φυλακών. Ο μονόπλευρος πόλεμος κράτησε περίπου20’. Στο διάστημα αυτό τραυματίστηκε μόνο ένας κρατούμενος. Οι στρατιώτες, Κερκυραίοι στην πλειοψηφία τους έβαζαν στον αέρα. Κατά τη 1 η ώρα τα μεσάνυχτα δόθηκε διαταγή σε μια διμοιρία να κινηθεί προς τα υπόγεια της φυλακής του Άη Κοσμά και να βάλει από κει στους δεσμώτες αγωνιστές. Οι φυλακισμένοι σώθηκαν χάρη στην ψυχραιμία τους, στους Γιαννιώτες που συγκεντρώθηκαν έξω από τις φυλακές, αν και ήταν περασμένα μεσάνυχτα και απαίτησαν να σταματήσει αμέσως το εγκληματικό αυτό όργιο σε βάρος των φυλακισμένων.

Οι Εσατζήδες, που δεν περίμεναν κινητοποίηση των Γιαννιωτών τα μεσάνυχτα, για να δικαιολογήσουν το έγκλημά τους είπαν, πως τάχα δραπέτευσε ομάδα φυλακισμένων. Στις 2 η ώρα τα μεσάνυχτα, μάλιστα, ζήτησαν από τους φυλακισμένους να ανοίξουν τις πόρτες για έλεγχο. Η Κομματική Επιτροπή και το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης της φυλακής έδωσαν εντολή να μην ανοίξει καμιά πόρτα τη νύχτα. Σαν είδαν την αποφασιστική στάση των πολιτικών κρατουμένων, δεν τόλμησαν να παραβιάσουν τις πόρτες των κελιών.

Πολύ πρωί επισκέφτηκε τη φυλακή ο φρούραρχος των Γιαννίνων συνταγματάρχης Μπίμπης και ζήτησε να μπει στα κελιά, για να διαπιστώσει, δήθεν, ποιοι πολιτικοί κρατούμενοι και από πού δραπέτευσαν. Η Κομματική Επιτροπή και το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης διαφώνησαν και ζήτησαν να συγκροτηθεί επιτροπή από τον εισαγγελέα, το διευθυντή της φυλακής, το φρούραρχο και από το Γραμματέα της Ομάδας Συμβίωσης. Ο Πετζόπουλος και ο Μπίμπης ξεσκεπάστηκαν. Για να βγουν από το αδιέξοδο υπέβαλαν μήνυση στον Μιχάλη Τσάντη, πρώτο γραμματέα και στο Γιώργο Βουντίτσο, δεύτερο γραμματέα του Γραφείου Περιοχής Ηπείρου του ΚΚΕ, στους διευθυντές των εφημερίδων «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ» και «ΑΓΩΝΙΣΤΗ», και στο γραμματέα της Ομάδας Συμβίωσης της φυλακής. Το δικαστήριο αθώωσε τους κατηγορούμενους. Η αντιδραστική Δεξιά, οι Εσατζήδες, ο Πετζόπουλος και ο Μπίμπης εκτέθηκαν για μια ακόμα φορά στα μάτια του Γιαννιώτικου λαού.

Για να αντιμετωπίσουν τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και την έλλειψη ιατρικής περίθαλψης, οι φυλακισμένοι με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές οργάνωσαν τον Οκτώβρη του 1945 απεργία πείνας, στην οποία συμμετείχαν σχεδόν όλοι, ακόμα και οι κρατούμενοι για ποινικά αδικήματα και οι δεξιοί. Παρά τις πιέσεις οι φυλακισμένοι επέβαλλαν με την αγωνιστική τους στάση να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους και να λυθούν τα προβλήματα. Γράφει σχετικά στο βιβλίο του ο Δήμος Βότσικας:

Με τις κινητοποιήσεις που είχε οργανώσει το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης των φυλακισμένων  στον Άη Κοσμά λύθηκαν μια σειρά προβλήματα. Η κατάσταση, όμως στη φυλακή εξακολουθούσε να είναι δύσκολη Το συσσίτιο πενιχρότατο, οι φυλακισμένοι τουρτούριζαν από το κρύο, γιατί τα τζάμια απ’ όλα τα παράθυρα ήταν σπασμένα, τα καταπιεστικά μέτρα ενάντια στους φυλακισμένους εντείνονταν, η ιατρική περίθαλψη ήταν ανύπαρκτη.

Για να διορθωθεί η κατάσταση στη φυλακή, για να γίνει η ζωή των φυλακισμένων κάπως πιο υποφερτή η Κομματική Επιτροπή της φυλακής και το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης των φυλακισμένων αποφάσισαν  να κατέβουν οι φυλακισμένοι σε απεργία πείνας.

Άρχισαν αμέσως οι προετοιμασίες. Μέλος του Γραφείου της Ομάδας Συμβίωσης μίλησε και στους ποινικούς κρατούμενους που ήταν πάνω από 40 και σε καμιά δεκαριά δεξιούς, που ήταν κλεισμένοι στην ίδια φυλακή. Παράλληλα πάρθηκαν  και μια σειρά οργανωτικά μέτρα. Ορίστηκε επιτροπή που θα παρουσιάζονταν στον εισαγγελέα εφετών, η οποία αποτελούνταν από τον Γκραμπάλα, το Τζαβέλα και μένα. Ορίστηκαν, επίσης, άλλες δυο εφεδρικές, παράνομες, οι οποίες θα αντικαθιστούσαν την επιτροπή, αν αυτή συλλαμβάνονταν. Πολύ βοήθησαν στην οργάνωση της απεργίας το Γραφείο Περιοχής Ηπείρου και η Επιτροπή Πόλης του ΚΚΕ, που επανειλημμένα έκαναν παραστάσεις στο Νομάρχη, στη Μητρόπολη, στο Δήμαρχο Γιαννίνων και ζήτησαν να επέμβουν, για να καλυτερέψουν οι συνθήκες διαβίωσης των φυλακισμένων. Σοβαρή δουλειά έκαναν και οι εφημερίδες «ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ» και «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ», που διαφώτιζαν συστηματικά το λαό για την άσχημη κατάσταση των πολιτικών κρατουμένων.

Φωτογραφία της Βούλας Θεοχάρη Παπαϊωάννου: «Κρατούμενοι φυλακών. Ιωάννινα, 1945-1946» – Πηγή φωτογραφίας: Μουσείο Μπενάκη (Σημείωση Κατιούσα: Δεν είναι βέβαιο αν πρόκειται για πολιτικούς κρατούμενους ή για κρατούμενους για ποινικά αδικήματα. Πίσω αριστερά διακρίνεται σαν υψωμένη γροθιά)

Έτσι ένα πρωινό του Οχτώβρη του 1945, που έκανε τσουχτερό κρύο και περόνιαζε μέχρι το κόκκαλο, όλοι οι φυλακισμένοι, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, οι κρατούμενοι για ποινικά αδικήματα και οι δεξιοί παρέδωσαν τα τρόφιμά τους στη διεύθυνση των φυλακών και κατέβηκαν σε απεργία πείνας. Δεν απήργησαν μόνο δύο.

Όταν οι Γιαννιώτες πληροφορήθηκαν ότι 300 φυλακισμένοι κατέβηκαν σε απεργία πείνας ανησύχησαν και με επικεφαλής τους κομμουνιστές κινητοποιήθηκαν και απαίτησαν από τις αρχές να λύσουν αμέσως όλα τα ζητήματα των φυλακισμένων. Μα και οι αρχές θορυβήθηκαν πολύ. Στην πόλη δεν είχε συμβεί άλλη φορά τέτοιο γεγονός. Να κατέβουν σε απεργία πείνας εκατοντάδες φυλακισμένοι.

Τις απογευματινές ώρες της ίδιας μέρας επισκέφτηκαν τη φυλακή οι εισαγγελείς εφετών και πρωτοδικών. Αμέσως παρουσιάστηκε η απεργιακή επιτροπή και τους έθεσε τα ζητήματα. Ο εισαγγελέας εφετών, ενώ επισκέφτηκε τη φυλακή με άγριες διαθέσεις, όταν πείστηκε ότι οι φυλακισμένοι δεν είναι διατεθειμένοι να υποχωρήσουν, αναγκάστηκε να λύσει όλα τα προβλήματά τους. Αποφασίστηκε να λυθεί η απεργία.

Έτσι οι φυλακισμένοι του Άη Κοσμά, χάρη στη θαρραλέα πάλη τους και τη συμπαράσταση του λαού των Γιαννίνων με επικεφαλής τους κομμουνιστές πέτυχαν μεγάλη νίκη. Η νίκη αυτή ενθουσίασε όλους τους φυλακισμένους και ιδιαίτερα το στρατηγό Αυγερόπουλο, ο οποίος απευθυνόμενος στους φυλακισμένους είπε περίπου τα εξής: «Όταν σωστά οργανώνουμε τη δουλειά μας και επιτελικά την καθοδηγούμε δεν μπορεί να μπει κανένα εμπόδιο μπροστά μας».

Δεν είναι μόνο οι ιδέες και τα ιδανικά, η πίστη στις αρχές, η ορθότητα των πολιτικών θέσεων, η ανιδιοτελής προσφορά στον αγώνα. Το ηθικό κύρος του κομμουνιστή κατακτήθηκε στο καμίνι της ταξικής πάλης και μέσα από τη συνέπεια λόγων και έργων, από τη στάση του που δοκιμάζεται στις πιο δύσκολες συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό που καταγράφει ο αγωνιστής συγγραφέας στο βιβλίο του:

Το Νοέμβρη του 1945 πληροφορηθήκαμε ότι η «ΟΥΝΡΑ» μοιράζει ρούχα. Αμέσως στείλαμε υπόμνημα στις αρμόδιες αρχές και απαιτήσαμε να δοθούν κοστούμια, παλτά και σε μας.

Στην αρχή μας απάντησαν ότι σύμφωνα με τις οδηγίες που έχουμε δεν επιτρέπεται να μοιράσουμε σε φυλακισμένους ρούχα. Αργότερα μας είπαν πως μοιράζουν μόνο κατά τόπους κατοικίας. Όταν, όμως, τους απειλήσαμε , πως θα κατέβουμε ξανά σε απεργία πείνας, υποχώρησαν. Μα δεν έδωσαν για όλους ρούχα με σκοπό να μας διασπάσουν, να μας βάλουν να μαλώσουμε.

Πραγματικά άρχισε οξυμένη συζήτηση στον Άη Κοσμά. Μερικοί έλεγαν, πως αν δεν δώσουν για όλους δεν πρέπει να τα πάρουμε. Ο στρατηγός Αυγερόπουλος, ο Σωκράτης Πύρσος (Γκραμπάλας), ο Κλεάνθης Ντάγκας (Θύμιος), ο Βασίλης Θοδωρίκος (Βασιλάρας), ο Βαγγέλης Λώλης και άλλοι επέμεναν να πάρουμε αυτά που μας δίνουν και να συνεχίσουμε την πάλη μας, να πάρουμε και τα υπόλοιπα. Έπειτα απ’ αυτές τις συζητήσεις η Κομματική Επιτροπή, το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης, και η Διακομματική Επιτροπή της φυλακής  του Άη Κοσμά αποφάσισαν: Να παρθούν τα ρούχα, να μοιραστούν στους πολιτικούς κρατούμενους, στους ποινικούς και στους λίγους δεξιούς, που ήταν στη φυλακή και από τη διανομή να εξαιρεθούν μόνο τα στελέχη του Κόμματος.

Ο ρουχισμός αποφασίστηκε να μοιραστεί από Επιτροπή κρατουμένων.

Η απόφαση αυτή προκάλεσε μεγάλη εντύπωση σ’ όλους τους φυλακισμένους και ιδιαίτερα στους ποινικούς και δεξιούς. Κατάλαβαν για μια ακόμα φορά ότι οι κομμουνιστές είναι ανώτεροι άνθρωποι.

Δυο – τρεις μας φέραν τα κουστούμια και τα παλτά τους που πήραν από την «ΟΥΝΡΑ» να τα φορέσουμε εμείς. Εμείς έχουμε από 2-3 κουστούμια μάς είπαν. Πάρτε τα εσείς που δεν έχετε. Τους ευχαριστήσαμε για την ευγενικιά τους χειρονομία και τους είπαμε:

– Δεν έχουμε δικαίωμα να παραβιάσουμε απόφαση που πήρε το Κόμμα μας.

Οι φυλακισμένοι αγωνιστές δια στόματος του κομμουνιστή δάσκαλου Κώστα Κράλιου, έδωσαν ένα «γερό» μάθημα ιστορίας μπροστά στο δεσπότη και άλλους επίσημους, επισημαίνοντας την πρωτοπόρα δράση των μελών του ΚΚΕ στην αντίσταση του λαού μας εναντίον των ναζί καταχτητών. Αναφέρεται σχετικά στο βιβλίο:

Λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα ο διευθυντής της φυλακής μάς ανακοίνωσε, πως τα Χριστούγεννα θα ’ρθει στη φυλακή να λειτουργήσει ο επίσκοπος Αθανάσιος Νάτσης. Στη διάρκεια της λειτουργίας πρέπει να επικρατήσει απόλυτη τάξη. Αν δημιουργηθεί κανένα επεισόδιο την ευθύνη θα την φέρετε εσείς, τόνισε.

Η Κομματική Επιτροπή και το Γραφείο Ομάδας Συμβίωσης της φυλακής, αποφάσισαν ομόφωνα να γίνει η λειτουργία, όμως, να ετοιμαστεί ένας σύντροφος να μιλήσει στη διάρκεια της λειτουργίας. Σαν τέτοιος διαλέχτηκε ο Κώστας Κράλιος, δάσκαλος από το Ζαγόρι. Στις 25 Δεκέμβρη, στις 8 η ώρα το πρωί, άρχισε η λειτουργία, στην οποία χοροστάτησε ο δεσπότης Θανάσης Νάτσης από το Μαυρονόρος Γιαννίνων. Λίγο πριν τελειώσει η λειτουργία, στην οποία παραβρέθηκαν όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι, ο Αθανάσιος εκφώνησε λόγο. Μίλησε για την μάχη των Πλαταιών και του Μαραθώνα, τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, για το 1821 και τελειώνοντας ύμνησε τον Γεώργιο τον Β’ και τον Μεταξά, οι οποίοι, όπως τόνισε, μιμούμενοι τον Λεωνίδα, τον Περικλή και τον Θεμιστοκλή δόξασαν την Ελλάδα. Τελειώνοντας ο Αθανάσιος και ενώ ήταν έτοιμος να συνεχίσει τη λειτουργία, πήρε το λόγο ο Κώστας Κράλιος, ο οποίος ανάμεσα στ’ άλλα είπε:

-Σεβασμιώτατε, κύριοι και κυρίες, σύντροφοι και συντρόφισσες! Στις 28 Οχτώβρη του 1940 μαύρα σύννεφα σκέπασαν τον γαλανό ουρανό της Πατρίδας μας. Και ενώ η φασιστική Κυβέρνηση του Μεταξά, που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας της χώρας μας και του διεθνούς φασισμού έδωσε εντολή στην 8η Μεραρχία της Ηπείρου να ρίξει λίγες τουφεκιές «για την τιμή των όπλων» και να υποχωρήσει η διοίκηση της ηρωικής αυτής Μεραρχίας, οι άνδρες της, οι υπαξιωματικοί, οι έφεδροι και μόνιμοι αξιωματικοί της πολέμησαν και έτρεψαν με το απόσπασμα Δαβάκη, τις 9η και 10η Μεραρχίες, με τμήματα που κατέφθασαν απ’ όλη την Ελλάδα σε άτακτη φυγή τους πανικόβλητους Ιταλούς φασίστες. Σοβαρό ρόλο στο έπος του 40-41 έπαιξε «Το Έπος της Ζαλίκας». Οι γυναίκες των επαρχιών Ζαγοριού και Κόνιτσας, της Δυτικής Μακεδονίας, οι γυναίκες της βλαχουριάς της Πίνδου ανέβαζαν φορτωμένα στη ράχη τους με τη ζαλίκα σ’ όλα τα κράκουρα του Γράμμου και του Σμόλικα κάσσες πυρομαχικά, τρόφιμα για τους μαχητές της Πατρίδας και τάιζαν τους φαντάρους με ψωμί και φαγιά και τις μπούκες των πυροβόλων, των πολυβόλων με σφαίρες και βλήματα για τις μάχες και τις νίκες του Στρατού μας.

Στον ιερό και δίκαιο αυτό πόλεμο όχι μόνο δεν υστέρησαν μα πρωτοστάτησαν οι κομμουνιστές.

Στις 31 Οχτώβρη 1940 από τα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας της Αθήνας ο Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης απηύθυνε ανοιχτό γράμμα προς τον ελληνικό λαό, με το οποίο τον καλούσε να αγωνιστεί και να τσακίσει τους φασίστες επιδρομείς. Οι πολιτικοί κρατούμενοι στην Κέρκυρα και στην Ακροναυπλία, στη Φολέγανδρο, στην Ανάφη, στην Κίμωλο, στην Γαύδο, στην Πύλο, στην Αίγινα, στον Άη Στράτη, με αιτήσεις τους ζήτησαν να σταλούν να πολεμήσουν κατά του Ιταλικού φασισμού. Οι κομμουνιστές που βρέθηκαν έξω από τις φυλακές και τα στρατόπεδα πήραν μέρος στον πόλεμο και αγωνίστηκαν παλικαρίσια. Πολλοί απ’ αυτούς διακρίθηκαν στις μάχες, παρασημοφορήθηκαν, και άλλοι έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι για τη λευτεριά της Πατρίδας.

Και όταν ο στρατηγός Τσολάκογλου σε συνεργασία με τον μητροπολίτη των Γιαννίνων Σπυρίδωνα και ο στρατηγός Μπακόπουλος παρέδιναν την Ελλάδα στους Γερμανούς φασίστες, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας, οι κομμουνιστές πρώτοι σήκωσαν το λάβαρο του αγώνα και δημιούργησαν ένα καινούργιο 1821. Και όμως, είπε καταλήγοντας ο Κράλιος, οι λαμπροί αυτοί αγωνιστές βρίσκονται στις φυλακές και οι Ταγματασφαλίτες στην εξουσία.

Ο Αθανάσιος, οι εισαγγελείς και άλλοι επίσημοι, που είχαν έρθει εκείνη τη μέρα στη φυλακή τα χρειάστηκαν, γι’ αυτό και μόλις τέλειωσε η λειτουργία έφυγαν γρήγορα.

Ο Δήμος Βότσικας παραθέτει στο βιβλίο του ονόματα πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές του Αη Κοσμά, στα Γιάννενα, που συγκράτησε η μνήμη του:

Μόνο σε λίγους μήνες η φυλακή του Άη Κοσμά από κολαστήριο μετατράπηκε σε αντιστασιακό αγωνιστικό φρούριο. Η αλλαγή αυτή συντελέστηκε χάρη στην ηρωική πάλη όλων πολιτικών κρατουμένων και στη βοήθεια του Γραφείου Περιοχής Ηπείρου του ΚΚΕ, της Επιτροπής Πόλης των Γιαννίνων του ΚΚΕ, όλων των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων και πρώτα απ’ όλα του Γιαννιώτικου λαού προς τους φυλακισμένους αγωνιστές. Πέρασαν 40 χρόνια περίπου από τότε και δεν θυμούμαστε τα ονόματα όλων των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης που κλείστηκαν σ’ αυτό το Μπουντρούμι.

Σημειώνουμε όσα κράτησε η μνήμη μας: Γεράσιμος Αυγερόπουλος, Κώστας Βελιαρούτης, Σωτήρης Παπαδήμας, Κώστας Καρίνος, Γιώργος Παπαγιάννης, Κώστας Πουρναράς [σ.σ. Μπόσης], Ανδρέας Ντόντης, Σωκράτης Πύρσος (Γκραμπάλας), Κώστας Κράλιος, Γούλας Θεμελής, Γρηγόρης Σίνδρος, Σωκράτης Γκίζας, Κώστας Σκόδρας, Βαγγέλης Λώλης, Παναγιώτης Ράφτης (Αμάραντος), Γιώργος Παπαϊωάννου, Δημόκριτος Βοΐλας, Γιώργος Θεοφάνους, Κλεάνθης Ντάγκας (Θύμιος), Βασίλης Θεοδωρίκας (Βασιλάρας), Θωμάς Δρίτσος, Ανδρέας Ζίνδρος, Φάνης Τσάκας (Τζαβέλας), Κώστας Ζέκιος, Μίμης Ζάραγκας, Μιλτιάδης Κυργιάννης, Γεράσιμος Πρίφτης, Μενέλαος Πέτρου, Φίλιππος Κοντοπάνος, Δημήτριος Μήτσης, Σταύρος Τζόλας, Κώστας Γκατζογιάννης, Γιώργος Καραγιάννης, Δημήτριος Νάτσης, Νικόλαος Τσουμάνης, Γιώργος Παπακώστας και εκατοντάδες άλλοι.

«Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ». Η στήλη παρουσιάζει πτυχές από γνωστά και λιγότερο γνωστά γεγονότα, φιλοξενεί αναμνήσεις αγωνιστών και καταγράφει μικρές και μεγάλες στιγμές, που χαράχτηκαν με αγώνες και αίμα στις χρυσές σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Δείτε τις όλες εδώ.