Από τη γυναίκα της πολιτοφυλακής στη γυναίκα πόρνη: η γυναίκα στις αφίσες του ισπανικού εμφυλίου πολέμου

Τόσο οι φασιστικές δυνάμεις των Ισπανών Εθνικιστών όσο και η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου (δημοκρατικές δυνάμεις) χρησιμοποίησαν τις γυναίκες ως όπλα προπαγάνδας στις αφίσες του εμφυλίου, αλλά ο καθένας τους απέδωσε πολύ διαφορετικούς ρόλους.

Όταν η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου κέρδισε τις εκλογές , οι ναπολεόντειοι νομικοί κώδικες και οι συντηρητικές καθολικές πρακτικές καθόριζαν τον τρόπο με τον οποίο ζούσαν οι περισσότεροι Ισπανοί. Οι οικογένειες εξανάγκαζαν τις κόρες τους σε γάμο παρά τη θέληση τους, το διαζύγιο ήταν παράνομο και οι σύζυγοι μπορούσαν να φυλακίσουν τις συζύγους τους για «ανυπακοή και λεκτικές προσβολές». Το ποσοστό αλφαβητισμού των γυναικών (50%) ήταν πολύ χαμηλότερο από αυτό των ανδρών (70%). Στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού, η δημοκρατική κυβέρνηση ψήφισε μια σειρά νόμων που έδωσαν στις γυναίκες ισότιμη θέση ως πλήρεις πολίτες. Οι γυναίκες έλαβαν δικαιώματα ψήφου, παροχές μητρότητας, τη δυνατότητα διαζυγίου και πολιτικού γάμου.

Σε περιόδους κοινωνικών αλλαγών, πολέμου ή επανάστασης, η συμβολή της γυναίκας αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ταξικής πάλης, αποκτώντας μια καινούργια αντίληψη για τον εαυτό της και επιβάλλοντας αλλαγές στην αντίληψη της κοινωνίας γι’ αυτές σπάει τα δεσμά της και μαζικά πια παίρνει μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Η γυναίκα «καλείτε» να εκπληρώσει νέους ρόλους, σε συνθήκες του πολέμου. Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών ενσωματώθηκαν στην πολεμική δύναμη ως μαχήτριες επί ίσοις όροις με τους άνδρες. Οι δραστηριότητες που ανέλαβαν οι αντιφασίστριες γυναίκες της πρώτης γραμμής, ήταν εκτός από τα όπλα, συμπεριλαμβανομένης της αντιαεροπορικής παρατήρησης, την παρακολούθηση των υπόπτων και τα προβλήματα όπως τον αναλφαβητισμό την οικονομική εξάρτηση και την εκμετάλλευση. Σχημάτισαν επιτροπές, δημιούργησαν κέντρα υγείας, οργάνωσαν την άμυνα σπιτιών και δρόμων τη διανομή τροφίμων οπλισμού και πληροφοριών, έραβαν στολές και έχτιζαν οδοφράγματα με την βοήθεια των παιδιών τους. Μέσα στην πόλη, οι γυναίκες διοργάνωσαν μαζικές διαδηλώσεις, με προπαγανδιστικά συνθήματα, συμπεριλαμβανομένου του διάσημου «No Pasaran» (Δεν θα περάσουν), της Ντολόρες Ιμπάρρουρι. Καταδίκαζαν τον φασισμό και τα συστημικά θεσμικά του πλοκάμια όπως της  Εκκλησίας του παρακράτους και της Δικαιοσύνης. Όλα αυτά μπορούν εύκολα να ταυτιστούν ως μέρη ενός μεγαλύτερου κοινωνικού-επαναστατικού προγράμματος.

Αφίσες των Δημοκρατικών Δυνάμεων (αναρχικών, κομμουνιστών, αριστερών και σοσιαλιστών)

Οι φασιστικές δυνάμεις των Ισπανών Εθνικιστών επέλεξαν να εκθειάσουν τις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας στις αφίσες τους, αποδίδοντας στις γυναίκες τον κλασικό ρόλο της συζύγου και της μητέρας. Αυτές αφορούν έναν τύπο γυναίκας που φροντίζει τα παιδιά και το σπίτι ενώ περιμένει το τέλος του πολέμου. Σε αυτόν τον τύπο αφισών η γυναίκα δεν έχει την αγωνιστική μαχητική στάση, αλλά σχεδόν πάντα θα συνοδεύεται από τα παιδιά ή τον σύζυγό της. Σε αυτές τις αφίσες η γυναίκα δεν είναι ισχυρή ή μαχήτρια ή εργάτρια, αλλά φαίνεται αδύναμη, εύθραυστη και πληγωμένη από τους εχθρούς της πατριωτικής Ισπανίας.

Μεγάλη πλειοψηφία των ισπανών γυναικών απέρριψαν τις Δημοκρατικές δυνάμεις και αγκάλιασαν τις συντηρητικές θέσεις για το φύλο τόσο της Καθολικής Εκκλησίας που έπαιξε ένα μεγάλο ρόλο στον σκοταδισμό της εποχής όσο και του φασίστα Φράνκο. Στη δεκαετία του 1930 η αδελφή του ο Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα ιδρυτή και αρχηγού του φασιστικού κόμματος «Φάλαγγα» Πιλάρ Πρίμο ντε Ριβέρα, ίδρυσε το Τμήμα των γυναικών «Seccion Fe-menina» (τμήμα γυναικών), υπό την ηγεσία του αδελφού της. Για αρχή παρείχε οικονομική βοήθεια σε οικογένειες φυλακισμένων φασιστών με εντυπωσιακή θα έλεγε κάποιος αποδοχή. Από μια αρχική ομάδα 300 γυναικών το 1934 αυξήθηκε στις 400.000 το 1938, σύμφωνα με δικές της εκτιμήσεις. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των γυναικών εργάστηκε τόσο στο φασιστικό κόμμα του αδελφού της όσο και στην δικιά της γυναικεία οργάνωση. Παρείχε τρόφιμα, ρούχα και καταφύγιο σε χήρες  και ορφανά του εμφυλίου με βίβλο διδασκαλίας « να αγαπούν τον Θεό και να κατανοούν το κόμμα». Παρόλο που οι γυναίκες αυτές ασχολούνταν με δημόσιες δραστηριότητες, όπως η νοσηλευτική, οι μαγειρικές σούπες και, σε ελάχιστες  περιπτώσεις στρατιωτικά, δεν το έκαναν ποτέ για να αμφισβητήσουν την πατριαρχεία ή τις σχέσεις των δύο φύλων. Ο στόχος τους ήταν να «ενισχύσουν την οικογένεια μέσα σε μια Νέα Ισπανία. Αγωνίστηκαν για να αποκαταστήσουν τις συντηρητικές ιδέες του φασιστικού κόμματος και της καθολικής εκκλησίας όπως να  καθιερωθεί ο ρόλος της γυναίκας στη ζωή ως γυναίκα και μητέρα μέσα στο σπίτι, όχι στους δρόμους και να υποστηρίξει τις πνευματικές διδασκαλίες της εκκλησίας πάνω σε όλες τις πτυχές της ζωής τους…

Ο κομμουνισμός καταστρέφει την οικογένεια

Η γυναίκα εμφανίστηκε επίσης ως «αντικείμενο της επιθυμίας», ως πηγή κακού ( κίνδυνος! ) για την απόσπαση των στρατιωτών. Αυτές οι αφίσες προειδοποίησαν για τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες που υποτίθεται ότι μεταδίδονται από τις γυναίκες. Πολύ συχνά θεωρούνταν πόρνες ή νυμφομανίες και σε πολλές περιπτώσεις συγκρίθηκε η ύπαρξη μιας νόσου ή η σεξουαλική επαφή με την ίδια την ήττα των δυνάμεων τους.

Ο ισπανικός εμφύλιος έληξε την άνοιξη του ’39, με ήττα του δημοκρατικού στρατοπέδου. Αρκετές αντιφασίστριες που δεν σκοτώθηκαν ή εκτελέστηκαν εξορίστηκαν ή μετανάστευσαν. Οι ζωές των περισσότερων γυναικών που παρέμειναν στην Ισπανία ήρθαν υπό τον αυστηρό έλεγχο της δικτατορίας του Φράνκο και της Καθολικής Εκκλησίας. Η φασιστική κυβέρνηση ακύρωσε το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, κατέστησε παράνομο το διαζύγιο και καθιέρωσε τον Χάρτη Εργασίας που ανέφερε ότι «η μόνη κατάλληλη δουλειά των γυναικών βρίσκεται στο παιδικό σταθμό». Η Πιλάρ συνέχισε να είναι επικεφαλής του γυναικείου τμήματος του φασιστικού κόμματος «Φάλαγγα», η οποία έγινε η επίσημη γυναικεία οργάνωση μέχρι τον θάνατο του Φράνκο. Αν οι γυναίκες ήθελαν να εργαστούν για το κράτος, να αποκτήσουν άδεια οδήγησης, διαβατήριο ή κάτι παρόμοιο, ήταν υποχρεωμένες να υπηρετούν έξι μήνες στη γυναικεία φασιστική οργάνωση της Πιλάρ.

Αν κάτι πρέπει να τονιστεί είναι η αστέρευτη δεξαμενή της απάθειας των «δεν είδα, δεν ήξερα, κάθομαι στα αυγά μου, κοιτάζω την οικογένεια μου» απέναντι στις φασιστικές ορδές γυναικών και ανδρών λούμπεν στοιχείων που για να εξασφαλίσουν το τομάρι τους και την εύνοια της εξουσίας δεν δίστασαν να θυσιάσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα της γυναίκας και των παιδιών.