Comadres: Ακόμα περιμένουν τα παιδιά τους να επιστρέψουν

Το Ελ Σαλβαδόρ είναι ένα τα μικρότερα κράτη της Λατινικής Αμερικής, με πολυτάραχη ιστορία. Για πολλά χρόνια μια ελίτ της τάξεως του 5% κυριαρχούσε στην πολιτική και οικονομική σκηνή της χώρας βυθίζοντας την υπόλοιπη κοινωνία στην φτώχεια, στην ανισότητα και στην εγκληματικότητα.

Στις προεδρικές εκλογές του 1972, πρόεδρος αναδείχτηκε ο συνταγματάρχης Arturo Armando Molina με το κόμμα ”Εθνικός Συνασπισμός”. Η διαβόητη παραστρατιωτική οργάνωση ”ORDEN”, δηλαδή ”Τάξη”, βοήθησε εξαιρετικά στην εκλογή του εκλεκτού των στρατιωτικών κύκλων, φροντίζοντας με απειλές και εκλογική νοθεία να μην υπάρξει πολίτης που να μην έχει απειληθεί με μαντσέτα σε όλη την επικράτεια πριν ή κατά την μέρα των εκλογών…

Η εκτεταμένη χρήση βίας απο παραστρατιωτικές οργανώσεις ήταν μια καθημερινότητα για τους πολίτες του Ελ Σαλβαδόρ,  οι οποίοι χρόνια προσπαθούσαν μέσα απο κοινωνικούς αγώνες να διεκδικήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και κοινωνική δικαιοσύνη. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 και η αύξηση των τιμών των τροφίμων ήταν ακόμα ένα πλήγμα το οποίο προστέθηκε μέσα σε όλα τα άλλα .

Ο κοινωνικός αναβρασμός είχε φτάσει στα ύψη το ίδιο και η κοινωνική καταπίεση.

Απο τις αρχές της δεκαετίας του 1970, είχε διαμορφωθεί ένα κλίμα ξεσηκωμού τόσο στις αγροτικές περιοχές της χώρας με αιτήματα τις καλύτερες συνθήκες εργασίας, την ελάφρυνση της φορολογίας και τον δικαιότερο καταμερισμό της γης, όσο και μέσα στα πανεπιστημιακά ιδρύματα ζητώντας κοινωνικά δικαιώματα και το αυτονόητο διεξαγωγή εκλογών υπό δημοκρατικές διαδικασίες.

Οι ”Λαϊκές δυνάμεις της ελευθερίας ”Farabundo Martí ” ήταν παρακλάδι του κομμουνιστικού κόμματος του Ελ Σαλβαδόρ, το οποίο απο την δεκαετία του 1960 είχε επισημάνει πως για να χτυπηθεί η στρατιωτική Χούντα θα έπρεπε ο λαός να οπλιστεί και να την αντιμετωπίσει με τα ίδια μέσα. Στα μέσα τις δεκαετίας του ’70 είχε καταφέρει να έχει στο πλευρό της εμβληματικές φυσιογνωμίες εντός της πανεπιστημιακής κοινότητας, όπως η διανοούμενη Ana María και οι πανεπιστημιακοί Clara Elizabeth Ramírez και  Felipe Peña Mendoza, αλλά και εξεργεμένους αγρότες και εργάτες στις βόρειες και ανατολικές περιοχές της χώρας. Πίστευε πως η δημιουργία αντάρτικων ομάδων ήταν επιβεβλημένη για την προστασία, τόσο των δηλωμένων υποστηρικτών των αιτημάτων και των συμπαθούντων των ιδεών τους, όσο και την κατα μέτωπο αντιμετώπιση των παραστρατιωτικών οργανώσεων της δεξιάς, οι οποίες έστηναν κλίμα τρομοκρατίας και ενέδρες θανάτου σε όποιον ασκούσε έστω και μια απλή κριτική εναντίον των δεξιών κυβερνήσεων που υποστήριζαν.

Στις εκλογές του 1977, πάντα με τις ίδιες παράνομες πρακτικές εκλέκτηκε ο στρατηγός Carlos Humberto Romero Mena. Η ORDEN αλώνιζε απροκάλυπτα σε όλη την επικράτεια του Ελ Σαλβαντόρ, σκοτώνοντας και βασανίζοντας αγωνιστές απο το αντίπαλο πολιτικό στρατόπεδο των Μαρξιστών -Λενινιστών. Μέσα σε μια βδομάδα απο την εκλογή του χιλιάδες κόσμου διαδήλωσαν στο κέντρο της πρωτεύουσας έξαλλοι απο την καταπίεση. Οι συγκρούσεις ήταν σφοδρές, αφήνοντας πίσω κατά τις επίσημες ανακοινώσεις του κράτους 200 νεκρούς ενώ οι διαδηλωτές μιλούσαν για πάνω απο 1.500 νεκρούς.

Ο Πρόεδρος Romero καταδίκασε τις διαδηλώσεις λέγοντας πως απο πίσω βρίσκονται Σοβιετικοί πράκτορες, μέλη των Σαντινίστας απο την Νικαράγουα και Κουβανοί στρατιωτικοί. Παράλληλα άρχισε να εξορίζει εκτός χώρας τους ηγέτες και τα μέλη των αντίπαλων πολιτικών  κομμάτων.

Στα επόμενα δύο χρόνια, πριν το ξέσπασμα του εμφυλίου, ξεκινά ένα λουτρό αίματος όπου πάνω απο 2.000 συνδικαλιστές, ακτιβιστές, φοιτητές και μαθητές σκοτώνονται σε ενέδρες θανάτου απο παραστρατιωτικές οργανώσεις οι οποίες πληθαίνουν και δρουν ανεξέλεγκτα μέρα -μέρα. Ακόμα και αυτόνομες ομάδες ανδρών με μαντσέτες και όπλα βρίσκουν την ευκαιρία να λύσουν προσωπικές τους διαφορές χρησιμοποιώντας το προπέτασμα του ” ήταν κομμουνιστής και τον καθάρισα”.

Η μη απόδοση δικαιοσύνης και η αγριότητα των βασανισμών και των δολοφονιών κάνει ακόμα και τους ιερείς της καθολικής εκλησίας να συντάσσονται με το αντίπαλο στρατόπεδο, τους ”άθεους κομμουνιστές” προσπαθωντας να σώσουν τους ανθρώπους από τα χέρια των παραστρατιωτικών και όχι μόνο… Διοργανώνουν συσσίτια και ομιλίες, κατεβαίνουν σε διαδηλώσεις, μιλούν απο τους άμβωνες τους για την κοινωνική αδικία, αφορίζουν τους εγκληματίες..

Η κυβέρνηση φροντίσει να καθαρίσει κάμποσους απο αυτούς…

Το προοίμιο του εμφυλίου πολέμου.

Στις 15 Οκτωβρίου του 1979 γίνεται πραξικόπημα και ο Πρόεδρος Romero εγκαταλείπει την εξουσία για χάρη της πολιτικο -στρατιωτικής ”Επαναστατικής Κυβέρνησης της Χούντας”με Πρόεδρο τον Gen. Οι Η.Π.Α με Πρόεδρο τον Jim Carter σπεύδουν αμέσως να αναγνωρίσουν την χουντική κυβέρνηση, χαιρετίζοντας  (και χρηματοδοτώντας την ) ως την ελπίδα για την σταθεροποίση της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης στο δοκιμαζόμενο και εν απειλή απο τις κομμουνιστικές δυνάμεις  λαό του Ελ Σαλβαδόρ (!!!!!).

Η Χούντα προσπαθώντας να ξεγελάσει τον λαό προχώρησε αμέσως στην ικανοποίηση κάποιων πάγιων αιτημάτων του. Όπως η κρατικοποίηση των βιομηχανιών του καφέ και της ζάχαρης, η κρατικοποίηση της εθνικής τράπεζας, η διάλυση της παραστρατιωτικής οργάνωσης ORDEN, η σύνταξη ενός προγράμματος δίκαιου καταμερισμού της γης και διακήρυξη εκλογών το έτος 1982.

Η οικονομική ελίτ της χώρας ξεσηκώθηκε εναντίον της και μη μπορώντας να ελέγξει πλέον την πολιτική κατάσταση αποφάσισε σύσσωμη να εγκαταλείψει την χώρα καταστρέφοντας τις υποδομές των εργοστασίων, καίγοντας τεράστιες εκτάσεις γεωργικής γης και αποσυρωντας τεράστια ποσά απο την κρατική τράπεζα.

Η ORDEN δεν έπαψε να στήνει ενέδρες θανάτου ποτέ ανεπίσημα, ενώ μικρές παραστρατιωτικές οργανώσεις με άμεση ή έμμεση χρηματοδότηση απο τις Η.Π.Α συνέχιζαν υπό τις ευλογίες της Χούντας τους βασανισμούς, τους βιασμούς, τις εξαφανίσεις και τις εκτελέσεις χιλιάδων πολιτών.

Οι ”Λαϊκές δυνάμεις της ελευθερίας Faramundo Marti ” στις αρχές του 1980 έκαναν γενικό κάλεσμα συσπείρωσης δυνάμεων ώστε να αρχίσουν να οργανώνονται και να αντεπιτίθονται στις παραστρατιωτικές ομάδες.

Δημιουργήθηκε το κόμμα ”Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωση Farabundo Marti” ( FLMN), με τη συμμετοχή 5 αριστερών αντάρτικων ομάδων, ανάμεσα τους και το Κομμουνιστικό Κόμμα του Ελ Σαλβαδόρ.

Τα δύο μέτωπα ήταν πια έτοιμα να συγκρουστούν σε ένα εμφύλιο πόλεμο.

Ένα (ακόμα) ”αφήγημα της αριστεράς” : Η σφαγή 553 παιδιών στο El Mozote.

Ενδεικτικό της αγριότητας της στρατιωτικής χούντας, της ανοχής των Αμερικάνων χρηματοδοτών της και της συνεργασίας τους για την συγκάλυψη γεγονότων, ήταν η σφαγή στο χωριό El Mozote. Σε πολλούς θα θυμίσει πρακτικές της ναζιστικής Γερμανίας σε ελληνικά χωριά.

Για δεκαετίες  η επίσημη εκδοχή της στο Ελ Σαλβαδόρ και στην Αμερική ήταν πως πρόκειται για ”αφήγημα της αριστεράς”, ”ένα τεράστιο ψέμα που σκοπό έχει να συγκινήσει το κόσμο και να στρέψει εναντίον των επίσημων αρχών το λαό του Ελ Σαλβαδόρ”. Το 1990, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, πριν την λήξη του εμφυλίου η αλήθεια βγήκε στην φόρα.

Στις 11 -13 Δεκεμβρίου του 1981, πάνω απο 1.000 άτομα εκτελέστηκαν στο χωριό.220 γυναίκες, 200 άνδρες και 553 παιδιά..

Ανάγκασαν όλους τους κατοίκους να ξαπλώσουν με τα πρόσωπα τους στα έδαφος, να τους ψάξουν και να τους ανακρίνουν πριν τους κλειδώσουν ξανά πίσω στα σπίτια τους με την απειλή πως όποιος βγει έξω θα εκτελεστεί.

Τις επόμενες 2 μέρες εκτέλεσαν όλους τους άνδρες, βίασαν και εκτέλεσαν όλες τις γυναίκες απο 10 ετών και πάνω..Οι μαρτυρίες λένε οι στρατιώτες ένιωθαν ιδιαίτερα άνδρες που ξεπαρθένευαν κορίτσια 12 και 10 ετών. Τα παιδιά απο 10 ετών και κάτω τα δολοφόνησαν με πολλούς τρόπους. Κάποια τα πυροβολούσαν καθώς έτρεχαν, άλλα τα κρεμούσαν απο τα δέντρα.. Τα παιδιά απο 2 ετών και κάτω απλά τα έπνιγαν.

Για χρόνια η σφαγή δεν υπήρχε.. Απλά ένα χωριό με 1.000 άτομα είχε ξαφνικά εγκαταλειφθεί και οι κάτοικοι εξαφανιστεί…

Πολλοί έσπευσαν να κατηγορήσουν τους αντάρτες…πως η σφαγή ήταν εξαιτίας τους.. Οι ελάχιστοι κάτοικοι που κατάφεραν να ξεφύγουν απο την σφαγή με πολύ φόβο και κόπο προσπαθούσαν χρόνια να πείσουν πως αυτό το περιστατικό είναι και αληθινό και πως υπεύθυνοι δεν ήταν με κανένα τρόπο οι αντάρτες..

Το χωριό ήταν ουδέτερο στον εμφύλιο, συχνά φιλοξενούσε είτε παραστρατιωτικές οργανώσεις είτε αντάρτες για ανεφοδιασμό ή ξεκούραση. Κανένας κάτοικος δεν συμμετείχε ποτέ σε καμία απο τις δύο παρατάξεις.. ό,τι έγινε ήταν για την διασκέδαση των στρατιωτών και μόνο…

Το 1993, ένα χρόνο μετά την λήξη του εμφυλίου πολέμου υπογράφτηκε αμνηστία και η δικαστική δίωξη σταμάτησε εναντίον των υπεύθυνων παραστρατιωτικών..

Το 2008 μια Βελγίδα καλόγρια η Anne Griffin και ένα Ισπανός ψυχολόγος ο Sol Yañez διέσχισαν την χώρα με σκοπό να συλλέξουν μαρτυρίες ” Οι περισσότεροι έκλαιγαν σαν να τους είχε συμβεί μόλις χθες”.

Τελικά ένα αμερικάνικο δικαστήριο υπεύθυνο για τις διεθνείς σχέσεις δέχτηκε να ακούσει τις μαρτυρίες των επιζώντων το 2012 και να καταδικάσει το Ελ Σαλβαδόρ για συγκάλυψη εγκλήματος απαιτώντας να ξανανοίξει την υπόθεσή.

Το ανώτατο δικαστήριο του Ελ Σαλβαδόρ έκρινε αντισυνταγματική την γενική αμνηστία του 1993 ανοίγοντας το δρόμο να ανοίξει η υπόθεση στα δικαστήρια.

Μόλις το 2018, 18 στρατιωτικοί κάθησαν στο εδώλιο του κατηγορούμενου για την σφαγη των κατοίκων στο El Mozote.

Oscar Romero : Ο συντηρητικός αρχιεπίσκοπος που πήγε με το λαό.

Οι καθολικοί ιερείς μπήκαν απο νωρίς στο μάτι του κυκλώνα με την έναρξη του εμφυλίου πολέμου. Πολλοί εκτελέστηκαν άλλοι  εξαφανίστηκαν ..άλλοι πήραν τα όπλα δίπλα στους αντάρτες..

Ο Αρχιεπίσκοπος Οscar Romero επιλέχθηκε από την επίσημη ρωμαιοκαθολική εκκλησία ως ”ο συνετός” που θα τραβούσε τα αυτιά των υπόλοιπων καθολικών ιερέων και θα τους απομάκρυνε απο τα λαϊκά αιτήματα. Σύντομα κατάλαβαν το λάθος τους..

Ο Αρχιεπίσκοπος ταραγμένος από τους τους θανάτους γύρω του, έγραφε συνεχώς γράμματα διαμαρτυρίας τόσο προς την Χουντική κυβέρνηση, όσο και στην Αμερικανική Πρεσβεία, ζητώντας επίμονα να σταματήσει η βία απέναντι στον λαό και επιμένοντας να ρωτά γιατί συμβαίνουν τέτοιες αγριότητες. Παράλληλα στα κηρύγματα του ζητούσε απο τα μέλη των παραστρατιωτικών οργανώσεων να παραδώσουν τα όπλα τους και να σταματήσουν να σκοτώνουν τα αδέρφια τους, καλώντας τους σε ανυπακοή απέναντι στις παράλογες απαιτήσεις της κυβέρνησης τους.

Συχνά προσπαθούσε να μεσολαβήσει σε διάφορες υποθέσεις εξαφανίσεων ανδρών υποστηρίζοντας τις γυναίκες που έμεναν πίσω χωρίς καμία πληροφόρηση για το τι συνέβη στα αγαπημένα τους πρόσωπα. Ο ίδιος είχε την ιδέα να συνταχθούν κάτω απο μια κοινή οργάνωση με το όνομα ”COMADRES” το 1977 και να αναζητήσουν τα παιδιά τους.

Το Φεβρουάριο του 1980 ο Αρχιεπίσκοπος απεύθυνε ανοιχτή επιστολή στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Jim Carter , ζητώντας του ευθέως να σταματήσει να χρηματοδοτεί την Χούντα και να σεβαστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα του λαού. Ένα μήνα αργότερα θα πέσει νεκρός κατά την διάρκεια της Θείας Λειτουργίας κάτω απο καταιγισμό σφαιρών. Ο Jim Carter θα δηλώσει ένα απλό ”Η δολοφονία του ήταν μια παράλογη πράξη”..  Λίγες μέρες αργότερα στην κηδεία του Αρχιεπισκόπου πέφτουν νεκρά 42 άτομα από ενέδρα θανάτου παραστρατιωτικών.

CoMadres :” Κάθε βράδυ ακούμε τους χτύπους των καρδιών τους”

Τα ιστορικά γεγονότα συνήθως αφήνουν απέξω το πόνο των απλών καθημερινών ανθρώπων. Μαθαίνουμε ημερομηνίες και ονόματα… Τόπους και σημαντικά γεγονότα με χρονική αλληλουχία. Τις μικρές ιστορίες που απαρτίζουν κομμάτι της γενικότερης ιστορίας τις ανακαλύπτουμε μετά από χρόνια, πολλές φορές έπειτα από δεκαετίες.

Εκατοντάδες μικρές ιστορίες, που ξεκινούν λίγο πριν απο τον εμφύλιο και συσσωρεύονται μέσα σε αυτόν. Ατελείωτος πόνος για εκατοντάδες μητέρες που προσπαθούν μέχρι και σήμερα να μάθουν τι απέγιναν τα παιδιά τους. Να λάβουν πληροφορίες γι αυτά ή έστω να τους αποδείξουν που βρίσκονται θαμμένα.

Πολλές γυναίκες προσπάθησαν για χρόνια διοργανώνοντας ομιλίες και πορείες διαμαρτυρίας να μάθουν που βρίσκονται τα παιδιά τους. Φορώντας μάυρα ρούχα, λευκά μαντήλια στο λαιμό και κρατώντας λευκά και κόκκινα λουλούδια.. Λευκά για τους αθώους φυλακισμένους και κόκκινα για το αίμα εκείνων που έχουν δολοφονηθεί.

Παρότι η οργάνωση ποτέ δεν κινήθηκε με βία απέναντι στις αρχές αντιμετωπίστηκε με αγριότητα από αυτές.

”Πιστεύαμε πως αν ποτέ οι στρατιωτικοί έπαιρναν έναν απο εμάς, αν συνεργαζόμασταν μαζί τους, θα τον άφηναν ελεύθερο αφού αποδεδειγμένα δεν πειράζαμε κανέναν. Όταν το 1980 απήχθη ο αδερφός μου, πήγα κατευθείαν στις αρχές, τους έδειξα την ταυτότητα μου και τους είπα πως είμαστε αθώοι. Τους έδωσα όλα τα αποδειχτικά στοιχεία που είχα. Αντί να αφήσουν τον αδερφό μου, με συνέλαβαν, με βασάνισαν, με βίασαν και με άφησαν μισοπεθαμένη σε μια άγνωστη επαρχιακή για μένα πόλη.Όταν ακόμα βρισκόμουν στο νοσοκομείο, πήραν ακόμη έναν απο τους αδερφούς μου. Το 1981 πήραν την κόρη μου. Όταν πήγα να ζητήσω πληροφορίες για εκείνη, έξι μέρες μετά ένα διερχόμενο αμάξι έριξε 6 πυροβολισμούς εναντίον μου. Αργότερα αναγνώρισα πως οι δύο άνδρες που επέβαιναν σε αυτό ήταν αστυνομικοί.

Το 1982 σκότωσαν σε ενέδρα θανάτου τον μικρότερο αδερφό μου.Ένας άλλος μου αδερφός σκοτώθηκε το 1983 και απήγαγαν την γυναίκα του. Μέχρι σήμερα η νύφη και η κόρη μου αγνοούνται…Το 1984 η αδερφή μου και ο θείος μου επίσης έπεσαν θύματα απαγωγής.

Μετά από αυτα τα περιστατικά, πήρα τους γονείς μου και φύγαμε απο εκείνο το μέρος. Τελικά τον Οκτώβριο του 1984 απήγαγαν και τον πατέρα μου. Τον βρήκαμε νεκρό 3 μέρες μετά. Τον είχαν δολοφονήσει την πρώτη μέρα.. Γι αυτό βρίσκομαι στην οργάνωση Comadres”

Carmen Campos, μέλος των CoMADRES 1999.

Είναι μια απο τις πολλές ιστορίες των γυναικών αυτών.. Βασανισμοί, βιασμοί, απόπειρες δολοφονίες για να σταματήσουν να αναζητούν και να ψάχνουν πληροφορίες.. Μάλιστα οι επαναλαμβανόμενοι βιασμοί ήταν το αγαπημένο ”χόμπυ ” των στρατιωτικών, λέγοντας κοροϊδευτικά πως ”Πού ξέρεις, μπορεί να κάνεις νέα παιδιά και να πάψει να αναζητάς αυτά”…

Παράλληλα ενάς άλλος κόσμος, ”ελεύθερος”, έξω απο το Ελ Σαλβαντόρ βράβευε σε εκδηλώσεις παρωδίας την οργάνωση για το θάρρος να ψάχνουν τα παιδιά τους …με το βραβείο του Τζον Κένεντυ ..

Ενώ οι U2 το 1986, ηχογράφησαν το τραγούδι ” Mothers of disappeared” προς τιμή κάθε μητέρας στην Λατινική Αμερική που είχε χάσει τα παιδιά της…στα πλαίσια της συνεργασίας του γκρούπ με την Διεθνή Αμνηστία…

Σήμερα η οργάνωση είναι ενεργή ακόμα…

Έχοντας δουλέψει σε Μη κυβερνητικές οργανωσεις  είμαι ιδιαίτερη προσεκτική όταν αναφέρομαι σε αυτές. Οπότε πριν σπεύσουν κάποιοι να πουν πόσο ‘αγνή” είναι μια τέτοια οργάνωση καλό είναι να σκεφτόμαστε πρώτα πως τα προβλήματα που καλούνται να επιλύσουν οι Μη κυβερνητικές οργανώσεις δυστυχώς είναι υπαρκτά.

Το αν συμβαινει εκμετάλλευση στα κονδύλια και τα αποτελέσματα τους δεν είναι πάντα τα αναμενόμενα, έχει να κάνει με το καπιταλιστικό κράτος το οποίο έχει φροντίσει να ξεθεμελιώσει την κοινωνική πρόνοια, η οποία θα έπρεπε να ασχολείται με την εξάλειψη της βίας, της φτώχειας και της ανισότητας, και να παραδώσει τις αρμοδιότητες αυτές σε ιδιωτικά χέρια, αμφιβόλων προθέσεων και ενεργειών.

Ο πόνος αυτών των γυναικών όταν έχασαν τα παιδιά, τους συζύγους, φίλους και συγγενείς είναι υπαρκτός και βιώνεται απο αυτές κάθε μέρα. Σαφώς υπήρχαν και άλλες λύσεις, αλλά το πιο ακίνδυνο πιθανόν να ήταν η σύσταση μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης. Ας μην γινόμαστε επικριτές και κριτές των πάντων ελαφρά την καρδία.