Δώδεκα σημεία για τον ισπανικό εμφύλιο

Οκτώ και πλέον δεκαετίες μετά την έναρξη του ισπανικού εμφυλίου, παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία για τη σημασία του και τα ιστορικά διδάγματα που απορρέουν από αυτόν.

-Ο ισπανικός εμφύλιος είχε διεθνές αντίκτυπο και θεωρήθηκε το προοίμιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ναζιστική Γερμανία είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει να εξελίξει μια σειρά όπλα και τεχνικές της πολεμικής της μηχανής, ενώ η ανοχή που επέδειξαν Άγγλοι και Γάλλοι στην ενεργό ανάμειξή της ήταν ουσιαστικά πράσινο φως, για να συνεχίσει την επέκτασή της προς Ανατολάς.

-Η διεθνής πολιτική της “μη επέμβασης” ήταν μια απροκάλυπτη εξαπάτηση, που στήθηκε περισσότερο για να εμποδίσει την ενίσχυση της Σοβιετικής Ένωσης στη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, αφήνοντας ανενόχλητο το στρατό του Μουσολίνι και τη ναζιστική Γερμανία να αλωνίζουν.
Χαρακτηριστική ήταν η στάση της γαλλικής κυβέρνησης που μολονότι ήταν κι αυτή Λαϊκομετωπική, άφησε ουσιαστικά αβοήθητους τους Ισπανούς ομοϊδεάτες της.

-Η Δημοκρατική Κυβέρνηση έλαβε τη μεγαλύτερη ενίσχυση από τη διεθνιστική βοήθεια της ΕΣΣΔ, αλλά και από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, που ήρθαν να πολεμήσουν εθελοντικά στο πλευρό της Ισπανικής Δημοκρατίας, γράφοντας χρυσές σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας. Ανάμεσά τους και δεκάδες Έλληνες αγωνιστές (Βαβούδης, Σακαρέλλος, Βιδάλης, κ.ά.), που πολέμησαν στις γραμμές του τάγματος “Γκεόργκι Ντιμιτρόφ” συγκροτώντας το λόχο “Νίκος Ζαχαριάδης” (που αργότερα μετονομάστηκε σε “Ρήγας Φεραίος”).

-Η μέρα της επίθεσης δεν επιλέχτηκε τυχαία, αλλά -μεταξύ άλλων- για να ματαιώσει τη Διεθνή Σπαρτακιάδα, με συμμετοχή χιλιάδων αθλητών από όλο τον κόσμο, που θα ξεκινούσε την επόμενη μέρα στη Βαρκελώνη. Όλα αυτά λίγες μόλις μέρες πριν τη ναζιστική φιέστα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, και πριν από την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά στην Ελλάδα.

-Οι πραξικοπηματίες είχαν μαζί τους μεγάλο τμήμα των ανώτερων αξιωματικών του στρατού -αφού η κυβέρνηση αμέλησε να εκκαθαρίσει τους φασιστικούς θύλακες- και πίστευαν πως χάρη στον αιφνιδιασμό, θα επικρατήσουν άμεσα και χωρίς σοβαρή αντίσταση. Ωστόσο, παρά την ασυγχώρητη ολιγωρία των κυβερνητικών αρχών και την άρνησή τους ανά περιπτώσεις να εξοπλίσουν τις λαϊκές μάζες, για να αποτρέψουν την κατάληψη κάποιων πόλεων από τον εχθρό, η αντίσταση οργανώθηκε, μαζικοποιήθηκε και κράτησε σχεδόν τρία χρόνια, με χαρακτηριστικό και πιο σπουδαίο επεισόδιο την επιτυχή υπεράσπιση της Μαδρίτης.

-Μία από τις εμβληματικές μορφές του αγώνα ήταν η θρυλική κομμουνίστρια Ντολόρες Ιμπαρούρι ή Πασιονάρια, όπως έμεινε στην ιστορία, για τους φλογερούς λόγους της και το περίφημο σύνθημα “No pasaran” -δε θα περάσουν. Μετά την ήττα των Δημοκρατικών, κατέφυγε στη Σοβιετική Ένωση κι επέστρεψε στην Ισπανία, μόλις μετά από το θάνατο του Φράνκο. Αν και ιστορικό στέλεχος, φέρει σοβαρή ευθύνη για τη ευρωκομμουνιστική μετάλλαξη του ΚΚ στη χώρα της. Έφυγε πλήρης ημερών το Νοέμβρη του 89′, τρεις μόλις μέρες μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου -για το συμβολισμό του πράγματος.

-Ο βομβαρδισμός της μικρής κωμόπολης της Γκερνίκα στη χώρα των Βάσκων από τα ναζιστικά αεροπλάνα, ήταν μία από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές του Ισπανικού Εμφυλίου (το πόσο σχετικός είναι ο όρος φαίνεται από το ότι ο βομβαρδισμός έγινε από τους Γερμανούς) που ενέπνευσε στον Πικάσο το ομώνυμο αριστούργημά του.
Ο κυβισμός διαλύει τις μορφές (έμψυχα κι αντικείμενα) για να αναδείξει όλες τις διαστάσεις τους κι είναι ίσως το πιο κατάλληλο ρεύμα-τεχνοτροπία, για να αποδώσει τη φρικιαστική διάσταση του πολέμου και του φασισμού, που διαλύει την ανθρώπινη ζωή.

-Ο ισπανικός εμφύλιος παρουσιάζει μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον, γιατί δοκιμάστηκαν στην πράξη οι στρατηγικές των βασικών πολιτικών δυνάμεων που βρίσκονταν στο προσκήνιο. Πρέπει να σημειωθεί βέβαια πως στην πράξη, οι αναρχικοί πχ ακολούθησαν τελείως διαφορετικά μονοπάτια από τις θεωρητικές ρους αρχές, αναλαμβάνοντας λίγα υπουργεία στην κυβέρνηση. Ενώ και ένα μέρος του κομμουνιστικού κινήματος βλέπει αυτοκριτικά την εμπειρία του ισπανικού εμφυλίου και τους παράγοντες που οδήγησαν στην ήττα.

-Ο εμφύλιος μες στον εμφύλιο, που κορυφώθηκε το Μάη του 37′ στη Βαρκελώνη, αλλά υπήρχε με διάφορες μορφές και προς διάφορες κατευθύνσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο που δείχνει ακριβώς αυτές τις αποκλίνουσες στρατηγικές και τις αντιθέσεις στις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατοπέδου. Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου ανέδειξε τα όριά της και την αναποτελεσματικότητά της ως προς το βασικό στόχο που έθεσε εξ αρχής: την απόκρουση του φασισμού.

-Από την άλλη, το πραξικόπημα των Φρανκιστών αποδεικνύει πόσο ανεκτική είναι η αστική τάξη στις δημοκρατικές διαδικασίες, όταν αυτές στρέφονται ενάντια στις επιδιώξεις της, και πόσο αποφασισμένη ήταν να μην αποδεχτεί την ύπαρξη μιας κόκκινης (ή ερυθρίζουσας) Ισπανίας στο μαλακό υπογάστριο της Γαλλίας και της Κεντρικής Ευρώπης, ως στήριγμα των Σοβιετικών, εν όψει του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Οι δυνάμεις που ένιψαν τα χέρια τους στην κολυμβήθρα της “μη επέμβασης”, τα έβαψαν με το αίμα των θυμάτων του φασισμού, εγχώριου και διεθνούς.

-Ο ισπανικός εμφύλιος παρουσιάζει μερικές αξιοσημείωτες ομοιότητες με τον αντίστοιχο ελληνικό, ακόμα και ως προς αυτά που ακολούθησαν, ως το 1974-75 (με την πτώση δυο δικτατοριών). Μια βασική διαφορά είναι πως στην Ισπανία το κομμουνιστικό κίνημα δεν κατάφερε να αξιοποιήσει την πλούσια παρακαταθήκη και το βαρύ ιστορικό φορτίο που άφησε αυτή η κορύφωση της ταξικής πάλης, οδηγούμενο στον ευρωκομμουνισμό.

-Στην ιστορία έχουν μείνει πολλά εμβληματικά κομμουνιστικά κι αναρχικά τραγούδια εκείνης της εποχής. Ένα από αυτά είναι και το υπέροχο “gallo rojo” (κόκκινος κόκορας) που αντιπαλεύει το φασισμό (το μαύρο κόκορα).

Se miraron cara a cara
y atacó el negro primero.
El gallo rojo es valiente
pero el negro es traicionero.

Gallo negro, gallo negro,
gallo negro, te lo advierto:
no se rinde un gallo rojo
mas que cuando está ya muerto

Βρέθηκαν πρόσωπο με πρόσωπο
κι επιτέθηκε πρώτος ο μαύρος.
Ο κόκκινος πετεινός είναι γενναίος
αλλά ο μαύρος είναι προδότης.

Μαύρε κόκορα, μαύρε κόκορα,
μαύρε κόκορα, σε προειδοποιώ:
Δεν παραδίδεται ένας κόκκινος κόκορας
Παρά μόνο όταν είναι πια νεκρός.

Το τραγούδι διασκευάστηκε στα Ελληνικά, με στίχους (του Β. Γκούφα) που αναφέρονται αλληγορικά στον ήρωα Νίκο Μπελογιάννη, και τραγουδήθηκε από την (πολύ νεαρή τότε) Ελένη Βιτάλη.