Δυο συνέδρια (των μπολσεβίκων), δύο κόσμοι
Η διαφοροποίηση του ονόματος, από ΠΚΚ (μπ) σε ΚΚΣΕ, ήταν μάλλον η λιγότερο σημαντική αλλαγή, καθώς μεταξύ των δύο συνεδρίων, 9ου και 23ου, είχε μεσολαβήσει μια αρνητική στροφή στη στρατηγική κατεύθυνση του κόμματος, που είχε στραφεί στα κριτήρια της αγοράς, για να λύσει τα προβλήματα της σοβιετικής οικονομίας.
Σήμερα συμπίπτει η επέτειος από την έναρξη του 9ου συνεδρίου του κόμματος των μπολσεβίκων, το 1920, και του 23ου συνεδρίου του ΚΚΣΕ -της μετεξέλιξης του ίδιου κόμματος- το 1966. Η διαφοροποίηση του ονόματος, ωστόσο, ήταν μάλλον η λιγότερο σημαντική αλλαγή που είχε συντελεστεί. Μεταξύ των δύο συνεδρίων είχαν μεσολαβήσει 46 χρόνια σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αλλά και μια αρνητική στροφή στο επίπεδο της στρατηγικής κατεύθυνσης του κόμματος, το οποίο στρεφόταν πια -το 66′- στην υιοθέτηση αστικών κριτηρίων κέρδους για την αποτελεσματικότητα της σοσιαλιστικής οικονομίας, χωρίς αυτό να υπαγορεύεται ως αναγκαιότητα από τις αντικειμενικές συνθήκες -όπως ίσχυε δηλαδή την περίοδο που οι μπολσεβίκοι υιοθέτησαν τη ΝΕΠ.
Το 9ο Συνέδριο των Μπολσεβίκων συνέπιπτε χρονικά με την επικράτηση του Κόκκινου Στρατού στον Εμφύλιο Πόλεμο -που δεν είχε σταματήσει ακόμα- και με την ανάγκη της άμεσης ανασυγκρότησης της χώρας, που είχε ματώσει οικονομικά από τις συνεχόμενες και πολύχρονες πολεμικές συγκρούσεις της περιόδου.
Το 23ο Συνέδριο, ήταν μετά την καθαίρεση του Ν. Χρουτσόφ από τη θέση του ΓΓ, και την αντικατάστασή του από τον Μπρέζνιεφ. Παρά το γεγονός της καθαίρεσης, όμως-που είναι μοναδική περίπτωση στα σοβιετικά χρονικά- δεν αναιρέθηκαν ουσιαστικά τα βασικά σημεία της στροφής που είχε σηματοδοτήσει το 20ό Συνέδριο, αφού είχαν τεθεί σε εφαρμογή, μόλις ένα χρόνο πριν, οι μεταρρυθμίσεις Κοσύγκιν, που σφράγιζαν την επικράτηση ιδιωτικο-οικονομικών κριτηρίων για τις σοβιετικές επιχειρήσεις, ενάντια σε διαφορετικές λογικές κεντρικού σχεδιασμού (πχ του Γκλουτσκόφ) που είχαν προταθεί και συζητιούνταν εκείνη την περίοδο.
Παρακάτω ακολουθεί μια ενδιαφέρουσα διπλή καταγραφή για τα δύο συνέδρια, που μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των αλλαγών που συντελέστηκαν, μέσα κι από τις διαφορές στην παρουσίαση των γεγονότων. Το πρώτο σκέλος, για κάθε συνέδριο προέρχεται από μια έκδοση του σοβιετικού οίκου “Νοβόστι”, με τίτλο “ΚΚΣΕ, από συνέδριο σε συνέδριο”, που παρουσιάζει διάφορα ενδιαφέροντα στοιχεία για τη λειτουργία και την ιστορία του μπολσεβίκικου κόμματος, ιδωμένα πάντα υπό το πρίσμα της εποχής κατά την οποία γράφτηκε (1985, λίγο πριν την ανάδειξη του Γκορμπατσόφ και της Περεστρόικα). Το δεύτερο σκέλος προέρχεται από το επετειολόγιο του 902, και είναι σαφώς πιο διεισδυτικό και κριτικό για τις αποφάσεις του 23ου Συνεδρίου.
9ο Συνέδριο – 1920
Α’ Σκέλος (Νοβόστι, από συνέδριο σε συνέδριο)
Βασικό καθήκον η οικονομική οικοδόμηση
Ο πόλεμος που επιβλήθηκε στη Σοβιετική Δημοκρατία από τις ενωμένες δυνάμεις της εσωτερικής και εξωτερικής αντεπανάστασης, πλησίαζε στο τέλος του. Το κόμμα των κομμουνιστών ήταν εκείνη η οργανωτική και συσπειρωτική δύναμυ που οδήγησε τους εργάτες και τους αγρότες στη νίκη. Σε επιφανή θέση στις εργασίες του 9ου συνεδρίου, βρίσκονταν τα ζητήματα της οικονομικής οικοδόμησης. Στο συνέδριο ο Λένιν εξέτασε τα ζητήματα αυτά από όλες τις πλευρές τους, τονίζοντας ότι η απόλυτη ενότητα θέλησης της εργατικής τάξης είναι ο απαραίτητος όρος της επιτυχούς λύσης τους. Το συνέδριο αποκάλυψε τον αντιμαρξιστικό χαρακτήρα των αντιλήψεων εκείνων των μελών του κόμματος, που αντιτάσσονταν στη χρησιμοποίηση των παλιών ειδικών, στο συγκεντρωτισμό της διακυβέρνησης του κράτους και στη μονοπρόσωπη διεύθυνση των βιομηχανικών επιχειρήσεων.
Β’ Σκέλος (902)
Συνέρχεται το 9ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας (μπολσεβίκων), το οποίο καθόρισε τα άμεσα οικονομικά καθήκοντα της Σοβιετικής χώρας και τόνισε την ανάγκη της συμμετοχής των συνδικαλιστικών οργανώσεων στην οικονομική ανοικοδόμηση. Η απόφαση που ενέκρινε το Συνέδριο «Για τα άμεσα καθήκοντα της οικονομικής ανοικοδόμησης» προέβλεπε πρώτα και κύρια την ανόρθωση των μεταφορών, την καλύτερη οργάνωση της παραγωγής καυσίμων και την ανάπτυξη της μεταλλουργίας. Το Συνέδριο τόνισε ακόμη πως η αποκατάσταση και η ανάπτυξη της οικονομίας της Σοβιετικής χώρας πρέπει να βασίζεται στον εξηλεκτρισμό της εθνικής οικονομίας.
Διαπάλη σημειώθηκε με την ομάδα των «ντεντιστών», που εναντιώνονταν στην μπολσεβίκικη άποψη για τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Απαντώντας τους, ο Β. Ι. Λένιν τόνισε: «Έχουμε ανάγκη από σιδερένια πειθαρχία, από σιδερένιο σύστημα που χωρίς αυτό δεν θα κρατούσαμε όχι μόνο και κάτι χρόνια αλλά ούτε δύο μήνες». Οι εργασίες του Συνεδρίου ολοκληρώθηκαν στις 5 του Απρίλη.
Ο Ιλίτς στο προεδρείου του 9ου Συνεδρίου
23ο Συνέδριο – 1966
Α’ σκέλος – (Νοβόστι, από συνέδριο σε συνέδριο)
Στόχοι-προτεραιότητες της κομμουνιστικής οικοδόμησης
Οι σύνεδροι εκπροσωπούσαν τους πάνω από 12 εκατομμύρια κομμουνιστές. Στο συνέδριο προσκλήθηκαν αντιπρόσωποι των κομμουνιστικών, εργατικών και εθνικοδημοκρατικών κομμάτων από 86 χώρες όλων των ηπείρων.
Το συνέδριο εξέτασε τα ζητήματα της διεθνούς κατάστασης και της εσωτερικής πολιτικής του ΚΚΣΕ την περίοδο που μεσολάβησε από το προηγούμενο συνέδριο. Ιδιαίτερη προσοχή συγκεντρώθηκε στο ζήτημα της κατοχύρωσης του παγκόσμιου σοσιαλιστικού συστήματος, της κύριας επαναστατικής δύναμης της σύγχρονης εποχής. Παράλληλα μ’ αυτό, το συνέδριο συζήτησε τα προβλήματα αναφορικά με τις επιτυχίες του εθνικο-απελευθερωτικού κινήματος των λαών της Ασίας και της Αφρικής, την πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό, για την υπεράσπιση της ειρήνης, της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού.
Σημαντική προσοχή αφιέρωσε το συνέδριο στο θέμα της ενίσχυσης της προλεταριακής ενότητας ανάμεσα στα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα και επαναβεβαίωσε την αφοσίωση του ΚΚΣΕ στη γενική γραμμή του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, προϊόν της συλλογικής δουλιάς που έγινε στις διεθνείς διασκέψεις του 1957 και του 1960.
Το συνέδριο συζήτησε τις οδηγίες για το πεντάρχρονο πρόγραμμα ανάπτυξης της λαϊκής οικονομίας την περίοδο 1966-1970. Τονίστηκε η ανάγκη να ενισχυθούν οι οικονομικές μέθοδοι και κίνητρα στη διεύθυνση της λαϊκής οικονομίας, να βελτιωθεί ο σχεδιασμός και να διευρυνθεί η οικονομική πρωτοβουλία και αυτοτέλεια των επιχειρήσεων, σοβχόζ και κολχόζ. Το συνέδριο υπογράμμισε την εξαιρετικά μεγάλη σημασία που έχει η επιτάχυνση της επιστημονικοτεχνικής προόδου για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την άνοδο της ευημερίας των εργαζομένων.
Η εκλεγμένη από το συνέδριο ΚΕ ανέδειξε το καθοδηγητικό της όργανο, το Πολιτικό Γραφείο. Στη θέση του Γενικού γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΣΕ εκλέχθηκε ο Λεονίντ Ιλίτς Μπρέζνιεφ.
Κι αυτός Ιλίτς (Μπρέζνιεφ) ήταν, αλλά το όνομα δεν κάνει τη χάρη
Β’ σκέλος (902)
Αρχίζει τις εργασίες του το 23ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (29/3-8/4/1966).
Το Συνέδριο αυτό δρομολόγησε μια σειρά μεταρρυθμίσεις στο επίπεδο της οικονομίας. Σύμφωνα με το Nέο Σύστημα οι πρόσθετες αμοιβές των διευθυντών (πριμ) θα υπολογίζονταν όχι με βάση την υπερκάλυψη του πλάνου σε όγκο παραγωγής, αλλά με βάση την υπερκάλυψη του πλάνου των πωλήσεων και θα ήταν συνάρτηση του ποσοστού του κέρδους της επιχείρησης. Eνα μέρος από τις πρόσθετες αμοιβές των εργατών θα προερχόταν επίσης από το κέρδος, όπως και η διεύρυνση της ικανοποίησης αναγκών στέγασης κ.ά. Eτσι, το κέρδος υιοθετήθηκε ως κίνητρο για την παραγωγή. Bάθυνε η διαφοροποίηση στο εργασιακό εισόδημα.
Δόθηκε η δυνατότητα οριζόντιων εμπορευματοχρηματικών συναλλαγών μεταξύ των επιχειρήσεων, άμεσων συμφωνιών με «καταναλωτικές μονάδες και εμπορικές οργανώσεις», καθορισμού τιμών, διαμόρφωσης κέρδους στη βάση αυτών των συναλλαγών κλπ. Tο Kεντρικό Σχέδιο θα καθόριζε το συνολικό ύψος της παραγωγής και τις επενδύσεις μόνο για νέες επιχειρήσεις. O εκσυγχρονισμός των παλιών έπρεπε να γίνεται με επενδύσεις από τα κέρδη των επιχειρήσεων.
H θεωρητική διολίσθηση και η αντίστοιχη πολιτική οπισθοχώρησης στην EΣΣΔ ήρθε σε μια νέα φάση ανώτερης ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, που απαιτούσε αποτελεσματικότερα κίνητρα και δείκτες συνολικά του κεντρικού σχεδιασμού και στην κλαδική και διακλαδική, στην επιχειρησιακή και διεπιχειρησιακή υλοποίησή του. Δηλαδή, απαιτούσε αντίστοιχη ανάπτυξη του κεντρικού σχεδιασμού στην κατεύθυνση ισχυροποίησης του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής.
Mε τις αγοραίες μεταρρυθμίσεις, με την απόσπαση της σοσιαλιστικής παραγωγικής μονάδας από τον κεντρικό σχεδιασμό, αποδυναμώθηκε ο σοσιαλιστικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Δημιουργήθηκε η δυνατότητα παραβίασης της κατανομής «ανάλογα με την εργασία».
Παράλληλα, απορρίφθηκαν προτάσεις και σχέδια για αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της πληροφορικής που μπορούσαν να συμβάλουν στη βελτίωση της τεχνικής επεξεργασίας στοιχείων, ώστε να βελτιώνεται και από αυτήν την άποψη η παρακολούθηση και ο έλεγχος της παραγωγής με φυσικούς δείκτες.
