ΕΑΜ-ΕΛΑΣ- ΕΠΟΝ και γερμανική επιστράτευση

Παρενθετικά θα ήθελα να πω το εξής: Όταν πρωτοδιάβασα για τα συγκεκριμένα γεγονότα, δε φανταζόμουν ότι μπορούν να υπάρξουν τέτοιου είδους εξελίξεις κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Ο λαός κατάφερε να οργανώσει επιτυχημένες απεργίες, όταν η οργάνωση απεργίας σήμαινε εκτέλεση. Σε αυτές τις κινητοποιήσεις συμμετείχαν και νέοι, 15, 16 και 17 ετών, οι οποίοι ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι στη μεγαλύτερη πολεμική μηχανή που γέννησε η σύγχρονη τουλάχιστον ιστορία. Και το θέμα είναι ότι νίκησαν! Οι απεργίες, πέτυχαν πολλούς από τους στόχους που έθεσαν. Μαθητές, στάθηκαν απέναντι στα γερμανικά και ιταλικά όπλα, απέναντι στα τεθωρακισμένα και σκοτώθηκαν για να μας υπενθυμίζουν ότι η αντίσταση έφερε βαρύ φόρο αίματος και ότι οι αγώνες πετυχαίνουν ακόμα κι όταν διεξάγονται απέναντι σε έναν υπέρτερο και πάνοπλο κατακτητή.

Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941, ιδρύθηκε το “Ε.Α.Μ.” (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), που εξελίχθηκε στην πιο σημαντική αντιστασιακή οργάνωση κατά τη διάρκεια της κατοχής και αριθμητικά αλλά και αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της αντίστασης εναντίον των κατακτητών. Την ιδρυτική του διακήρυξη, υπέγραψαν τέσσερα κόμματα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, το Αγροτικό κόμμα, η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Κ.Κ.Ε. που ήταν και ο κύριος αιμοδότης του. Η πείρα των κομμουνιστών από τη δράση των προηγούμενων ετών, αποδείχτηκε εξαιρετικά σημαντική, διότι είχαν αποκτήσει εμπειρία συνδικαλιστικής οργάνωσης κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Πολλοί από όσους συμμετείχαν στην οργάνωση του “Ε.Α.Μ.”, ήταν φυλακισμένοι επί της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά σε διάφορες φυλακές και τόπους εξορίας, όπως την Κίμωλο, τη Φολέγανδρο και τη Γαύδο.

Λίγες ημέρες μετά την ίδρυση του ΕΑΜ έγιναν ουσιαστικά βήματα, έτσι ώστε αυτό,  να αποκτήσει ένοπλο τμήμα αντίστασης. Με πρωτοβουλία του Κ.Κ.Ε. ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941, το Στρατιωτικό Κέντρο Αντίστασης (Σ.Κ.Α.) με επικεφαλής τους μόνιμους αξιωματικούς κομμουνιστές Θ. Μακρίδη και Ν. Παπασταματιάδη προκειμένου να εξεταστεί το ενδεχόμενο διεξαγωγής ένοπλης πάλης.

Τον Ιανουάριο του 1942, έγινε η 8η Ολομέλεια της Κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ η οποία πήρε αποφάσεις σχετικά με τον ανταρτοπόλεμο. Έτσι, με απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, ιδρύθηκε στις 16 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους ο “Ε.Λ.Α.Σ.” (Ελληνικός Λαΐκός Απελευθερωτικός Στρατός), ο οποίος αποτέλεσε το ένοπλο τμήμα του “Ε.Α.Μ.” και αναδείχτηκε στην πολυπληθέστερη αντάρτικη αντιστασιακή ομάδα.

Το έργο του “Ε.Α.Μ.” και του “Ε.Λ.Α.Σ.” υπήρξε τιτάνιο σε όλα τα επίπεδα. Μέσα από την έκδοση και διακίνηση εφημερίδων κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, προσπάθησε να εμψυχώσει το λαό και να τον ενημερώσει σχετικά με τις εξελίξεις και την αντιστασιακή δράση. Η βασική εφημερίδα που εξέδιδε το “Ε.Α.Μ.”, ονομαζόταν “Ελεύθερη Ελλάδα”, ενώ η εφημερίδα του “Ε.Λ.Α.Σ.”, ονομαζόταν “Απελευθερωτής”. Οι απώλειες του εχθρού υπολογίζονται σε περίπου 30 χιλιάδες νεκρούς και 6 χιλιάδες αιχμαλώτους. Λίγους μήνες πριν από την απελευθέρωση, ο “Ε.Λ.Α.Σ.” είχε απελευθερώσει περίπου τα 2/3 των εδαφών, ενώ κατά την αποχώρηση των Γερμανών έλεγχε τα 9/10 των εδαφών της χώρας.

Σταθμό στη δράση του ΕΛΑΣ αποτέλεσε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Το Νοέμβριο του 1942,αντάρτες του ΕΛΑΣ, συνεργαζόμενοι με αντάρτες του “Ε.Δ.Ε.Σ.” (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) και με Άγγλους Σαμποτέρ που κατέφθασαν από το Κάιρο με αλεξίπτωτα υπό τον Έντι Μάγιερς, προχώρησαν στην ανατίναξη της γέφυρας. Η συγκεκριμένη αντιστασιακή πράξη, είχε ως στόχο να διακόψει τον ανεφοδιασμό των Γερμανών στο πολεμικό μέτωπο της Βόρειας Αφρικής όπου διεξάγονταν μάχες μεταξύ των Γερμανών από τη μία πλευρά και των Άγγλων και Αμερικανών από την άλλη. Ο απόηχος της έκρηξης, έφτασε σε όλο το αντιστασιακό κίνημα της Ελλάδας καθώς και στα αντιστασιακά κινήματα της Ευρώπης. Εμψύχωσε το ηθικό του αγωνιζόμενου και δοκιμαζόμενου λαού, ο οποίος μαχόταν εναντίον ενός πάνοπλου και υπέρτερου κατακτητή.

Μετά το Νοέμβριο του 1942 και την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, οι αντιστασιακές ενέργειες του “Ε.Λ.Α.Σ.” απέκτησαν ακόμη πιο δυναμικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό της δυναμικής του ΕΑΜ ήταν οι μαζικές απεργίες που οργανώθηκαν κατά το έτος του 1943, προκειμένου να αποτραπεί η επιστράτευση Ελλήνων εργατών για λογαριασμό του Γ’ Ράιχ, καθώς και η επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής από το Στρυμόνα στον Αξιό. Η διοργάνωση απεργιών κάτω από την μπότα του Γερμανού κατακτητή, ήταν ένα δύσκολο και τιτάνιο έργο, ενδεικτικό της πατριωτικής στάση του “Ε.Α.Μ.” κατά τη διάρκεια της κατοχής. Τελικά, το αντιστασιακό κίνημα κατόρθωσε να αναιρέσει τα σχέδια των Γερμανών και όσο αφορά την διεύρυνση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής αλλά και όσο αφορά την επιστράτευση Ελλήνων εργατών.

Στις 22 Φεβρουαρίου του 1943, Ο Στρατηγός Σπάιντελ, απέστειλε στο εθνικό τυπογραφείο την απόφαση των Γερμανών σχετικά με την πολιτική επιστράτευση προκειμένου να δημοσιευτεί στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης. Ο Σπάιντελ, ανήκε στο επιτελείο στρατιωτικής διοίκησης της Ν/Α Ευρώπης, ήταν υπεύθυνος για την Ελλάδα και υφιστάμενος του Αντιστράτηγου Φελμπέρ. Στόχος της επιστράτευσης ήταν να εξευρεθεί εργατικό δυναμικό για τις ανάγκες του Ράιχ το οποίο αντιμετώπιζε πολύ μεγάλες δυσκολίες μετά την ήττα των Γερμανών στο Στάλινγκραντ στις 2 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους.

Μόλις έφτασε η γερμανική απόφαση στο εθνικό τυπογραφείο, οι οργανώσεις των εργατοΰπαλλήλων ενημέρωσαν τις Κεντρικές Επιτροπές του “Ε.Α.Μ.” και του Κ.Κ.Ε. για το γεγονός. Αμέσως μετά, οι αντιστασιακές εφημερίδες επιδόθηκαν σε μια προσπάθεια να ενημερώσουν τον κόσμο σχετικά με τη συγκεκριμένη εξέλιξη.

Στις 23 Φεβρουαρίου, μόλις μία μέρα μετά την αποστολή της γερμανικής απόφασης στο εθνικό τυπογραφείο, ιδρύθηκε η “Ε.Π.Ο.Ν.” (Ενιαία Πανελλαδική Ομοσπονδία Νεολαιών), η νεολαία του “Ε.Α.Μ.”, η οποία διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στα γεγονότα των επόμενων ημερών και μηνών. Οι νέοι που κινητοποιήθηκαν με την παρότρυνση της “Ε.Π.Ο.Ν.”, συμμετείχαν ενεργά στις πορείες, ενώ αρκετοί ήταν εκείνοι που σκοτώθηκαν στις διαδηλώσεις εκείνου του έτους.

Στις 24 Φεβρουαρίου, είχε οργανωθεί από τις δυνάμεις του “Ε.Α.Μ.” απεργία εργατοΰπαλλήλων. Δεκάδες χιλιάδες λαού συμμετείχαν στην κινητοποίηση εκείνης της ημέρας, μπροστά από το γραφείο του κατοχικού Πρωθυπουργού αλλά και από το Υπουργείο Εργασίας όπου έγιναν ομιλίες. Μετά τις ομιλίες, οι διαδηλωτές κατέλαβαν το Υπουργείο Εργασίας και έβαλαν φωτιά στα χαρτιά με τις λίστες των ονομάτων όσων θα επιλέγονταν για επιστράτευση.

Στις 25 Φεβρουαρίου, η εφημερίδα “Ριζοσπάστης” καλούσε το λαό να συνεχίσει τον αγώνα εναντίον της επιστράτευσης. Εκείνη την ημέρα, πραγματοποιήθηκαν απεργίες και άλλων ομάδων εργαζομένων,όπως των δημοσίων υπαλλήλων ενώ οι μάζες, αντί να κάμπτονται έδιναν όλο και πιο δυναμικά το παρόν. Η “Ε.Π.Ο.Ν.” με τη νεολαία, ήταν και αυτή παρούσα καθώς αρκετοί μαθητές απουσίαζαν από τις σχολικές αίθουσες και συμμετείχαν στις διαδηλώσεις. Οι νέοι, δε δίστασαν απέναντι στην καταστολή των κατοχικών δυνάμεων κι έτσι είχαν το πρώτο τους θύμα από τους Ιταλούς κατακτητές, ένα νέο παιδί δεκαπέντε ετών που ονομαζόταν Γιάννης Δρακόπουλος. Στις 26 Φεβρουαρίου, ΕΠΟΝίτισσες επισκέφτηκαν το σπίτι του νεκρού κρατώντας λουλούδια, ενώ κόσμος από τα γύρω μπαλκόνια έκλαιγε. Το επόμενο διάστημα, οι κατακτητές και η κατοχική κυβέρνηση αύξησαν ακόμη περισσότερο την τρομοκρατία προκειμένου να κάμψουν το ηθικό του λαού.

Παρά τη βία των δυνάμεων κατοχής, στις αρχές του ερχόμενου μήνα, δόθηκε αποφασιστική απάντηση. Στις 4 Μαρτίου του 1943, το Κ.Κ.Ε. είχε πληροφορίες ότι ο κατοχικός Πρωθυπουργός θα ανακοινώσει την επόμενη μέρα στο ραδιόφωνο, τη γερμανική απόφαση για επιστράτευση των εργαζομένων. Η Κ.Ο.Α. (Κομματική Οργάνωση Αθήνας) συνεδρίασε και αποφάσισε απάντηση με παλλαΐκή διαδήλωση στις 5 Μαρτίου, η οποία έμεινε στην ιστορία. Όλες οι οργανώσεις του ΕΑΜ και της “Ε.Π.Ο.Ν.” κινήθηκαν με πυρετώδεις ρυθμούς προκειμένου να κινητοποιήσουν τον κόσμο. Δόθηκε λοιπόν το σύνθημα για γενική πολιτική απεργία. Ο Ν. Πλουμπίδης (μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε.) γράφει σχετικά: “δεκάδες χιλιάδες λαϊκοί αγωνιστές βρίσκονταν σε πυρετώδη κίνηση. Τα τυπογραφεία και οι πολύγραφοι δούλευαν αδιάκοπα. Πλακάτ, σημαίες, συνθήματα ετοιμάστηκαν. Τα σχέδια πορείας του κάθε κλάδου καταστρώθηκαν. Χιλιάδες προκηρύξεις και τρυκ μοιράστηκαν. Οι συνδέσεις των διαφόρων κρίκων κανονίστηκαν. Τα χωνιά τότε εφευρέθηκαν και τέθηκαν σε εφαρμογή. Ολοι οι τομείς, όλα τα γρανάζια της πολύπλοκης και πολύπλευρης μηχανής τέθηκαν σε κίνηση κι άρχισαν ταχύτατα και κανονικά.”

Η απεργία υπήρξε καθολική. Υπολογίζεται ότι συμμετείχαν περισσότεροι από 300 χιλιάδες εργαζομένων, φοιτητών και νέων. Παρά την άγρια καταστολή, οι διαδηλωτές κατόρθωσαν να εισβάλλουν στο Υπουργείο Εργασίας και να κάψουν τις λίστες με τα ονόματα όσων θα επιστρατεύονταν. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, ακόμη και αυτούς που δεν χαρακτηρίζονται από συμπάθεια προς το ΕΑΜ, υπήρξαν πάνω από 18 νεκροί και 135 τραυματίες. Στον ξεσηκωμό ο οποίος πήρε πανεθνική διάσταση και εξαπλώθηκε και σε άλλες πόλεις, η “Ε.Π.Ο.Ν.” θρήνησε και πάλι αρκετά θύματα. Την επόμενη μέρα, ο κατοχικός Πρωθυπουργός Λογοθετόπουλος ανακοίνωσε μέσω του Τύπου, την ακύρωση της επιστράτευσης εξ’ αιτίας των ταραχών που δημιούργησε το “Ε.Α.Μ.”

Συμπερασματικά θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι το “Ε.Α.Μ.” αγωνίστηκε αποτελεσματικά εναντίον των τριών κατακτητών σηκώνοντας στις πλάτες του πολύ μεγάλο μέρος της αντίστασης. Με τις πορείες του Μαρτίου του 1943, κατόρθωσε να μην επιστρατευτούν Έλληνες εργάτες στη Γερμανία. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, έκανε ανάλογες απεργίες και πορείες προκειμένου να μην επεκταθεί η Βουλγαρική ζώνη κατοχής από το Στρυμόνα στον Αξιό, διότι οι Βούλγαροι φασίστες ήθελαν να εκβουλγαρίσουν βίαια τον ελληνικό πληθυσμό. Οι μάχες που έδωσε, η προσπάθεια που έκανε για να εμψυχώσει και να οργανώσει το λαό προκειμένου αυτός να επιβιώσει, αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά σημεία της σύγχρονης ιστορίας και αποδεικνύουν τη δύναμη που μπορούν να αποκτήσουν οι μάζες, ακόμη κι όταν αυτές αγωνίζονται κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες. Τελικά, μπορούν οι απεργίες και οι κινητοποιήσεις να είναι αποτελεσματικές; Η απάντηση είναι ΝΑΙ, ακόμα κι όταν αυτές διεξάγονται εναντίον της μεγαλύτερης πολεμικής μηχανής που γέννησε η σύγχρονη ιστορία.

F Zinn