«Εδώ υπήρχε η Κάνδανος…»
Το ολοκαύτωμα της Κανδάνου στις 3 του Ιούνη 1941 ήταν απάντηση των Γερμανών εισβολέων στην ηρωική αντίσταση του λαού της Κρήτης, στο έπος που γράφτηκε στην Ιστορία ως Μάχη της Κρήτης.
Κάνδανος, ένα μικρό χωριό της Κρήτης, έμελλε να γίνει ένα από τα μνημεία της ναζιστικής θηριωδίας κατά τη διάρκεια του Β` Παγκοσμίου Πολέμου. Το ολοκαύτωμα της Κανδάνου στις 3 του Ιούνη 1941 ήταν απάντηση των Γερμανών εισβολέων στην ηρωική αντίσταση του λαού της Κρήτης, στο έπος που γράφτηκε στην Ιστορία ως Μάχη της Κρήτης.
Η Μάχη της Κρήτης άρχισε στις 20 του Μάη 1941, όταν οι Γερμανοί επιχείρησαν με μαζικές ρίψεις αλεξιπτωτιστών να καταλάβουν τα νευραλγικά σημεία του νησιού. Συνάντησαν τη σθεναρή αντίσταση του κρητικού λαού, που με όποια μέσα διέθετε απέκρουσε τους εισβολείς, προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Η Μάχη της Κρήτης τελείωσε στις 31 του Μάη με την κατάληψη ολόκληρου του νησιού από τους Γερμανούς και την αποχώρηση των τελευταίων Άγγλων στρατιωτών, με κατεύθυνση την Αίγυπτο. Οι κατακτητές ρίχτηκαν με εκδικητική μανία κατά του αδούλωτου λαού της Κρήτης.
Η Κάνδανος είχε βομβαρδιστεί κατά την πρώτη μέρα της επιδρομής, ενώ στις 24 του Μάη, μετά από σφοδρή μάχη στο φαράγγι της Κανδάνου, σκοτώνονται πολλοί Γερμανοί.
Οι Γερμανοί δεν αρκέστηκαν στις λεηλασίες, τους εμπρησμούς και τις εκτελέσεις που έκαναν τις τελευταίες μέρες του Μάη και στις αρχές Ιούνη 1941 στην περιοχή Χανιών, βυθίζοντας ολόκληρα χωριά στο πένθος και στην ερήμωση. Στις 3 Ιούνη 1941 ξαναγύρισαν στην Κάνδανο για να εφαρμόσουν ολοκληρωτικά αντίποινα, γιατί οι κάτοικοι της κωμόπολης τόλμησαν ν’ αντισταθούν στο «μεγάλο Ράιχ».
Τρεις ανακοινώσεις των χιτλερικών που αναφέρονται στην καταστροφή της Κανδάνου στις 3 Ιούνη 1941. Αποτελούν χειροπιαστά ντοκουμέντα της ηρωικής αντίστασης του Κρητικού λαού απ’ τη μια και των απάνθρωπων εγκλημάτων των Γερμανών κατακτητών από την άλλη…
Το πρωί, γύρω στις 7, έφθασε ένας λόχος με διοικητή το φρούραρχο της Παλαιόχωρας λοχαγό Νίμβερ, κάλεσε με τηλεβόα τους κατοίκους της Κανδάνου να επιστρέψουν στα σπίτια τους και στις δουλειές τους, διαβεβαιώνοντάς τους ότι «δεν θα πειράξουν κανένα».
Όμως το προσκλητήριο αυτό δε βρήκε ανταπόκριση. Η παγίδα δεν πέρασε. Οι Καντανιώτες ήξεραν τι τους περίμενε.
Έτσι, χωρίς να περιμένουν και πολύ οι Γερμανοί άρχισαν το έργο της καταστροφής της κωμόπολης και των γύρω σ’ αυτή συνοικιών, καίγοντας με βενζίνη και ανατινάζοντας με δυναμίτη ένα προς ένα όλα τα σπίτια. Όμως δεν σταμάτησαν εκεί, κάθε τι που βρισκόταν μπροστά τους, στο πέρασμά τους, γέροι, γριές, ανάπηροι, ακόμα και κατοικίδια ζώα, εξοντώνονταν. Έτσι σκοτώσανε απάνθρωπα γυναίκα 70 χρόνων, την Παρασκευή Παπαδομανωλάκη, γέρους 75 και 70 χρόνων, τους Γεωργιλάκη Γιάννη και Πρωτοπαπαδάκη Κώστα, ανάπηρους, τον Σταύρο Καλογρίδη 57 χρόνων, ενώ έκαψαν μέσα στο σπίτι του τον Δημήτρη Κοντεκάκη 59 χρόνων.
Μετά την καταστροφή, στην είσοδο της Καντάνου από Χανιά, τοποθέτησαν μια ξύλινη πινακίδα. Επίσης, μια δεύτερη πινακίδα τοποθετήθηκε στην άλλη είσοδο της κωμόπολης από την Παλαιόχωρα. Στις ξύλινες αυτές πινακίδες γράψανε λόγια (στα γερμανικά και τα ελληνικά) που δήθεν δικαιολογούσαν την κτηνωδία τους.
Η καταστροφή της Κανδάνου, 3 Ιούνη 1941. Φωτογραφία από τα γερμανικά αρχεία, συλλογή Β. Μαθιόπουλου
Η πρώτη πινακίδα έγραφε: «Διά την κτηνώδη δολοφονία Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του μηχανικού από άνδρες, γυναίκες, παιδιά και παπάδες μαζί και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3/6/41 η Κάνδανος εκ θεμελίων διά να μην επανοικοδομηθεί πλέον ΠOTE».
H δεύτερη πινακίδα έγραφε: «Ως αντίποινον των οπλισμένων πολιτών ανδρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος».
Το 1943 οι Γερμανοί έφεραν μια μαρμάρινη πλάκα για να την τοποθετήσουν σε μνημείο που θα ’στηναν. Πάνω στην πλάκα αναγράφονταν τα εξής: «Εδώ υπήρχε η Κάνδανος, κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών Στρατιωτικών».
Μετά την καταστροφή της Κανδάνου απαγορεύτηκε η επαναοικοδόμησή της. Από τους κατοίκους της άλλοι φιλοξενήθηκαν σε γειτονικά χωριά και σε συγγενικά τους πρόσωπα και άλλοι έκτισαν τρώγλες στις πλαγιές των καντανιώτικων βουνών, όπου και εγκαταστάθηκαν.
Το καλοκαίρι του 1941 οι Καντανιώτες το περάσανε διωκόμενοι. Η Κάνδανος είχε χαρακτηριστεί απαγορευμένη περιοχή και όποιος περνούσε από εκεί εφόσον θα ’πεφτε σε γερμανική περίπολο, τον εκτελούσε.
*Στοιχεία από την έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ «Έπεσαν για τη ζωή» και τον Ριζοσπάστη
