Ενρίκο Μπερλινγκουέρ-Ο “σταρ” του ευρωκομμουνισμού
“Ο Μπερλινγκουέρ ήταν τίμιος άνθρωπος, μα αυτό δεν αρκεί για να είναι κανείς κομμουνιστής”.
Αν ο Σαντιάγο Καρίγιο του ΚΚ Ισπανίας υπήρξε ο “πρωθιερέας” του ευρωκομμουνισμού, ο ηγέτης του ΚΚ Ιταλίας Ενρίκο Μπερλινγκουέρ σίγουρα ήταν ο μεγαλύτερος σταρ του συγκεκριμένου αναθεωρητικού ρεύματος, προβεβλημένος αρκετά και στην Ελλάδα, λόγω της προνομιακής σχέσης του κόμματός του με το ΚΚΕ εσ., που διέθετε μιντιακή προβολή συχνά ευθέως ανάλογη της εκλογικής και κοινωνικής του επιρροής. Μετά τις ανατροπές το όνομά του μάλλον ξεχάστηκε, αν και κάποιοι το ξαναθυμήθηκαν με αφορμή έναν ακροδεξιό παππούλη με εμφανή διανοητικά θέματα στο κοινό του Ενικού σε συνέντευξη του Κουτσούμπα, όπου διερευνούσε τη σχέση μεταξύ ΠΑΜΕ (που αν δεν υπήρχε η Ελλάδα θα ήταν ένα Μονακό, που θα ‘λεγε και μια ψυχή) και του “Γερμανού κομμουνιστή Μπερλίνγκουερ”.
Αν κι ο ίδιος αρεσκόταν να αποδίδει τη δεξιά οπορτουνιστική στροφή του ΙΚΚ, που πήρε την αποφασιστική της μορφή επί ημερών του, στο έργο των Γκράμσι και Τολιάτι, όποια ψήγματα της σκέψης και δράσης τους κι αν δικαιολογημένα θεωρήσει κανείς προδρόμους του ευρωκομμουνισμού, το μόνο σίγουρο είναι πως απολογητές της αστικής εξουσίας και ιμπεριαλιστικών οργανισμών δεν έγιναν ποτέ.
Ο Μπερλινγκουέρ σε νεαρή ηλικία
Ο Ενρίκο Μπερλίνγκουερ γεννήθηκε στις 25 Μάη 1922 στο Σάσαρι της Αρδηνίας από έυπορη οικογένεια. Σπούδασε νομικά και το 1943 έγινε μέλος του ΚΚΙ, λαμβάνοντας την ίδια περίοδο μέρος στον αντιφασιστικό αγώνα. Το Γενάρη του ’44 συνελήφθη με την κατηγορία υποκίνησης διαδηλώσεων για το ψωμί κι έμεινε στη φυλακή τέσσερις μήνες. Το 1948, σε ηλικία 26 ετών αρχίζει να ανέρχεται σε υψηλότερα κομματικά αξιώματα και ένα χρόνο μετά γίνεται γραμματέας της νεολαίας το κόμματος. Δέκα χρόνια μετά γίνεται μέλος της ηγετικής ομάδας του ΚΚΙ, και αναδεικνύεται σε ένα είδος “δελφίνου” του Παλμίρο Τολιάτι, παρότι ο τελευταίος θα φύγει από τη ζωή αρκετά χρόνια πριν δει το Μπερλινγκουέρ στην ηγεσία του κόμματος. Στο 11ο συνέδριο του 1966 αναδεικνύεται σε μέγιστο ισορροπιστή μεταξύ της “δεξιάς” και της “αριστερής” πτέρυγας του ΚΚΙ, με την πρώτη να επιζητεί τη δημιουργία ενός “παναριστερού” σοσιαλιστικού κόμματος και τη δεύτερη να ζητά συμμαχία με τους αριστεριστές. Η δημοφιλία του εκτοξεύεται όπως πιστοποιεί η εκλογή του στην πρώτη θέση του ψηφοδελτίου στην περιφέρεια του Λατίου στις εκλογές του 1968. Την ίδια χρονιά αντιτίθεται ανοιχτά στην επέμβαση του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία και τον επόμενο χρόνο, ως αναπληρωτής γραμματέας πια σε συνάντηση των ΚΚ στη Μόσχα καταγγέλει εκ νέου ΕΣΣΔ και τον “σταλινισμό” της. Στο συνέδριο του 1969 υποστηρίζει τη ρεφορμιστική γραμμή της σταδικαής εξέλιξης του κοινωνικού συστήματος και την αναγκαιότητα της συμμετοχής του κόμματος στις “δημοκρατικές διαδικασίες”, δηλαδή επί της ουσίας στην αστική διαχείριση.
Το 1972 εκλέγεται γραμματέας και στο 12ο συνέδριο εμβαθύνει σε καθαρά αναθεωρητική πλέον κατεύθυνση την παλιά γραμμή του Τολιάτι για τη συνεργασία κομμουνιστών, σοσιαλιστών και καθολικών. Ιστορικά έμειναν τρία άρθρα του στο περιοδικό “Rinascita” το φθινόπωρο του 1973, όπου με αφορμή το πραξικόπημα του Πινοσέτ στη Χιλή, που κατά τον ίδιο οφειλόταν στην “εύθραυστη δημοκρατία” της χώρας, διατυπώνει τη θέση περί “ιστορικού συμβιβασμο μεταξύ των δυνάμεων που περιλαμβάνουν και αντιπροσωπεύουν τη μεγάλη πλειονότητα του ιταλικού λαού”, κάτι που μεταφραζόταν σε πρόσκληση συνεργασίας με την ιταλική χριστιανοδημοκρατία.
Ενισχυμένος από τις εκλογικές επιτυχίες του κόμματός του στις το ’75 και το ’76, ο Μπερλινγκουέρ νιώθει πια έτοιμος για την πλήρη ρήξη με την ΕΣΣΔ, όταν στη Μόσχα, μπροστά σε 5000 αντιπροσώπους ΚΚ απ’όλο τον κόσμο, μιλά για την αξία της “δημοκρατίας” και της “πολυφωνίας”, υπογραμμίζει την αυτονομία του ΙΚΚ και εξαίρει τον “ιταλικό δρόμο στο σοσιαλισμό” και καταδικάζει την ανάμειξη της ΕΣΣΔ στα εσωτερικά των αδελφών κομμάτων. Την ίδια περίοδο, σε συνέντευξή του δηλώνει πως “νιώθει ασφαλής κάτω απ’την ομπρέλα του ΝΑΤΟ”, κάτι που δεν είχε προηγούμενο στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Οι αριστερές “ευλογίες” στη βορειοατλαντική συμμαχία ήρθαν να προστεθούν στον ήδη δεδομένο “φιλοευρωπαϊκό” προσανατολισμό του κόμματος, βασικού χαρακτηριστικού εξάλλου του συνόλου των ευρωκομμουνιστικών κομμάτων.
Μπρέζνιεφ και Μπερλινγκουέρ σε χειραψία του 1973, όταν υπήρχε ήδη ψυχρότητα, αλλά όχι πλήρης ρήξης ΚΚΙ και ΚΚΣΕ
Η επίσημη γέννηση του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος έρχεται το 1977 σε συνάντηση των Καρίγιο, Μπερλινγκουέρ και Ζωρζ Μαρσαί του Γαλλικού ΚΚ. Την περίοδο της απαγωγής του Άλντο Μόρο, που έγινε ακριβώς τη μέρα που θα συζητούνταν η παροχή ψήφου εμπιστοσύνης από το ΚΚΙ σε χριστιανοδημοκρατική κυβέρνηση, ο ίδιος υποστήριξε τη γραμμή της μη συζήτησης με τους απαγωγείς. Η δολοφονία του Μόρο πάντως σήμανε ουσιαστικό το τέλος της πολιτικής του ιστορικού συμβιβασμού, το οποίο διακήρυξε κι ο ίδιος το 1980. Την ίδια χρονιά τάσσεται κατά της σοβιετικής επέμβασης στο Αφγανιστάν, και ένα χρόνο μετά δηλώνει πως “Η επανάσταση του Οχτώβρη εξάντλησε τη δυναμική της”. Έφυγε από τη ζωή έξι μέρες πριν από τις ευρωεκλογές του 1984, από εγκεφαλική αιμορραγία που του συνέβη στη διάρκεια προεκλογικής ομιλίας στην Πάδοβα. Υπολογίζεται πως ένα εκατομμύριο κόσμος παρέστη στην κηδεία του, ενώ η συγκίνηση για την αδόκητη απώλεια του Ιταλού πολιτικού αποτυπώθηκε και στην κάλπη, όπου το ΚΚΙ αναδείχθηκε πρώτη πολιτική δύναμη για μοναδική φορά στην ιστορία του, με ποσοστό 33,3%. Όπως έγραφε σε άρθρο του πριν λίγα χρόνια ο Μάρκο Ρίτσο, γ.γ του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος “Ο Μπερλινγκουέρ ήταν τίμιος άνθρωπος, μα αυτό δεν αρκεί για να είναι κανείς κομμουνιστής”.
Κλείνουμε με ένα τραγούδι του γνωστού στην Ιταλία τραγουδοποιού Αντονέλο Βεντίτι, που γράφτηκε και κυκλοφόρησε το σημαδιακό 1991, με τίτλο “Γλυκιέ Ενρίκο”, όπου η αμφιθυμία που προκάλεσε στους πάλαι ποτέ οπαδούς του ΚΚΙ είναι κάτι παραπάνω από ορατή, καθώς στους στίχους υπάρχει αναφορά στην “άδεια πλατεία” όπου κάποτε “υπήρχε τόσος κόσμος κάτω απ’τη μεγάλη σημαία”, αλλά και “πόσα ψέμματα, πόσα μυστικά στον πάτο της θάλασσας”. Παράλληλα, πέρα από την απογοήτευση με το κομμουνιστικό όραμα, υπάρχει και η πικρία για τον “κόσμο που αλλάζει, που επέλεξε σημαία”, αλλά “το μόνο που έμεινε, είναι μια πιο πραγματική αδικία”.
