Fake news και Μικρασιατική καταστροφή

Ο ελληνικός στρατός το καλοκαίρι του 1921 προελαύνει μέχρι τον ποταμό Σαγγάριο, μερικές δεκάδες χιλιόμετρα έξω από την Άγκυρα. Αφού αποτυγχάνει να καταλάβει την πρωτεύουσα του εχθρού, οπισθοχωρεί λίγο και μένει καθηλωμένος για έναν περίπου χρόνο. Το καλοκαίρι του 1922 ξεκινάει η τουρκική αντεπίθεση. Ας ξεφυλλίσουμε την «Αμάλθεια», την πιο παλιά και μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα της Σμύρνης, για να δούμε πώς παρουσιάστηκαν τα γεγονότα που ακολούθησαν.

Μερικές εβδομάδες πριν την ολοκληρωτική κατάρρευση του μετώπου, μέσα από τις στήλες της εφημερίδας καλλιεργείται το κλίμα ότι επίκειται η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τον ελληνικό στρατό.

«[Οι ιταλικές εφημερίδες] εκφράζουσι φόβους μήπως η Ελλάς σιωπηρώς βοηθούμενη υπό της Αγγλίας προβή εις το μέγα πραξικόπημα της καταλήψεως της Κωνσταντινουπόλεως αιφνιδιαστικώς». Πόσο αιφνιδιαστικό είναι ένα πραξικόπημα που έχει προαναγγελθεί από τον τύπο είναι ένα ερώτημα που δεν τέθηκε και δεν απαντήθηκε.

Δημοσιεύονται φήμες ότι η Βρετανική κυβέρνηση θα ανακαλέσει τον Χάρριγκτων από τη θέση του διοικητή της Κωνσταντινούπολης επειδή, δήθεν, ενέργησε με δική του πρωτοβουλία και ανέκοψε την προέλαση του ελληνικού στρατού προς την Πόλη.

Ταυτόχρονα, στις ίδιες σελίδες αποτυπώνονται σκηνές από ένα μέλλον που απέχει ελάχιστα.

Το Πατριαρχείο υποδέχεται πρόσφυγες που φτάνουν στην Κωνσταντινούπολη από τη Σαμψούντα με τα πόδια, διανύοντας απόσταση μεγαλύτερη των εφτακοσίων χιλιομέτρων. Βλέπουν άραγε οι Σμυρνιοί σε αυτούς τους ρακένδυτους, μια εικόνα από το δικό τους μέλλον;

Στο μεταξύ η ελληνική κυβέρνηση συζητά στη βουλή ως κατεπείγον και ψηφίζει το νόμο «περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχομένων εις τους Ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής» ώστε να αποτρέψει τους Πόντιους και άλλους Μικρασιάτες πρόσφυγες να φτάσουν στην Ελλάδα.

Αρχές Αυγούστου του 1922, όταν δηλαδή η τουρκική αντεπίθεση απέχει χρονικά λίγες μέρες, οι δημοσιογράφοι και οι στρατιωτικοί, που αποτελούν τις πηγές τους, υποτιμούν συστηματικά τον επερχόμενο κίνδυνο.

Επικαλούμενοι φήμες και δημοσιεύματα σε ιταλικές εφημερίδες οι δημοσιογράφοι δημιουργούν την εντύπωση ότι το τέλος του πολέμου, υπέρ της Ελλάδας, βρίσκεται πια πολύ κοντά. Έχουν δίκιο, αλλά μόνο εν μέρει.

«[…] εις την Ελλάδα λίαν προσεχώς θα δοθή η ευκαιρία όπως επιβάλη εις την Τουρκίαν την υπεροχήν των όπλων της εκ της οποίας εξαρτάται η τελική λύσις του Ανατολικού προβλήματος».

Στην Αθήνα η ζωή συνεχίζεται ανεπηρέαστη από τα σύννεφα του πολέμου. Ο Μαρίνος Αντωνάτος δολοφονεί την αδερφή του με εννέα σφαίρες επί της οδού Πανεπιστημίου επειδή εκείνη είχε εγκαταλείψει την οικογενειακή εστία. Τέτοιες ιστορίες όπου το αίμα κατονομάζεται και το σεξ υπονοείται φαίνεται πως εξιτάρουν ιδιαίτερα την κοινωνία της Σμύρνης λίγο πριν το τέλος της. Η τελευταία ιστορία, που θα δημοσιευτεί σε συνεχόμενα πρωτοσέλιδα, είναι πραγματικά αντάξια ενός μεγάλου φινάλε.

Ένα βράδι στις αρχές Αυγούστου ο εφοπλιστής Γεώργιος Χατζηκυριάκου θα χάσει σε χαρτοπαικτική λέσχη της Κηφισιάς το ποσό των 575 χιλιάδων δραχμών. Μαζί του έχει μόνο 400 χιλιάδες, οπότε θα τον συνοδέψουν μέχρι την έπαυλή του κάποιοι του μαγαζιού. Αφού τους εξοφλήσει, θα αυτοκτονήσει.

Το μονόστηλο που ανακοίνωσε το θάνατο του εφοπλιστή θα ακολουθήσουν τρεις πρωτοσέλιδες επιφυλλίδες. Ηθικολογίζουσα η πρώτη, πιο ζουμερές οι επόμενες από τη στιγμή που ο αρθρογράφος θα ανακαλύψει (ή θα επινοήσει;) το ρόλο των γυναικών στην ιστορία. «Δύο ωραιόταται κυρίαι της αριστοκρατίας» εξύφαναν με μαεστρία τα δίχτυα τους και παρέσυραν τον Χατζηκυριάκου στην καταστροφή χαμογελώντας του, αγγίζοντάς τον απαλά και αφήνοντας να εννοηθεί ότι  η σεξουαλική συνεύρεση με δύο γυναίκες ταυτόχρονα δεν ανήκει μόνο στη σφαίρα της ανδρικής φαντασίωσης.

Βρισκόμαστε στα μέσα Αυγούστου του 1922. Οι δυνάμεις του Κεμάλ έχουν ξεκινήσει τη σαρωτική τους αντεπίθεση και η εφημερίδα δημοσιεύει τα στρατιωτικά ανακοινωθέντα, τα οποία θα μπορούσαν, χωρίς καμία υπερβολή, να χαρακτηριστούν fake news.

Ακόμα και τώρα που η αντεπίθεση των Τούρκων είναι γεγονός, θεωρείται τακτικισμός που σκοπό έχει να αποσπάσει οφέλη στο διπλωματικό πεδίο και όχι πραγματικός κίνδυνος.

Η εικόνα που μεταδίδει η εφημερίδα στους αναγνώστες της είναι πως η νίκη του ελληνικού στρατού είναι εξασφαλισμένη.

Η εφημερίδα φιλοξενεί και δηλώσεις του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού Αθανάσιου Εξαδάκτυλου.

Σε μερικές μέρες ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας πρόκειται να συγκρουστεί με μετεωρίτη αλλά τα δημοσιεύματα συνεχίζουν να περιγράφουν μια παράλληλη πραγματικότητα.

Κάποιοι όμως φαίνεται πως έχουν καταλάβει τι πρόκειται να ακολουθήσει. Οι υπουργοί των Στρατιωτικών και των Εσωτερικών, Θεοτόκης και Στράτος, επιβιβάζονται σε ένα πλοίο τα μεσάνυχτα της 18ης προς 19η Αυγούστου και επιστρέφουν στην Αθήνα, χωρίς παράτες και τυμπανοκρουσίες.

Στο τελευταίο φύλλο της εφημερίδας που κυκλοφόρησε δημοσιεύονται καταχωρήσεις του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου «Ελικών», της Ελληνογαλλικής Σχολής «Ανατολή» και του Διεθνούς Αμερικανικού Κολλεγίου που ανακοινώνουν την έναρξη των μαθημάτων τους την 5η Σεπτεμβρίου 1922. Μια είδηση που δεν ενδιαφέρει πια κανέναν.

Το περιεχόμενο της «Αμάλθειας» είναι διαθέσιμο μέσω της ψηφιακής βιβλιοθήκης της Βουλής.

https://library.parliament.gr/Portals/6/pdf/digitalmicrofilms.pdf

Στέλιος Καραγιαννόπουλος