18 Γενάρη 1943… – Η μέρα που έληξε ο αποκλεισμός του Λένινγκραντ κι ο Ζούκοφ πήρε τον τίτλο του Στρατάρχη…

Λέμε ότι 27/1/44 έληξε ο αποκλεισμός και γράφουμε όλοι τότε τα άρθρα μας για την πολιορκία του Λένινγκραντ. Η αλήθεια είναι ότι ο αποκλεισμός έληξε στις 18/1/1943 (Από 8 Σεπτέμβρη 41 μέχρι 18 Γενάρη 43). Η πολιορκία του Λένινγκραντ είναι αυτή που έληξε στις 27/1/1944 (Από 4 Σεπτέμβρη 1941 μέχρι 27 Γενάρη 1944), με την απώθηση των Γερμανικών στρατευμάτων για πάντα.

Εκείνη τη μέρα  (18 Γενάρη 1943) ολοκληρώθηκε το σπάσιμο του αποκλεισμού. Εκείνη τη μέρα ο Ζούκωφ πήρε τον τίτλο του Στρατάρχη. Κι η λήξη του αποκλεισμού θεωρήθηκε σαν “ήμισυ του παντός” για την ολοκλήρωση της νίκης στο Λένινγκραντ.

Ο ίδιος ο Ζούκωφ στο χάρτη των επιχειρήσεων (χάρτης 3), έχει τίτλο:
“ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝΓΚΡΑΝΤ. ΓΕΝΑΡΗΣ 1943 – ΓΕΝΑΡΗΣ 1944. Συγκεκριμένα από 18/1/43 μέχρι 27/1/44.

Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝΓΚΡΑΝΤ

Η επίθεση των Γερμανών στο Λένινγκραντ άρχισε στις 8/9/41. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους στόχους της Βέρμαχτ, όχι μόνο για ψυχολογικούς προπαγανδιστικούς λόγους (το Λένινγκραντ είναι η πατρίδα της επανάστασης) αλλά και για πολύ πιο συγκεκριμένους στρατηγικούς. Το Λένινγκραντ ήταν πολύ μεγάλο βιομηχανικό κέντρο της ΕΣΣΔ. Κι αν έπαιρναν το Λένινγκραντ, θα ένωναν τις δυνάμεις τους με τους συμμάχους τους Φινλανδούς που επιτίθεντο στο Λένινγκραντ από βορά κι έτσι θα σχημάτιζαν ένα νέο βόρειο μέτωπο εναντίον της Μόσχας. Οι διαταγές του Χίτλερ για την επιχείρηση αυτή, που είχε την ονομασία «Επιχείρηση Βόρειο Σέλας» (Operation Nordlicht), απέκλειαν οποιαδήποτε χρονοτριβή και διέτασσαν την πλήρη ισοπέδωση της πόλης του Λένιν. Αν τα κατάφερναν… καλύτερα ας μην το σκεφτούμε, αφού έτσι κι αλλιώς δεν τα κατάφεραν.

Η προέλασή τους που ήταν “κεραυνοβόλα” στην αρχή, σιγά-σιγά, με την άμυνα, με τα σαμποτάζ των ανταρτών, με τις εφεδρείες των σοβιετικών, έγινε πολύ αργή. Από κει που προχωρούσαν με ρυθμό 5 χιλιόμετρα τη μέρα, έφτασαν να προχωρούν 1 χιλιόμετρο τη μέρα κι όχι σε όλο το μέτωπο. Μέχρι που στις αρχές Οκτώβρη 1942, οι αιχμάλωτοι πληροφορούσαν τους σοβιετικούς, ότι οι Γερμανοί σκάβουν αμπριά. Σταμάτησαν κι ετοιμάζονταν για χειμώνα και για άμυνα.

Ο Χίτλερ έξαλλος. Η τακτική του αναπροσαρμόστηκε. Θα καταστρέφανε λέγανε το Λένινγκραντ και τον πληθυσμό του, με συνεχείς βομβαρδισμούς και με την πείνα. Το επιτελείο του Πολεμικού Ναυτικού των γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων εξέδωσε μυστική ντιρεκτίβα στην οποία αναφερόταν: «Ο Φύρερ αποφάσισε να εξαφανίσει το Πέτερμπουργκ από το πρόσωπο της Γης. Μετά την ήττα της Σοβιετικής Ρωσίας δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον για την απώτερη ύπαρξη αυτού του πυκνοκατοικημένου σημείου. Προτείνεται να αποκλειστεί στενά η πόλη και με βολές από τα όπλα όλων των διαμετρημάτων, καθώς και με τον αδιάκοπο βομβαρδισμό να ισοπεδωθεί». Οι Γερμανοί, οι Φιλανδοί και μια μεραρχία Ισπανών φασιστών, είχαν  περικυκλώσει κι αποκλείσει το Λένινγκραντ από όλες τις μεριές.

Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ. Η ΠΕΙΝΑ. Ο «ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ».

Σε μεγάλο βαθμό τα κατάφεραν. Η πείνα θέρισε. Στο Λένινγκραντ πέθαναν από τον πόλεμο και κυρίως από την πείνα, πιο πολλοί άνθρωποι, από το σύνολο των Αγγλικών και Αμερικάνικων δυνάμεων σ’ όλο το Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Η ηρωική άμυνα του Λένινγκραντ διήρκεσε 872 μέρες. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας οι ναζί έριξαν στο Λένινγκραντ 107.000 βόμβες και 159.000 βαριά βλήματα. Η αεροπορία και το πυροβολικό του εχθρού κατέστρεψαν πάνω από 3.000 και επέφεραν ζημιές σε 7.000 περίπου κτίρια. Στις μάχες και τους βομβαρδισμούς σκοτώθηκαν 16.647 άνθρωποι, 38.702 τραυματίστηκαν, ενώ από την πείνα πέθαναν 641.803 κάτοικοι του Λένινγκραντ.

Όμως οι σοβιετικοί βρήκαν τρόπο να σπάσουν τον αποκλεισμό, αλλά… μόνο το χειμώνα. Έφτιαξαν δρόμο πάνω στην παγωμένη λίμνη Λάτογκα, που ήταν η μόνη επαφή της πόλης με την υπόλοιπη ΕΣΣΔ, που δεν την έλεγχαν οι Γερμανοί. Έστρωσαν και σιδηροδρομική γραμμή πάνω στον πάγο. Πήρε το όνομα “ο δρόμος της ζωής”. Έτσι μετέφεραν προμήθειες και όπλα. Αλλά πάντα μέσα στην εμβέλεια των Γερμανικών πυροβόλων. Και πάντα με το φόβο ότι ο πάγος ίσως σπάσει. Δείτε το χάρτη 1 που δείχνει τον αποκλεισμό. Δείτε και στο χάρτη 3 που είναι σχεδιασμένος “ο δρόμος της ζωής”.

Τα εφόδια που ήρθαν από το «δρόμο της ζωής» βοήθησαν στο να διπλασιαστεί η μερίδα ψωμιού για τους πολιορκημένους. Απ’ τον ίδιο δρόμο απεγκλωβίστηκαν περίπου ένα εκατομμύριο κάτοικοι του Λένινγκραντ , κυρίως ηλικιωμένοι, παιδιά και τραυματίες. Υπολογίζεται ότι έτσι μεταφέρθηκαν εκτός κλοιού πάνω από 500.000 άμαχοι.

Οι κάτοικοι της πόλης άντεξαν με κάθε τρόπο στην πείνα και τις άλλες στερήσεις. Κι εκτός αυτού βρήκαν και τρόπο να συνεχίσουν την παραγωγή όπλων μέσα στην πολιορκημένη πόλη. Μόνο μέσα σε μισό χρόνο, έφτιαξαν 713 τανκς, 480 θωρακισμένα οχήματα, 58 θωρακισμένα τραίνα, πάνω από 3000 πυροβόλα, γύρω στις 10.000 όλμους, 80.000 “κατιούσες”. Μάλιστα οι ήρωες του Λένινγκραντ έφτιαξαν κι έστειλαν στη Μόσχα, όταν γινόταν εκεί η μεγάλη μάχη της Μόσχας, πάνω από 1000 πυροβόλα κάθε είδους.

Ο ΠΑΝΤΑΧΟΥ ΠΑΡΩΝ ΖΟΥΚΩΦ. 

Τον ίδιο καιρό, πολύ πιο μακριά, εξελίσονταν η μεγάλη μάχη του Στάλινγκραντ. Η μάχη του Στάλινγκραντ δεν είχε λήξει. Αλλά οι Γερμανοί είχαν παγιδευτεί κι η μοίρα τους ήταν στα χέρια του κόκκινου στρατού. Πριν ακόμα λήξει η μάχη, ο Ζούκωφ παίρνει εντολή να πάει στο Λένινγκραντ. Η εντολή του Ι. Β. Στάλιν είναι «Πηγαίνετε στο Λένινγκραντ που βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Οι Γερμανοί παίρνοντας το Λένινγκραντ και σμίγοντας με τους Φινλανδούς μπορούν να υπερφαλαγγίσουν και να χτυπήσουν τη Μόσχα». Να πάει να οργανώσει και να διευθύνει τη μάχη για το σπάσιμο του αποκλεισμού της πόλης. Την επιχείρηση “Ίσκρα”.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ “ΙΣΚΡΑ” – ΛΗΞΗ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ

Δείτε το χάρτη 2. Η Ίσκρα ήταν το «βόρειο» τμήμα της γενικευμένης χειμερινής αντεπίθεσης που εξαπέλυσαν οι σοβιετικοί μετά το θρίαμβο του Στάλινγκραντ. Η επιχείρηση υλοποιήθηκε από τις δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού, με στόχο τη δημιουργία χερσαίας σύνδεσης στο πολιορκούμενο Λένινγκραντ, από τις 18 Ιανουαρίου. Στις 22 Ιανουαρίου, η πρώτη γραμμή μετώπου είχε σταθεροποιηθεί κι άνοιξε με επιτυχία στην πόλη ένα χερσαίο διάδρομο μήκους 8 – 10 χιλιομέτρων στον οποίο οι σιδηροδρομικές γραμμές που κατασκευάστηκαν, επέτρεψαν τον συντομότερο ανεφοδιασμό της πόλης έναντι της παλαιάς διαδρομής μέσω της παγωμένης λίμνης Λάντογκα. Δείτε στους χάρτες 2 και 3, που φαίνεται η επιχείρηση Ίσκρα κι ο παράκτιος διάδρομος που ανοίχτηκε για να επικοινωνεί το Λένινγκραντ με την υπόλοιπη ΕΣΣΔ.

Μετά από το άνοιγμα του παράκτιου διαδρόμου για τον εφοδιασμό της πόλης, οι επιθέσεις του σοβιετικού στρατού συνεχίστηκαν με στόχο της απώθηση των Γερμανών και τη λύση της πολιορκίας της πόλης. Επιχείρηση “Πολικός Αστέρας”. Στόχος που δεν ολοκληρώθηκε παρά μόνο ακριβώς ένα χρόνο αργότερα, στις 27 Γενάρη 1944. Δείτε χάρτη 3.

Η νίκη στο Λένινγκραντ υπήρξε ισάξια των νικών στη Μόσχα και στο Στάλιγκραντ. Οι στρατιώτες, οι εργάτες κι οι πολίτες του Λένινγκραντ: Σταμάτησαν τους Γερμανούς και κράτησαν την πόλη. Άντεξαν την πείνα και τις κακουχίες. Συνέχισαν κανονικά την παραγωγή όπλων στα εργοστάσια της πόλης. Χτύπησαν τον αποκλεισμό και την πείνα με το “δρόμο της ζωής” πάνω στη λίμνη Λάντογκα. Κέρδισαν τον παράκτιο διάδρομο με την επιχείρηση Ίσκρα. Έδιωξαν τους Γερμανούς από το Λένινγκραντ και τους πήγαν μέχρι την πύλη του Βραδεμβούργου.

Την ίδια μέρα που ολοκληρώθηκε η λήξη του αποκλεισμού του Λένινγκραντ, ο Ζούκωφ πήρε τον τίτλο του Στρατάρχη. Δεν ήταν τυχαίο. Μέσα στο Γενάρη του 1943 είχε κερδίσει τη μάχη του Στάλιγκραντ κι είχε τελειώσει τον αποκλεισμό του Λένινγκραντ.

ΤΑ ΡΩΣΙΚΑ ΣΚΥΛΙΑ

Μια λεπτομέρεια των μαχών, όπως την περιγράφει ο Γερμανός στρατιώτης William Lubbeck, στο βιβλίο του «Στις πύλες του Λένινγκραντ».

«Ο κόκκινος στρατός έστελνε σκυλιά να διασχίσουν τις γραμμές μας. Στα φτωχά εκείνα ζώα είχαν δέσει δυναμίτη γύρω από το κορμί τους και τα είχαν εκπαιδεύσει να τρέχουν και να κρύβονται κάτω από τα οχήματά μας. Όταν έκαναν κάτι τέτοιο, οι κεραίες των πυροκροτητών που βρίσκονταν στις ράχες τους, κάμπτονταν και πυροδοτούσσν τα εκρηκτικά».

ΠΗΓΕΣ

1. Από το Ριζοσπάστη για την πολιορκία 

2. Από το Ριζοσπάστη για το δρόμο της ζωής.

3. Από την Κατιούσα

VIDEOS

1. Video της σειράς «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα» Αμερικανοσοβιετικής παραγωγής για την πολιορκία του Λένινγκραντ. Στα Ελληνικά. Διάρκεια 57 λεπτά. https://youtu.be/Vx3XFv-hj4Y

2. Video της σειράς της Ρωσικής τηλεόρασης «WWII. THE WAR SOVIET STORM. Siege of Leningrand». Στα Αγγλικά. Διάρκεια 47 λεπτά. https://youtu.be/-sVPjvZ7YT8

ΒΙΒΛΙΑ

1. Στατάρχη Ζούκωφ Απομνημονεύματα. «Αναμνήσεις και στοχασμοί».

2. Υπουργείο Άμυνας ΕΣΣΔ. Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

3. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Σύγχρονη Εποχή. Συλλογικό έργο. Τόμος δεύτερος.

4. David Irving. Ο πόλεμος του Χίτλερ.

5. B. H. Liddel Hart. Οι Γερμανοί στρατηγοί μιλάνε.

6. Οι πηγές του Βόλγα. Curzio Malaparte

7. Στις πύλες του Λένινγκραντ. Η ιστορία ενός στρατιώτη της Γερμανικής ομάδας στρατιών «Βορράς». William Lubbeck

Μάνος Δούκας

Για την 7η συμφωνία του Σοστακόβιτς που γράφτηκε για το Λένινγκραντ και παίχτηκε πρώτη φορά μέσα σ’ αυτό κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, θα γράψουμα αναλυτικά άλλη φορά.