80 χρόνια από την ίδρυση της ΠΕΕΑ (10 Μάρτη 1944) – Έργο του ΚΚΕ και του μαχόμενου λαού

Ηδη, από το τέλος του 1942, ο ΕΛΑΣ με την ηρωική ένοπλη δράση του είχε απελευθερώσει περιοχές, όπου δεν μπορούσαν να πλησιάσουν οι κατακτητές. Το καλοκαίρι του 1943, αυτές οι περιοχές είχαν μεγαλώσει πολύ σε έκταση. Αντί άλλης περιγραφής, είναι χαρακτηριστικά τα όσα ανέφερε στην υπηρεσία του ο Βρετανός ταγματάρχης Ντέιβιντ Γουάλας, όταν το καλοκαίρι 1943 επισκέφτηκε την Ελεύθερη Ελλάδα:«Προτού μεταβώ εκεί ο ίδιος, δεν είχα αντιληφθεί ούτε πόσο εκτεταμένη ούτε πόσο ελεύθερη είναι. Ολόκληρος ο κεντρικός ορεινός όγκος που σχηματίζει τη ραχοκοκαλιά της Ελλάδος είναι ολοκληρωτικά και απόλυτα ανεξάρτητος από την επιρροή ή την επαφή με τις δυνάμεις κατοχής και την κυβέρνηση των Κουίσλινγκ στην Αθήνα (…) εκτείνεται αδιάσπαστα από τη Νότια Σερβία προς τα κάτω, μέχρι τα βουνά της Γκιώνας και του Παρνασσού. Στην περιοχή αυτή κυκλοφορείς με απόλυτη ασφάλεια. Μπορείς να ταξιδέψεις από τη Φλώρινα μέχρι τα περίχωρα των Αθηνών απλώς με ένα διαβατήριο του ΕΑΜ».

Στις περιοχές που απελευθερώνονταν από τον ΕΛΑΣ, τέθηκε εκ των πραγμάτων το πρόβλημα της διοίκησής τους, που αρχικά πήρε τις πιο διαφορετικές μορφές. Αλλού η αντάρτικη ομάδα, με επιτροπή που εξέλεγε η συνέλευση των μελών της, έλυνε τα διάφορα ζητήματα ή διευθετούσε σε δίκη πολιτικές ή ποινικές διαφορές ή πράξεις που στρέφονταν κατά του απελευθερωτικού αγώνα. Αλλού οι επιτροπές εκλέγονταν από τη συνέλευση του χωριού.

Τον Δεκέμβρη του 1942, ειδική επιτροπή την οποία συγκρότησαν οι Περιφερειακές Επιτροπές του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ Φθιωτιδοφωκίδας και Ευρυτανίας, επεξεργάστηκε το σχέδιο του πρώτου Κώδικα για τη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη, που ονομάστηκε «Κώδικας Ποσειδώνας» και περιλάμβανε «οχτώ εντολές», που εφαρμόστηκαν στην περιοχή Κτημενίων και Δολόπων (Ευρυτανία) έως τον Απρίλη του 1943, οπότε εμπλουτίστηκαν με βάση την πείρα που είχε αποκτηθεί και εκδόθηκε η «Εγκύκλιος 4», από σύσκεψη περίπου 80 αντιπροσώπων των Οργανώσεων του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και τμημάτων του ΕΛΑΣ, των Νομών Φθιώτιδας – Φωκίδας – Ευρυτανίας.

Η «Εγκύκλιος 4» αφορούσε τους θεσμούς της «Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης», που λειτούργησαν έως τον Αύγουστο του 1943, σε όλες τις απελευθερωμένες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, ενώ άσκησαν επιρροή και στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στην Ηπειρο.

Στις 7-8 Αυγούστου 1943 πραγματοποιήθηκε η Α’ Συνδιάσκεψη των αντιπροσώπων αυτοδιοίκησης Φθιωτιδοφωκίδας – Ευρυτανίας, η οποία ενέκρινε τον «Κώδικα Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης για τη Στερεά Ελλάδα». Ο παραπάνω κώδικας δεν πρόλαβε να εφαρμοστεί, καθώς τον Ιούλιο 1943 δημιουργήθηκε το Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών (ΚΓΣΑ), ως ενοποιητικό του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ. Το ΚΓΣΑ δημιούργησε άλλον κώδικα αυτοδιοίκησης για να συμπεριλάβει από κοινού και τις περιοχές του ΕΔΕΣ. Εφαρμόστηκε έως το φθινόπωρο που ακολούθησαν οι συγκρούσεις ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, που κράτησαν έως τον Φλεβάρη 1944.

Τον Δεκέμβρη του 1943 ανακοινώθηκε ο «Κώδικας του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ για την Αυτοδιοίκηση», που τέθηκε σε εφαρμογή από την 1η Γενάρη 1944. Ο Κώδικας περιλάμβανε ανάμεσα σε άλλα:

«Αρθρο 1. Ο θεσμός της αυτοδιοίκησης έχει τη σημασία ότι ο λαός παίρνει ενεργό μέρος στη Διοίκησή του με σκοπό την άμεση και καλύτερη ικανοποίηση των κοινών συμφερόντων των πολιτών. (…) Αρθρο 2. Βασικοί κλάδοι της αυτοδιοίκησης είναι α) η Διοίκηση των Κοινοτήτων, Δήμων, Επαρχιών και Νομών και β) η Λαϊκή Δικαιοσύνη (…) Αρθρο 3. Κάθε Κοινότητα, Δήμος, Επαρχία και Νομός διοικούνται από Συμβούλια. Σε κάθε Κοινότητα και Δήμο (…) ιδρύονται οι εξής Λαϊκές Επιτροπές: 1) Επιτροπή Λαϊκής Ασφάλειας. 2) Σχολική Επιτροπή. 3) Εκκλησιαστική Επιτροπή. 4) Επιτροπή Κοινωνικής Πρόνοιας και Επισιτισμού και 5) Εξελεγκτική Επιτροπή (…) Αρθρο 5. Στους Δήμους που έχουν πάνω από 10.000 κατοίκους εκτός από το Δημοτικό μπορούν να ιδρύονται και Συνοικιακά Συμβούλια και συνοικιακές συνελεύσεις (…) Αρθρο 8. Το Κοινοτικό Συμβούλιο αποτελείται από 7 τακτικά και 3 αναπληρωματικά μέλη που εκλέγονται από τον Λαό. Το Δημοτικό Συμβούλιο αποτελείται από 11 τακτικά μέλη και 5 αναπληρωματικά μέλη που τα εκλέγει επίσης ο Λαός. (…) Αρθρο 9. (…) 1) Η Επιτροπή Λαϊκής Ασφάλειας αποτελείται από 5 τακτικά και 3 αναπληρωματικά. Οι πολίτες εκλέγουν τα 4 από τα τακτικά, το δε άλλο είναι κοινοτικός ή δημαρχιακός σύμβουλος που ορίζεται από το Δημοτικό ή Κοινοτικό Συμβούλιο. (…) Αρθρο 17. Τα Κοινοτικά ή Δημοτικά Συμβούλια φροντίζουν: 1) Για τα εν γένει συμφέροντα της Κοινότητας ή του Δήμου. 2) Για τη διαχείριση των Κοινοτικών, Δημοτικών και Δημοσίων κτημάτων, καθώς και των κτημάτων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που δεν τα διαχειρίζονται οι δικαιούχοι (…) 3) Για την επιβολή φόρων 4) Για την επιβολή προσωπικής εργασίας στους κατοίκους, όταν πρόκειται να γίνουν κοινωφελή έργα. 5) Για τον έλεγχο των αποφάσεων των Λαϊκών Επιτροπών τις οποίες μπορούν και να ακυρώσουν. Κρατούν ληξιαρχικά βιβλία γεννήσεων, γάμων, θανάτων καθώς και μητρώα αντρών και γυναικών. (…) Αρθρο 18. Η Επιτροπή Λαϊκής Ασφάλειας φροντίζει για την τάξη και την ασφάλεια των κατοίκων και για τον σκοπό αυτό εκτελεί καθήκοντα αστυνομικά και αγορονομικά. Παίρνει κάθε μέτρο ενάντια στους εχθρούς του Λαού και του Εθνικού αγώνα. Εκτελεί τις αποφάσεις των Λαϊκών Δικαστηρίων. (…) Αρθρο 35. Η Δικαιοσύνη απονέμεται στην Ελεύθερη Ελλάδα από τα παρακάτω όργανα: 1) Το Λαϊκό Δικαστήριο, 2) Το Αναθεωρητικό και 3) Το Ακυρωτικό. Αρθρο 36. Το Λαϊκό Δικαστήριο (…) εκλέγει ο Λαός με μυστική, καθολική, με ψηφοδέλτιο ψηφοφορία και κατά το πλειοψηφικό σύστημα».

Οι παραπάνω διατάξεις και άλλες ανάλογες ουσιαστικά οργάνωναν αυτό που είχε ήδη εμφανιστεί στη ζωή των απελευθερωμένων περιοχών και επηρέαζε τις μισοελεύθερες και τις σκλαβωμένες. Οι εργατικές – λαϊκές δυνάμεις μέσα από τη συμμετοχή τους στους θεσμούς της αντίστασης οργάνωναν την καθημερινότητά τους, επαγρυπνούσαν για τις κινήσεις των κατακτητών, αντιμετώπιζαν με θάρρος και αυτοθυσία τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους, ενώ ένα σημαντικό μέρος του παλιού κρατικού μηχανισμού, ιδίως πολλοί που προέρχονταν από τα λαϊκά στρώματα, επηρεάζονταν ή είχαν προσχωρήσει συνειδητά στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ, στην Αντίσταση. Οι ΕΑΜίτες δάσκαλοι ξαναλειτουργούσαν τα σχολεία, οι διάφορες λαϊκές επιτροπές φρόντιζαν για την αποκατάσταση των συγκοινωνιών και των τηλεγραφικών γραμμών, για τη διατροφή των πληθυσμών. Στις απελευθερωμένες περιοχές έγιναν πρωτόγνωρα βήματα χειραφέτησης της γυναίκας, που πολεμούσε πλέον με το όπλο στο χέρι και έπαιρνε μέρος ισότιμα στον αγώνα, οι καλλιτέχνες οργάνωναν παραστάσεις θεάτρου για μικρούς και μεγάλους και άλλα καλλιτεχνικά προγράμματα. Ολα αυτά αποτελούσαν μια κοσμογονία που πήρε νέα ώθηση με τη συγκρότηση μιας κυβέρνησης όλων των απελευθερωμένων περιοχών. Ανάλογα βήματα είχαν γίνει και σε περιοχές άλλων χωρών που έλεγχαν τα παρτιζάνικα κινήματα².

Η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ: «Στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές καταρρέει το κράτος των Ράλληδων»

Εναυσμα για τη δημιουργία της ΠΕΕΑ αποτέλεσε η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Γενάρη 1944. Στην εισήγηση του ΠΓ προς τη 10η Ολομέλεια της ΚΕ (Γενάρης 1944), ο Γ. Ζέβγος έκανε λόγο για «το Κράτος του Λαού» υπογραμμίζοντας πως «στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές καταρρέει το κράτος των Ράλληδων». Ακόμα επισήμαινε:

«Ο λαός με λαϊκές επιτροπές βγαλμένες από λαϊκές συνελεύσεις αναλαβαίνει όλες τις διοικητικές, πολιτικές, δικαστικές, εκπαιδευτικές και εκπολιτιστικές λειτουργίες και αρχίζει, όσο είναι δυνατόν, ο δημοκρατικός μετασχηματισμός της νεοελληνικής κοινωνίας».

Συνολικότερα η Απόφαση της 10ης Ολομέλειας εκτίμησε: «Καταρρέει το αντιλαϊκό κράτος και φυτρώνει αυθόρμητο το καινούργιο κράτος του λαού που οργανώνει την αυτοδιοίκησή του».

Οι παραπάνω διαπιστώσεις αντανακλούσαν σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, όμως, η παραπέρα εξέλιξη και ο προσανατολισμός των λαογέννητων θεσμών επηρεάζονταν αντικειμενικά από τη στρατηγική της πρωτοπόρας δύναμης της ΕΑΜικής Αντίστασης, του ΚΚΕ. Από αυτήν τη σκοπιά, οι λαογέννητοι θεσμοί προορίστηκαν να εξυπηρετήσουν τη γραμμή της «εθνικής ενότητας» και τον στόχο της «Λαϊκής Δημοκρατίας», όπως προδιαγραφόταν από το 1943 στο προγραμματικό κείμενο «Λαοκρατία και Σοσιαλισμός». Σε αυτό το πλαίσιο, οι λαογέννητοι θεσμοί της ΕΑΜικής Αντίστασης δεν μετατράπηκαν ντε φάκτο σε πυλώνες μιας μελλοντικής εργατικής – λαϊκής εξουσίας, αλλά υποτάχτηκαν στην προοπτική πραγματοποίησης αστικών κοινοβουλευτικών εκλογών και δημοψηφίσματος για το πολιτειακό, στον βαθμό που και το ΚΚΕ στόχευε ουτοπικά στην εγκαθίδρυση μιας εξουσίας ενδιάμεσης της καπιταλιστικής και της εργατικής.

Επιδίωξη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ ήταν η συμμετοχή σε μια κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, που προοριζόταν να ολοκληρώσει το διώξιμο των κατακτητών και να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Ομως, η συμμετοχή του ΕΑΜ στην αστική κυβέρνηση του Καΐρου δεν γινόταν προς το παρόν αποδεκτή από τις αστικές πολιτικές δυνάμεις. Αντίθετα, οι αστικές πολιτικές δυνάμεις επιδίωκαν να δημιουργήσουν στην Ελλάδα μια Κυβερνητική Επιτροπή που θα συντόνιζε την αντιστασιακή δράση, ουσιαστικά θα την έλεγχε πολιτικά και θα διασφάλιζε τη σταθεροποίηση της καπιταλιστικής εξουσίας μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων Κατοχής. Αλλωστε, στις αρχές του 1944, με τις εξελίξεις στα πολεμικά πεδία να προδιαγράφουν την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας, τον Κόκκινο Στρατό να προελαύνει στην Ανατολική Ευρώπη και τις δυνάμεις και το κύρος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να πολλαπλασιάζονται, οι αστικές πολιτικές δυνάμεις είχαν ξεπεράσει τις παλιές τους αντιθέσεις (ανάμεσα σε βενιζελικούς – βασιλικούς, φιλογερμανούς – φιλοβρετανούς κ.λπ.) και συντόνιζαν τις δυνάμεις τους σε έναν αγώνα ζωής ή θανάτου για το μέλλον της εγχώριας καπιταλιστικής εξουσίας. Ετσι, η αστική κυβέρνηση του Καΐρου είχε αναπτύξει διαύλους επικοινωνίας με τη δοσιλογική κυβέρνηση Ράλλη που συγκρότησε τα Τάγματα Ασφαλείας, την ίδια ώρα που ο αστικός ΕΔΕΣ είχε κηρύξει άτυπη ανακωχή με τα στρατεύματα Κατοχής, τα μέλη του στην Αθήνα προσχωρούσαν στα Τάγματα Ασφαλείας και οι Βρετανοί εξόπλιζαν αστικές ένοπλες οργανώσεις που στρέφονταν ενάντια στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ και εξόριζαν την πλειοψηφία του ελληνικού στρατεύματος στη Μέση Ανατολή, επειδή είχε προσχωρήσει στη φιλοΕΑΜική Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η ίδρυση της ΠΕΕΑ δεν απάντησε μόνο στις ανάγκες οργάνωσης της ζωής στις απελευθερωμένες περιοχές, αλλά και στόχευε να λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης για τη συμμετοχή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Στο ίδιο πλαίσιο, στις 25 Φεβρουαρίου 1944, η ΚΕ του ΕΑΜ εξέδωσε απόφαση «για την ενότητα και τη συγκρότηση Πανεθνικής Κυβέρνησης», όπου τονιζόταν η αναγκαιότητα για δημιουργία της, καθώς «όλες οι προτάσεις, ακόμα και η τελευταία για τον σχηματισμό στην Ελεύθερη Ελλάδα κυβερνητικού οργάνου εθνικής ενότητας και απελευθέρωσης… απορρίφθηκαν, χωρίς καμιά βάσιμη δικαιολογία».

Η ίδρυση της ΠΕΕΑ έγινε με τα παραπάνω δεδομένα, ενώ θα έπρεπε να μετεξελιχθεί σε κεντρικό όργανο της εργατικής εξουσίας.

Η ΠΕΕΑ

Η ίδρυση και πρώτη εγκατάσταση της ΠΕΕΑ έγινε στο χωριό Βίνιανη της Ευρυτανίας. Πρώτος πρόεδρος της ΠΕΕΑ και γραμματέας Εξωτερικών ανέλαβε ο υποστράτηγος Ευριπίδης Μπακιρτζής, ενώ γραμματείς (υπουργοί) ήταν: Ο υποστράτηγος Μανώλης Μάντακας (Στρατιωτικών και προσωρινά Συγκοινωνίας), ο Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Γιώργης Σιάντος (Εσωτερικών και προσωρινά Συγκοινωνίας), ο Γραμματέας της ΕΛΔ Ηλίας Τσιριμώκος (Δικαιοσύνης και προσωρινά Οικονομικών, Παιδείας και Κοινωνικής Πρόνοιας) και ο Γραμματέας του ΑΚΕ Κώστας Γαβριηλίδης (Γεωργίας και προσωρινά Εθνικής Οικονομίας).

Σύμφωνα με την Ιδρυτική Πράξη της Επιτροπής, κύριος και πρωταρχικός σκοπός της ΠΕΕΑ ήταν:

«Να συντονίσει και να διεξαγάγει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυνάμεις μέσα στην Ελλάδα και στο πλευρό των Συμμάχων μας, τον αγώνα κατά των κατακτητών (…) Να επιδιώξει την εθνική μας αποκατάσταση με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, σύμφωνα με τον χάρτη του Ατλαντικού και τη συμφωνία της Τεχεράνης και τη στρατηγική διαρρύθμιση των συνόρων μας.

Να αγωνισθεί για την εξόντωση του εσωτερικού φασισμού και των ενόπλων προδοτικών σωμάτων.

Παράλληλα η Επιτροπή θα αναλάβει τα πιο κάτω καθήκοντα:

1. Την υπεύθυνη διοίκηση των αντάρτικων μονάδων που θα αποδεχτούν την σύσταση της Επιτροπής με σκοπό την ενοποίηση, την αναδιοργάνωσή τους και τη συγκρότηση ενιαίου εθνικού στρατού.

2. Την υπεύθυνη ανώτερη διοίκηση των ελεύθερων περιοχών σε όλους τους τομείς με σεβασμό των θεσμών της τοπικής αυτοδιοίκησης και τον συντονισμό, έλεγχο και κατεύθυνση των οργάνων της.

3. Την εξασφάλιση των ατομικών ελευθεριών του λαού στις ελεύθερες περιοχές, τον σεβασμό της ατομικής ιδιοκτησίας, καθώς και την εξασφάλιση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης (…)

5. Την προπαρασκευαστική εργασία για την είσοδο της χώρας, μετά την απελευθέρωση, σε ομαλό πολιτικό βίο με κατεύθυνση την εξασφάλιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού και την καταπολέμηση κάθε προσπάθειας για λύσεις πραξικοπηματικές ή δικτατορικές και αντίθετες προς την ελεύθερη θέληση του ελληνικού λαού από οπουδήποτε και οποιονδήποτε και αν προέρχονται.

Η Επιτροπή, ξεκινώντας από την αντίληψη πως, για να πραγματοποιηθούν οι πιο πάνω εθνικοί σκοποί, επιβάλλεται να συμμετάσχουν στο έργο αυτό όλες οι εθνικές δυνάμεις, θεωρεί σαν πρωταρχικό της καθήκον να εξακολουθήσει δραστήρια τις ενέργειες για τον σχηματισμό κυβέρνησης γενικού εθνικού συνασπισμού».

Στις 18 Απρίλη πραγματοποιήθηκε διεύρυνση και ανασχηματισμός της ΠΕΕΑ. Ως αποτέλεσμα πρόεδρος ανέλαβε ο καθηγητής Αλέξανδρος Σβώλος καθώς και γραμματέας Εξωτερικών, Παιδείας και Λαϊκής Διαφώτισης, ο Μπακιρτζής έγινε Αντιπρόεδρος και Γραμματέας επισιτισμού. Οι άλλοι γραμματείς ήταν οι: Σιάντος (Εσωτερικών), Τσιριμώκος (Δικαιοσύνης), Γαβριηλίδης (Γεωργίας), Μάντακας (Στρατιωτικών), ο καθηγητής χειρουργικής Πέτρος Κόκκαλης (Κοινωνικής Πρόνοιας), Σταμάτης Χατζήμπεης (Εθνικής Οικονομίας), Αγγελος Αγγελόπουλος (Οικονομικών), Νικόλαος Ασκούτσης (Συγκοινωνιών).

Η ΠΕΕΑ αποφάσισε τη διενέργεια εκλογών, όπως προβλεπόταν στην ιδρυτική της πράξη. Οι εκλογές έγιναν με καθολική μυστική ψηφοφορία και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ψήφισαν 1.500.000 – 1.800.000 πολίτες. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Γενάρη 1936 είχαν ψηφίσει 1.278.085 άτομα.

Οι εκλογές της ΠΕΕΑ είναι οι πρώτες στις οποίες είχαν πλήρη εκλογικά δικαιώματα οι νέοι άνω των 18 και οι γυναίκες. Στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ εκλέχτηκαν η Μαρία Σβώλου, η Φωτεινή Φιλιππίδη, η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η Μάχη Μαυροειδή και η Καίτη Νισσυρίου – Ζέβγου. Ηταν οι πρώτες γυναίκες βουλευτές στην Ιστορία του ελληνικού κράτους.

Συνολικότερα, οι εκλογές για την ανάδειξη των εθνοσυμβούλων της Ελεύθερης Ελλάδας έδωσαν μια μεγάλη βάση νομιμοποίησης στην ΠΕΕΑ, που σε καμιά των περιπτώσεων δεν διέθεταν ούτε η δοσιλογική κυβέρνηση Ράλλη, που συγκέντρωνε το μίσος του ελληνικού λαού για τα εγκλήματά της, ούτε η αστική κυβέρνηση του Καΐρου, που αποτελούσε τον πολιτικό κληρονόμο της δικτατορίας Μεταξά και διατηρούσε μια κάποια υπόσταση, αποκλειστικά λόγω της στήριξης του βρετανικού ιμπεριαλισμού και της αναγνώρισης της αντιφασιστικής συμμαχίας.

Η έδρα της ΠΕΕΑ από τη Βίνιανη μεταφέρθηκε στις Κορυσχάδες και αργότερα στη Φουρνά. Οι μετακινήσεις αυτές ήταν αναγκαστικές λόγω των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των γερμανικών στρατευμάτων. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι εκλεγμένοι εθνοσύμβουλοι συνήλθαν σε σώμα στις Κορυσχάδες στις 14 Μάη 1944. Οι εργασίες του διήρκεσαν έως τις 27 του μήνα και απασχολήθηκε με την ψήφιση σειράς Πράξεων και Αποφάσεων, τις οποίες δημοσίευε στο ειδικό δελτίο που εξέδιδε η ΠΕΕΑ.

Πρώτη σε σημασία Πράξη ήταν το Σύνταγμα που ψήφισε, γνωστό ως «Ψήφισμα των Κορυσχάδων». Το Ψήφισμα όριζε μεταξύ άλλων ότι «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και ασκούνται για τον λαό», ότι οι λαϊκές ελευθερίες είναι «ιερές και απαραβίαστες». Καθιέρωσε την ισότητα πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων όλων των Ελλήνων, ανδρών και γυναικών. Ανακήρυξε την εργασία ως βασική κοινωνική λειτουργία που δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση όλων των αγαθών. Αναγνώρισε τη Δημοτική ως επίσημη γλώσσα για όλες τις εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής και για όλους τους βαθμούς της εκπαίδευσης τη γλώσσα του λαού.

Με το τέλος της Συνόδου του Εθνοσυμβουλίου, εκλέχτηκε αντιπροσωπεία με 17 τακτικά και 5 αναπληρωματικά μέλη για τη συνέχιση των εργασιών έως την επόμενη Σύνοδο.

Ολα τα παραπάνω θετικά, καθώς και άλλα πρωτόγνωρα, οδήγησαν πλατιές εργατικές – λαϊκές μάζες να αναγνωρίσουν το ΚΚΕ ως την πρωτοπόρα δύναμη που ευθυνόταν και καθοδηγούσε τις κοσμογονικές αλλαγές, να αντιληφθούν μέσα από την πείρα τους ότι είχαν μετατραπεί σε πρωταγωνιστές των εξελίξεων, ότι γίνονταν νοικοκύρηδες στον τόπο τους με πολύ σκληρούς αγώνες και με το όπλο στο χέρι.

Τα ταξικά όρια και τα αδιέξοδα της εθνικής ενότητας αντιφασιστικής συμμαχίας

Το γεγονός ότι ο λαός ήταν ένοπλος και ότι αναγνώριζε το ΚΚΕ ως καθοδηγητική δύναμη του αγώνα, προσδίδει στο έργο της ΠΕΕΑ καταρχήν περιεχόμενο ριζοσπαστικό. Αυτό όμως δεν ακύρωνε το γεγονός ότι η ΠΕΕΑ δεν συγκροτήθηκε ως όργανο της εργατικής επαναστατικής εξουσίας, ούτε και μετεξελίχθηκε σε τέτοια, αφού το ΚΚΕ δεν έθεσε τέτοιο στόχο. Κατά συνέπεια, οι πολιτικές διακηρύξεις και πράξεις της ΠΕΕΑ δεν στόχευσαν στην ανατροπή της αστικής εξουσίας και την απαλλοτρίωση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, ενώ η ίδια η ύπαρξή της κρίθηκε από τη συνολικότερη πορεία της ταξικής σύγκρουσης.

Καθώς το ΚΚΕ και το ΕΑΜ βρέθηκαν σε κλοιό αντιφάσεων και συμβιβασμών, συνέχιζαν να στοχεύουν – κόντρα στα δεδομένα της όξυνσης της ταξικής σύγκρουσης και στις απαιτήσεις της ταξικής πάλης – στην επίτευξη της ενότητας όλων των αντιφασιστικών δυνάμεων και στην κοινή στάση με την αστική κυβέρνηση του Καΐρου. Ετσι, στο τέλος Μάη, αντιπροσωπεία της ΠΕΕΑ, του ΕΑΜ και του ΚΚΕ πήγε στη Μέση Ανατολή, όπου συναντήθηκε με αντιπροσώπους της κυβέρνησης Παπανδρέου και των αστικών πολιτικών δυνάμεων και με εκπροσώπους του βρετανικού ιμπεριαλισμού. Εκεί η αντιπροσωπεία έκανε απαράδεκτους συμβιβασμούς, αναγνωρίζοντας τη νομιμότητα της απούσας από τον απελευθερωτικό αγώνα κυβέρνησης Παπανδρέου και καταδικάζοντας τη δράση της ΑΣΟ. Από την πλευρά της, η αστική κυβέρνηση, αν και αντιμετώπιζε με εχθρότητα και καθαρό ταξικό κριτήριο το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την ΠΕΕΑ, δεν είχε πρόβλημα να συνεργαστεί μαζί τους, προκειμένου να διευκολύνει την επιστροφή της στην Ελλάδα, ώστε να παραλάβει τη διαχείριση της καπιταλιστικής εξουσίας από την εξίσου αστική κυβέρνηση Ράλλη.

Η ΕΑΜική αντιπροσωπεία που πήγε στον Λίβανο δέχτηκε σκληρή κριτική όχι μόνο από το ΚΚΕ, αλλά και από αντιπροσώπους στο Εθνοσυμβούλιο. Ομως αυτή η κριτική αφορούσε κυρίως ζητήματα τακτικών χειρισμών και όχι τις στρατηγικές αδυναμίες, που αποτελούσαν και το πραγματικό υπόβαθρο των αδικαιολόγητων συμβιβασμών. Ως αποτέλεσμα, μετά από συζητήσεις όλο το καλοκαίρι 1944, η ΠΕΕΑ δέχτηκε να λάβει μέρος στην αστική κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου στις 2 Σεπτέμβρη 1944, μετά και από σχετική απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ. Ακολούθησε η Συμφωνία της Καζέρτας, που αποτελούσε μοιραίο επακόλουθο της λογικής της «εθνικής ενότητας», έθετε τον ΕΛΑΣ κάτω από τις διαταγές του Βρετανού Στρατηγού Σκόμπι και απαγόρευε την είσοδό του στην Αθήνα.

Αυτοδιάλυση της ΠΕΕΑ και οι θεσμοί λαϊκής συμμετοχής

Στις 12 Οκτώβρη απελευθερώθηκε η Αθήνα. Στις 18 Οκτώβρη επέστρεψε η κυβέρνηση Παπανδρέου, επιτυγχάνοντας ένα καθοριστικό βήμα στην κατεύθυνση στερέωσης της καπιταλιστικής εξουσίας και εξαγνισμού του αστικού κρατικού μηχανισμού που βαρυνόταν με εγκλήματα.

Παρά το γεγονός ότι κατά την Απελευθέρωση οι εργατικές – λαϊκές δυνάμεις σε τεράστιες συνελεύσεις στις συνοικίες αναδείκνυαν ΕΑΜικούς δημάρχους και κοινοτάρχες, είχαν αγκαλιάσει τα λαϊκά και επαρχιακά συμβούλια και τις διάφορες επιτροπές, είχαν μάθει να εμπιστεύονται τη Λαϊκή Δικαιοσύνη που έλυνε προβλήματα και διαφορές, στις 5 Νοέμβρη 1944 η ΠΕΕΑ συνήλθε σε κοινή συνεδρίασή της με την αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου και αποφάσισε την αυτοδιάλυσή της. Η προηγούμενη υποχώρηση δεν εμπόδισε τις εργατικές – λαϊκές δυνάμεις των διαφόρων περιοχών να υπερασπιστούν τα όργανα που δημιούργησαν οι ίδιες. Τουλάχιστον έως την ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη του 1944, αλλά πολλές φορές ακόμα και μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας με διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες δεν δέχονταν τους διορισμένους κυβερνητικούς νομάρχες και τις άλλες κρατικές αρχές.

Ολα αυτά δείχνουν τη μεγάλη σημασία που έδωσε ο λαός σε θεσμούς που του επέτρεψαν να βγει στο προσκήνιο της Ιστορίας. Παράλληλα αποδεικνύουν ότι η οριστική επικράτηση των εργατικών – λαϊκών δυνάμεων απαιτεί διαχρονικά το σχεδιασμένο τσάκισμα του καπιταλιστικού κράτους, την κατάκτηση της εργατικής επαναστατικής εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, πράξεις που προϋποθέτουν την υιοθέτηση της επαναστατικής στρατηγικής από την ιδεολογική – πολιτική και οργανωτική πρωτοπορία των εργατικών – λαϊκών δυνάμεων, από το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Βιβλιογραφία:

Δοκίμιο Ιστορίας Τόμος Β1, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018.

Γιάννης Σκαλιδάκης, «Η Ελεύθερη Ελλάδα», Εκδόσεις Ασίνη

Παραπομπές:

1. Λένιν Απαντα, τόμος 35, σελ. 21

2. Στη Γιουγκοσλαβία τον Νοέμβρη 1942 στην πόλη Μπίχατς είχε συγκροτηθεί η Αντιφασιστική Συνέλευση (Βέτσε) Λαϊκής Απελευθέρωσης της Γιουγκοσλαβίας. Τον Νοέμβριο του 1943 η Βέτσε ανασυγκροτήθηκε σε ανώτατο νομοθετικό όργανο της Γιουγκοσλαβίας, ενώ συγκρότησε την Εθνική Επιτροπή Απελευθέρωσης Γιουγκοσλαβίας (ΕΕΑΓ) ως ανώτατο εκτελεστικό όργανο – προσωρινή κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας με επικεφαλής τον Γιόζιπ Μπροζ Τίτο.

Του Φάνη ΠΑΡΡΗ*
Ο Φ. Παρρής είναι μέλος της ΚΕ και του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ

Αναδημοσιεύεται από τον Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου 9-10/3/2024