Αποδόθηκε δικαιοσύνη με τις ποινές στα στελέχη της Χούντας;

Σχεδόν τεσσερεισήμισι δεκαετίες πέρασαν από τότε που ολοκληρώθηκε η δίκη των πρωταιτίων της χούντας, που κατέληξε στην επιβολή τριών ποινών σε θάνατο σε βάρος της τριανδρίας Παπαδόπουλου – Παττακού – Μακαρέζου, ισοβίων για την πλειονότητα των κατηγορούμενων, μικρότερες ποινές φυλάκισης από 5 ως 20 χρόνια για μερικούς ακόμα καθώς και έξι αθωώσεις. Οι θανατικές καταδίκες, με απόφαση του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή μετατράπηκαν σχεδόν αμέσως σε ισόβια κάθειρξη, ενώ ιστορική έμεινε η φράση “όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια”, που χρησιμοποίησε ο ίδιος για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις για επιεική μεταχείριση των πραξικοπηματιών. Πολλά έχουν ειπωθεί έκτοτε για το κατά πόσον αποδόθηκε τότε δικαιοσύνη, τόσο σε εκείνη τη δίκη των πρωταγωνιστών της επταετούς δικτατορίας, όσο και στις τρεις “Δίκες των βασανιστών”, όπως έγιναν γνωστές, που διεξήχθησαν πολύ κοντά χρονικά και ολοκληρώθηκαν το φθινόπωρο του 1975.

Η δίκη της Χούντας – 23 Αυγούστου 1975

Αντί άλλης απάντησης , επιλέξαμε να αντιγράψουμε κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο του Λάμπρου Τόκα “Τα παιδιά του Φλεβάρη” (Εκδόσεις Καστανιώτη), με μαρτυρίες μελών και στελεχών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, που συνελήφθησαν το χειμώνα του 74′, επί χούντας Ιωαννίδη και βασανίστηκαν σκληρά. Στην πορεία τράβηξαν οι περισσότεροι -από όσους επέλεξαν να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο- το δικό τους δρόμο -οι περισσότεροι στο ΣΥΡΙΖΑ και τη ΛΑΕ μετέπειτα, άλλοι δήλωναν τη στιγμή της καταγραφής πολιτικά ανένταχτοι, υπάρχει όμως και η μαρτυρία του Στέλιου Ορφανού , στελέχους του ΚΚΕ στην Κρήτη σήμερα.

Πιο συγκεκριμένα, τα παρατιθέμενα αποσπάσματα αφορούν την ερώτηση:  Ποια είναι η εκτίμησή σου για τις δίκες της χούντας (στον Κορυδαλλό και τη Χαλκίδα), που έγιναν μετά τις 23 Ιούλη 1974; Αποδόθηκε δικαιοσύνη;

Δημήτρης Τόκας

Ποιες δίκες; Αυτές ήταν δίκες της πλάκας. Ήταν μια κοροϊδία. Δε γίνανε πραγματικές δίκες. Οι τιμωρίες που επιβλήθηκαν αποτελούσαν πρόκληση. Οι ποινές που επιβλήθηκαν σε καμία περίπτωση δε δικαιώνουν όσους βασανίστηκαν βάναυσα, επειδή αντιστάθηκαν και δεν έσκυψαν το κεφάλι μοιρολατρικά στα ανδρείκελα της χούντας και όσους τους στήριζαν.

Πάνος Παπαδόπουλος

Εντάξει τώρα. Τι με ρωτάς… Και μόνο το γεγονός ότι η ποινική διαδικασία εναντίον όλων αυτών δεν κινήθηκε αυτεπάγγελτα αλλά μετά από μηνύσεις που πολίτες υπέβαλαν, τα λέει όλα. Και μόνο αυτό φτάνει. Όσο για τις αποφάσεις των δικαστηρίων, ειδικά εκείνων που δίκασαν βασανιστές, ας θυμηθούμε μόνο το σάλο που εκείνες οι αποφάσεις είχαν προκαλέσει τότε. Ακόμα και οι πέτρες είχαν ξεσηκωθεί. Ακόμα και οι πέτρες…

Κάλλια Τουρνάκη

Όχι. Δε νομίζω ότι αποδόθηκε δικαιοσύνη. Οι ποινές που τους επιβλήθηκαν δεν ήταν ούτε καν συμβολικές. Όλοι οι βασανιστές μας, όσοι από αυτούς κατέθεσαν στις δίκες της Χαλκίδας, έπεσαν στα μαλακά. Δυστυχώς, αυτή είναι η πικρή αλήθεια.

Κατερίνα Παπαγκίκα

Θα ήταν πρόκληση να πει κάποιος ότι με τις δίκες της χούντας αποδόθηκε δικαιοσύνη. Στη δίκη του Κορυδαλλού, που αφορούσε τους ηγέτες της χούντας, τότε λέγαμε “κρεμάλα”. Τώρα το έχω αναθεωρήσει, είμαι κατηγορηματικά ενάντια στη θανατική ποινή. Σε ορισμένους μόνο από τους πρωτεργάτες της χούντας στη δίκη του Κορυδαλλού επιβλήθηκε ισόβια κάθειρξη και στους υπόλοιπους μικρότερες ποινές, μέχρι και απαλλαγή! Όσον αφορά τη δική της Χαλκίδας, που εκδικάστηκαν και οι βασανιστές μας, δεν έγινε τίποτε. Ήταν μια δίκη προσχηματική, εντελώς δήθεν. Οι ποινές που φάγανε ήταν εντελώς γελοίες.

Παρότι ήμουνα και είμαι ενάντια στην αυτοδικία και στη θανατική καταδίκη -και άρα δε θεωρώ ότι κάποιος ή πολύ περισσότερο το κράτος πρέπει στην ψύχρα να αποφασίζει ότι αυτός πρέπει να πεθάνει-, νομίζω ότι οι εκτελέσεις κάποιων βασανιστών εκφράσανε το κοινό αίσθημα. Δε λέω ότι θα ‘πρεπε να γίνει έτσι, γιατί επαναλαμβάνω, δεν υποστηρίζω καμία θανατική καταδίκη. Αλλά, αποτελεί κοινό μυστικό ότι η δίκη της Χαλκίδας ήταν προσχηματική και γελοία. Οι ποινές ήταν αστείες. Δεν αποδόθηκε ούτε στο ελάχιστο δικαιοσύνη.

Σπύρος Κουρσάρης

Δεν ξέρω αν η τιμωρία των προσώπων εκτείνεται και στις ιδέες τους. Αν έχουν καταδικαστεί ισόβια στη συνείδηση του κόσμου, τότε μόνο θα έχει αποδοθεί δικαιοσύνη.

Στέφανος Πάντος-Κίκκος

Έχω την εντύπωση ότι σαφώς ήταν πολιτικές δίκες. Ήταν δίκες που έγιναν από ένα δεξιό αστικό καθεστώς, το οποίο ήθελε να προφυλαχθεί από τα υπολείμματα της χούντας, χωρίς όμως να θίξει θεσμούς και πράγματα. Αυτό το καθεστώς ίσως σε μερικές περιπτώσεις ήταν αυστηρότερο απ’ ό,τι έπρεπε. Στις περισσότερες, φυσικά, περιπτώσεις ήταν πολύ ελαστικό, πάρα πολύ ελαστικό. Ειδικά στις πολιτικές δίκες βασανιστών.

Για παράδειγμα, στη δίκη της Χαλκίδας και γενικά στις δίκες βασανιστών που ήταν αστυνομικοί, αυτοί που τους δίκασαν ήταν πάρα πολύ ελαστικοί και πολύ επιεικείς. Γι’ αυτό και εκτέλεσαν τον Μάλλιο και τον Μπάμπαλη, που ήταν ο διοικητής και ο υποδιοικητής αντίστοιχα στην Ασφάλεια. Αυτοί οι δύο, δηλαδή ο Μάλλιος και ο Μπάμπαλης -που ήταν οι υπεύθυνοι των βασανιστηρίων στην Ασφάλεια- τιμρήθηκαν μόνο με ένα χρόνο φυλακή. Από την άλλη μεριά όμως, στο στρατό -ίσως επειδή ήταν η στρατιωτική δικαιοσύνη κλπ- πιστεύω πως δεν υπήρξε επιείκεια. Ίσως μάλιστα ορισμένοι να τιμωρήθηκαν και με μεγαλύτερες ποινές από αυτές που τους αναλογούσαν. Φαντάζομαι όμως ότι εκεί καταδικάστηκαν σε αυστηρότερες ποινές, όχι επειδή βασάνιζαν αγωνιστές, αλλά επειδή ως στρατιωτικοί βασάνιζαν στρατιωτικούς. Εκεί ήταν το μεγάλο τους πρόβλημα. Ότι δηλαδή το στρατιωτικό καθεστώς δέχεται τα βασανιστήρια των πολιτικών του αντιπάλων, όμως δε δέχεται βασανιστήρια στους ίδιους τους στρατιωτικούς.

Ιωάννα Μακρή

Στη δίκη των βασανιστών μας, που έγινε στη Χαλκίδα, δεν αποδόθηκε καμία δικαιοσύνη. Αντίθετα, στη δίκη των χουντικών που έγινε με τον Ντεγιάννη -δηλαδή των πρωτεργατών της χούντας-, εκεί νομίζω ότι αποδόθηκε δικαιοσύνη.

Άγγελος Βλάσσης

Εξαρτάται από το πώς αντιλαμβανόμαστε την απόδοση δικαιοσύνης. Αν μιλάμε για την αυστηρή εφαρμογή του νόμου, είναι άλλοι πιο αρμόδιοι από μένα να απαντήσουν. Δεν ξέρω τι ακριβώς προβλέπει ο νόμος σε όλες αυτές τις περιπτώσεις. Αν όμως μιλάμε για συμβολική στάση, η μεταπολιτευτική εξουσία στους βασανιστές και στους δευτεροκλασάτους χουντικούς έκλεισε με νόημα το μάτι.

Αρούς Αϊδινιάν

Το έγκλημα της χούντας ήταν κατεξοχήν πολιτικό. Και ως τέτοιο, την απονομή δικαιοσύνης την έκανε ο λαός με την ολοκληρωτική καταδίκη της αλλά και με την καταδίκη των πρωταίτιων, με τη φυλάκισή τους στον Κορυδαλλό. Βέβαια, τα εγκλήματα που διέπραξαν όργανα της χούντας κατά προσώπων-αγωνιστών του αντιδικτατορικού αγώνα έμειναν ατιμώρητα. Αυτό το θεωρώ άδικο, χωρίς βέβαια, αυτό να σημαίνει ότι μια ρεβανσιστική διάθεση για τιμωρία -ακόμη και των αναγκασθέντων να λειτουργήσουν ως όργανα της χούντας- με βρίσκει σύμφωνη.

Δημήτρης Παντάκας

Ήταν ένα φιάσκο, ένα τίποτα. Κουκουλώθηκαν όλα με διάφορα προσχήματα, ανάλογα του “στιγμιαίου”. Στη δίκη της Χαλκίδας , το σύστημα κάλυψε όλους τους βασανιστές, γιατί ήταν όργανά του και έπρεπε -έτσι έκριναν οι τότε ιθύνοντες- να διατηρήσουν ζωντανό και το φόβο της χούντας για τον κόσμο. Μην ξεχνάς ότι για πολλά χρόνια μετά τη μεταπολίτευση ζούσαμε με το φόβο νέας εκτροπής και αρκετοί από εμάς κρυβόμασταν. Μόλις έβγαινε κάποια φήμη, πηγαίναμε να κοιμηθούμε αλλού, για να αποφύγουμε τυχόν σύλληψή μας.

Αρκάδιος Μανουσάκης-Κατσικάκης

Δικαιοσύνη στις δίκες της Χαλκίδας σε ένα βαθμό μόνο αποδόθηκε. Όσον αφορά τα βασανιστήρια, το κυριότερο είναι ότι έγιναν όλα γνωστά και καταδικάστηκαν στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Για τη δίκη του Κορυδαλλού δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο, γιατί δεν έγιναν γνωστές όλες οι παρασκηνιακές ενέργειες των κέντρων του εσωτερικού που κατέληξαν στο πραξικόπημα των συνταγματαρχών ούτε και ο ρόλος των ιμπεριαλιστικών κέντρων, ενώ, βέβαια, λείπει από την εικόνα το θέμα της Κύπρου.

Τάκης Κοντογιάννης

Στη δίκη των πρωταίτιων αποδόθηκε δικαιοσύνη. Κάποιοι καταδικάστηκαν εις θάνατον και κάποιοι άλλοι τιμωρήθηκαν με μικρότερες ποινές. Επίσης, τηρήθηκε στο ακέραιο η δέσμευση “Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια”, που είχε κάνει δημόσια τότε ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής, όταν αποφάσιζε να μετατρέψει σε ισόβια τη θανατική ποινή στην οποία είχαν καταδικαστεί οι πρωταίτιοι. Επίσης, αποδόθηκε δικαιοσύνη και στη δίκη για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Δεν έγινε όμως το ίδιο και με τη δίκη της Χαλκίδας. Με βάση όσα διαδραματίστηκαν με τους ενόρκους στη διάρκεια της δίκης καθώς και τα τελικά αποτελέσματα, θα πω μόνο τούτο: Η δικαιοσύνη που αποδόθηκε στις δίκες της Χαλκίδας θυμίζει πολύ την περίπτωση της δίκης για τη δολοφονία του Λαμπράκη, με τις απαλλαγές και τις ασήμαντες ποινές που επιβλήθηκαν.

Χρήστος Ράπτης

Οι δίκες του Κορυδαλλού αφορούσαν τους πρωταίτιους της χούντας. Στις δίκες αυτές θεωρώ ότι αποδόθηκε δικαιοσύνη, έστω κι αν δεν αποκαλύφτηκαν τα πραγματικά κίνητρα εκείνων που έκαναν και στήριξαν το πραξικόπημα τον Απρίλη του 1967. Οι ποινές που επιβλήθηκαν στα κεντρικά πρόσωπα -σε εκείνους δηλαδή που ανέλαβαν τις ευθύνες τους- ήταν εξοντωτικές. Ωστόσο, τα πρωτοπαλίκαρα της χουντας υπεραμύνθηκαν του πραξικοπήματος. Δε μιλήσανε για την ουσία, καθώς αρνήθηκαν όλες τις κατηγορίες. Με τη στάση τους αυτή, απέκρυψαν τη συμβολή του ξένου παράγοντα -κυρίως των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ- τόσο στην επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα, όσο και στη στήριξη που πρόσφεραν στους χουντικούς στα 7 χρόνια και 3 μήνες. Αυτό που περίμενε να μάθει ο λαός από τις δίκες των πρωταίτιων της χούντας δε βγήκε. Κρύφτηκε ή, για την ακρίβεια, συγκαλύφτηκε.

Όσον αφορά τις δίκες της Χαλκίδας -που αφορούσαν τους βασανιστές μας στην Ασφάλεια και στο ΕΑΤ/ΕΣΑ-, αυτές δεν έγιναν αυτεπάγγελτα, όπως και θα έπρεπε. Οι δίκες αυτές έγιναν ύστερα από τις μηνύσεις που υπέβαλαν κατά των βασανιστών οι δικηγόροι των βασανισθέντων, ζητώντας την τιμωρία τους για τα βασανιστήρια που έκαναν στους κρατούμενους, προκαλώντας σε πολλούς ανεπανόρθωτη βλάβη στην υγεία. Το γεγονός μάλιστα ότι οι δίκες αυτές έγιναν στη Χαλκίδα, πιστεύω ότι είχε κάποια σκοπιμότητα.

Στο ερώτημα αν αποδόθηκε δικαιοσύνη στις δίκες της Χαλκίδας, η απάντησή μου είναι κατηγορηματική. Ούτε δικαιοσύνη αποδόθηκε ούτε αποκαλύφθηκε η ουσία. Οι τιμωρίες που επιβλήθηκαν -σε όσους τιμωρήθηκαν- αποτελούν κοροϊδία. Επιβλήθηκαν ποινές που δικαιολογούνται μόνο σε κατηγορούμενους για πλημμελήματα και όχι σε κατηγορούμενους για απάνθρωπα βασανιστήρια, για τα οποία ευθύνονται οι βασανιστές μας.

Η συμπεριφορά των κατηγορούμενων στη δίκη της Χαλκίδας ήταν ευθυγραμμισμένη. Αν και αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους σε βασανιστήρια, δικαιολόγησαν το έργο τους -που ήταν και τα βασανιστήρια- υποστηρίζοντας πως επιτελούσαν “εθνικό χρέος”. Και με τον όρο “εθνικό χρέος” εννοούσαν τη σύλληψη και φυλάκιση όσων αγωνίζονταν κατά της χούντας, με το επιχείρημα πως έτσι “εμποδίζουν τους κομμουνιστές να ανατρέψουν τη δημοκρατία και να εγκαθιδρύσουν ένα κράτος κομμουνιστικό!” Αυτή ήταν η καραμέλα που πιπιλούσαν καθημερινά οι βασανιστές στη δίκη της Χαλκίδας.

Εξαίρεση αποτέλεσε ένας εισαγγελέας, κάποιος Πλευράκης, ο οποίος με τη στάση του ξεχώρισε μέσα σ’ εκείνη τη δίκη. Με τις ερωτήσεις που έκανε ο συγκεκριμένος εισαγγελέας προσπάθησε να βγάλει την αλήθεια. Μπορεί η αλήθεια να μη βγήκε τελικά, αλλά κάτι έμεινε. Σεβόμενος το λειτούργημά του και το ακροατήριο, ο εισαγγελέας αυτός, υπενθυμίζοντας στους κατηγορούμενους ότι το ΚΚΕ είναι ένα νόμιμο κόμμα, τους καλούσε να απαντήσουν για όσα κατηγορούνται, σημειώνοντας: “Αφήστε αυτά που ξέρετε, ότι οι κομμουνιστές θέλουν να καταλύσουν τη δημοκρατία και απαντήστε αν μετείχατε στα βασανιστήρια για τα οποία σας κατηγορούν”.

Δημήτρης Μπουρνούς

Ήμουν μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη των βασανιστών του Μπογιατίου, όπου ο εισαγγελέας απέρριψε τις καταθέσεις μας χαρακτηρίζοντάς μας “αναξιόπιστους ως κομμουνιστές”. Δίκες ψευτοδημοκρατικής σκοπιμότητας, με ποινές… τροχαίων πταισμάτων. Αποδόθηκε επομένως άφεση αμαρτιών στους βασανιστές μετά ελαφρών επιπλήξεων για μικροτραυματισμούς κρατουμένων εξ αμελείας!

Νίκος Τσικόπουλος

Δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη. Το νέο καθεστώς Καραμανλή δεν ήθελε να θίξει το μηχανισμό Ασφαλείας που κληρονόμησε. Έτσι, οι βασανιστές έπεσαν στα μαλακά. Το ίδιο και οι χουντικοί. Οι δίκες -διεξαγωγή και αποφάσεις- αντανακλούσαν τον τρέχοντα συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων. Και τη χούντα, κακά τα ψέματα, δεν την έριξε το λαϊκό κίνημα.

Στέλιος Ορφανός

Προφανώς το σύστημα προστάτεψε τα παιδιά του και βασικά τον εαυτό του. Όπως συνήθως, προσωποποιήθηκαν περιορισμένες ευθύνες σε κάποιους λίγους, που δήθεν ξεπέρασαν τα όρια -όχι πως δεν είχαν ευθύνες-, και το σύστημα συνέχισε τη δράση του με άλλες μορφές.

Νάντια Βαλαβάνη

Νομίζω ότι έχω ήδη διατυπώσει την άποψή μου για τη δίκη της Χαλκίδας. Σκέψου μόνο ότι στη διάρκεια πολλών απ’ τις καταθέσεις βασίλευε «ατμόσφαιρα θηριοτροφείου» – τίτλος λεζάντας της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» – με τους βασανιστές αποθρασυμένους να κοροϊδεύουν τους μάρτυρες, λες και δεν ήταν αυτοί που δικάζονταν. Η γραμμή υπεράσπισης των βασανιστών ήταν ταυτόσημη. Όλα όσα καταθέσαμε ήταν παραμύθια, οργανωμένη επιχείρηση των κομμουνιστών, για να σπιλωθεί η τιμή και η υπόληψη των Ελλήνων αξιωματικών. Και φυσικά οι ίδιοι επί λέξει: «Δεν ήμασταν ποτέ όργανα της χούντας, ήμασταν και είμαστε όργανα του αστικού καθεστώτος ανεξάρτητα απ’ τις κυβερνήσεις του.

[…]

Αντίθετα με τους βασανιστές της Ασφάλειας, οι βασανιστές της ΕΣΑ, «άχρηστοι» πια σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία στο ρόλο «έκτακτης ανάγκης» που τους προσέδωσε η χούντα, στην πρώτη δίκη τους δεν έπεσαν και τόσο στα μαλακά. Εξού και το «παράπονο» του Θεοφιλογιαννάκου στην τρίωρη παραληρηματική απολογία του στη δεύτερη δίκη των βασανιστών της ΕΣΑ (πρωτόδικα είχε «φάει» αν θυμάμαι καλά, 20 χρόνια φυλακή): «Εμείς δεν είχαμε τον Γκίκα μας!» Γιατί επικεφαλής του μηχανισμού που πάλεψε για να εξασφαλιστεί η ατιμωρησία των βασανιστών της Ασφάλειας ήταν ο ίδιος ο υπουργός Δημόσιας Τάξης της κυβέρνησης Καραμανλή, Σόλων Γκίκας – προφανώς όχι χωρίς την έγκριση του πρωθυπουργού του. Αλλά επειδή ο Θεός έχει για όλους, στη δεύτερη δίκη οι περισσότεροι απ’ τους βασανιστές της ΕΣΑ επίσης αθωώθηκαν, ενώ οι ποινές των πρωταιτίων μειώθηκαν στο μισό.

[…]

Παρά τις προσπάθειες που κάναμε, δε μάθαμε ποτέ ποιος ήταν ο εμφανιζόμενος ως «Μήτσος ο Επιλοχίας», ο επικεφαλής του συνεργείου των βασανιστών, που εμφανίστηκε κι ανέλαβε μόνο δύο απ’ όλος μας, την Αγγελική και μένα. […] Αν δεν ήταν στη μέση η Αγγελική, που της έκανε επίσης φάλαγγα στο υπόγειο, κάποιες στιγμές μπορεί κι εγώ να πειθόμουνα ότι τις «συναντήσεις» μας στο γραφείο του Γκάνου, στο γκαράζ και στο κελί μου, τις είχα ονειρευτεί…

Δημήτρης Τσοπανίδης

Χονδρικά αποδόθηκε, αν και ποινές επιβλήθηκαν σε ελάχιστους. Και όσοι τιμωρήθηκαν, οι ποινές που τους επιβλήθηκαν ήταν συμβολικές. Ο σκοπός της τότε κυβέρνησης Καραμανλή δεν ήταν να τιμωρηθεί κάποιος με εξοντωτική ποινή. Όπως λέγαμε τότε με τους δικηγόρους μας, σκοπός δικός μας ήταν να αποκαλυφθεί με τις δίκες ο μηχανισμός καταπίεσης και να αποκαλυφθεί ότι ο Μάλλιος και ο Μπάμπαλης είχαν πάει στην Αμερική για να εκπαιδευτούν επιστημονικά στα βασανιστήρια. Οι δημοσιογράφοι που κάλυπταν από κοντά τις δίκες των βασανιστών, κάλυπταν τις δίκες κυρίως των επωνύμων, όπως του Μουστακλή και άλλων, ενώ όταν καταθέταμε εμείς -οι ανώνυμοι-, οι δημοσιογράφοι ήταν ελάχιστοι. Όταν μάλιστα άρχισαν οι δίκες της Χαλκίδας, που οι μάρτυρες κατηγορίας προέρχονταν αμιγώς από το ΚΚΕ, γίνανε και προβοκάτσιες. Για παράδειγμα, ισχυρίστηκαν ότι τα στελέχη του ΚΚΕ… “αυτοτραυματίστηκαν” ή δήθεν συνεργάστηκαν με την Ασφάλεια και άλλες βλακώδεις σκευωρίες. Στον έξω κόσμο ακούστηκε κυρίως αυτή η προσπάθεια που καλλιεργούσαν οι βασανιστές με τους συνηγόρους υπεράσπισής τους.

Ο Γόντικας, για παράδειγμα, κατέθετε στη δίκη της Χαλκίδας κάπου 3 ώρες, σε αντίθεση με μένα που η κατάθεσή μου κράτησε περίπου 5 λεπτά. Στην άλλη δίκη, ο δικηγόρος του Γκόρου με ρώτησε: “Σας έδειρε προσωπικά ο Γκόρος;” Και όταν του απάντησα πως εμένα προσωπικά δεν με έδειρε, αλλά τον άκουσα να καλεί τους υφισταμένους του να βασανίσουν τους συντρόφους με την εντολή “Λιώστε τους”, ο δικηγόρος του σχεδόν με ευχαρίστησε λέγοντας: “Αυτό που είπε είναι διαφορετικό από αυτό που κατηγορούν τον κύριο Γκόρο, ότι σήκωσε ο ίδιος χέρι σε κρατούμενο”. (!) Με παρόμοια επιχειρήματα οι δικηγόροι των βασανιστών προσπαθούσαν να βγάλουν λάδι τους πελάτες τους και να αμφισβητήσουν το κατηγορητήριο.

Σχετικά με τις δίκες του 75′ υπάρχει και το εξής αξιοσημείωτο. Στις δίκες των βασανιστών της Ασφάλειας, μια πλειάδα κατηγορουμένων απαλλάχτηκε, ενώ στους υπόλοιπους οι ποινές που επιβλήθηκαν ήταν αστείες. Αντίθετα, στις δίκες των στρατιωτικών που βασάνισαν στρατιωτικούς και αστούς πολιτικούς, έπεσε άγριο τσεκούρι. Τα μέσα ενημέρωσης παρουσίαζαν τους στρατιωτικούς (Χατζηζήση, Θεοφιλογιαννάκο κ.ά) που ενέχονταν στα βασανιστήρια σαν τέρατα. Οι εφημερίδες πχ έγραφαν στους τίτλους: “Στρατιωτικοί έδερναν άγρια το συνάδερφό τους στρατηγό μέχρι να ματώσει”. Στις ίδιες δίκες, εκτός από τους στρατιωτικούς, μάρτυρες κατηγορίας ήταν και αστοί πολιτικοί. Ο Αβέρωφ, για παράδειγμα, κατέθετε στο δικαστήριο επί 5 ολόκληρες ώρες. Στις δίκες αυτές έπεσαν μεγάλες ποινές. Βέβαια, αργότερα, έγινε ένα εφετείο, όπου μειώθηκαν οι ποινές. Και μετά “ανέλαβε” η οργάνωση “17 Νοέμβρη”, που σκότωσε το Μάλλιο, τον Θεοφιλογιαννάκο κλπ. Δηλαδή, οι δίκες ήταν ενταγμένες στο πολιτικό κλίμα και τις σκοπιμότητες εκείνης της εποχής.

Οφείλω δε να ομολογήσω έπειτα από τόσα χρόνια ότι εμείς ως ΚΚΕ βρεθήκαμε νομικά απροετοίμαστοι. Κύρια αιτία, βέβαια, γι’ αυτό είναι ότι η περίοδος 1975-76 ήταν πολύ “φορτωμένη”. Τόσο εμείς οι κατήγοροι όσο και οι δικηγόροι μας (Πολιτική Αγωγή) ήμασταν πολύ απασχολημένοι με πολιτικά, συνδικαλιστικά και άλλα καθήκοντα. Έτσι, με τη δίκη της Χαλκίδας αρχίσαμε να απασχολούμαστε σχεδόν ένα 24ωρο πριν από την έναρξή της. Οι δικογραφίες που έπρεπε να διαβαστούν ήταν τεράστιες και απαιτούσαν πάρα πολύ χρόνο. Το ότι οι δικηγόροι μας ήταν απροετοίμαστοι αποτελεί έναν από τους λόγους που οι δίκες της Χαλκίδας δεν πήγαν τόσο καλά όσο, πιστεύω, θα μπορούσαν.

Από πλευράς καταδίκης των βασανιστών, αποδόθηκε δικαιοσύνη κυρίως -για να μην πω σχεδόν αποκλειστικά- σε εκείνους που είχαν βασανίσει μη κομμουνιστές. Στην ΕΣΑ, για παράδειγμα, που ως γνωστόν πηγαίνανε τους μη κομμουνιστές, αποδόθηκε σε μεγάλο βαθμό δικαιοσύνη, αφού στους στρατιωτικούς ή και αστούς πολιτικούς επιβλήθηκαν βαριές ποινές 25 χρόνια φυλάκισης και τέτοια. Αυτοί που τη γλιτώσανε ήταν οι ασφαλίτες. Στη δική μας περίπτωση -δηλαδή στις δίκες της Χαλκίδας, που αφορούσαν κυρίως τους ασφαλίτες-, οι περισσότεροι από τους βασανιστές μας αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε συμβολικές ποινές με αναστολή. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που η οργάνωση “17 Νοέμβρη” -σύμφωνα με τα λεγόμενα στην προκήρυξή της- καθάρισε το Μάλλιο και τον Μπάμπαλη.

Θανάσης Αποστολάς

Οι δίκες λειτούργησαν εκτονωτικά για την κοινωνία στο πλαίσιο της αστικής δικαιοσύνης. Το λαϊκό κίνημα δεν μπορούσε να επιβάλει κάτι πιο ουσιαστικό.